Yosefa muvhaḓi wa ngei Nazareta o vha e khotsi a Yesu a si wa malofhani. Fhedzi khotsi a Yosefa ho vha hu nnyi? Mutevhe wa lushaka lwa Yesu kha Evangeli ya Mateo u amba nga ha Yakobo, ngeno Luka a tshi amba uri Yosefa ndi “murwa wa Eli.” Ndi ngani zwi sa tshimbidzani?—Luka 3:23; Mateo 1:16.

Luṅwalo lwa Mateo lu ri: “Yakobo a beba Yosefa,” ipfi ḽa Lugerika ḽi sumbedza zwavhuḓi uri Yakobo o vha e khotsi a Yosefa wa malofhani. Nga zwenezwo, bugu ya Mateo yo vha i tshi khou amba nga ha mutevhe wa lushaka lwa Yosefa, lushaka lwa Davida lune lwa vha na ndugelo i re mulayoni ya u fhirisela vhuhosi kha murwa wa Yosefa a si wa malofhani ane a vha Yesu.

Kha ḽiṅwe sia, luṅwalo lwa Luka lu ri: “Yosefa, murwa wa Eli.” Mubulo une wa ri “murwa wa,” u nga pfeseswa sa “mukwasha wa.” Zwiṅwe zwi fanaho na zwenezwo zwi wanala kha Luka 3:27, Sealathiele ane khotsi awe wa malofhani a vha Yekonya, fhedzi ho ṅwalwa uri “murwa wa Neri.” (1 Koronika 3:17; Mateo 1:12) Khamusi Sealathiele o vha o vhinga ṅwananyana wa Neri a songo bulwaho nga dzina, zwenezwo zwa ita uri a vhe “mukwasha” wa Neri. Nga nḓila i fanaho Yosefa na ene o vha “murwa” wa Eli ngauri o vha o vhinga Maria ṅwananyana wa Eli. Ngauralo, Luka o amba nga ha mutevhe wa lushaka lwa Yesu “lwa ṋama” lwa Maria mme awe. (Vharoma 1:3) Nga zwenezwo, Bivhili i ri ṋea phambano mbili na mutevhe wa ndeme wa lushaka lwa Yesu.

Wulu ya nngu yo vha i tshi shumiselwa u ita malabi ngei Vhubvaḓuvha-kati ḽa kale samusi yo vha i mamvele a mbudzi na kamela. Malabi e a vha o ḓowelea o vha e a wulu nahone kanzhi Bivhili i amba nga u fuwiwa ha nngu, u gerwa hadzo na zwiambaro zwo itwaho nga wulu yadzo. (1 Samuele 25:2; 2 Dzikhosi 3:4; Yobo 31:20) Egipita na Isiraele ho vha hu tshi ṱavhiwa nnzi dze dza vha dzi tshi shumiswa u ita labi. (Genesi 41:42; Yoshua 2:6) Vhaisiraele vha misini ya Bivhili vha nga vha vho vha vha sa ṱavhi muḓali, fhedzi Maṅwalo o amba nga ha zwine wonoyu muḓali wa shuma zwone ngei Peresia. (Esitere 1:6) Siliki yo vha i labi ḽi ḓuraho, ḽe khamusi ḽa vha ḽi tshi rengiswa fhedzi nga vhavhambadzi vha endelaho vha bvaho Vhubvaḓuvha-bvungwi.—Nzumbululo 18:11, 12.

Bugu ine ya pfi Jesus and His World i ri: “Wulu i bva kha mivhala yo fhamba-fhambanaho ya mupo, u bva kha muvhala mutshena-tshena u ya kha muvhala wa buraweni une wa vha na mivhala minzhi nga vhukati.” Zwiṅwe hafhu, kanzhi wulu yo vha i tshi dayiwa. Dayi i ḓuraho ya phephulu yo bviswa kha dziṅwe dza khumba dza lwanzhe nahone zwimela zwo fhamba-fhambanaho, midzi, maṱari na zwikhokhonono zwo vha zwi tshi shumiswa u ita dzidayi dza mivhala i ngaho mutswuku, tshitopana, lutombo na mutswu.