Yosefe, jwaŵaliji jwakupala matabwa jwa ku Nasaleti, ŵaliji babagwe Yesu ŵakumlela. Nambo ana babagwe Yosefe ŵaliji ŵani? Buku ja Ngani Syambone ja Mateyu jikusasala kuti babagwe Yosefe ŵaliji Yakobo. Nambo buku ja Luka jikusasala kuti Yosefe ŵaliji “mwanace jwa Heli.” Ligongo cici yigakusala malembaga yikuwoneka mpela yikulekangana?—Luka 3:23; Matayo 1:16.

Mateyu ŵalembile kuti: “Yakobo ŵaŵelece Yosefe.” Maloŵe gacigiliki gaŵakamulicisye masengo pelepa, gakulosya kuti Yakobo ali babagwe Yosefe. Yeleyi yikulosya kuti Mateyu ŵasalaga ya liŵasa lyaŵapagwile Yosefe, lyalyalijisoni msela wa ucimwene wa Daudi. Pakuŵa Yosefe ni juŵamlelite Yesu, nikuti yaliji yakuŵajilwa kuti Yesujo ampe ucimwene wa Daudi.

Nambo Luka ŵalembile kuti: “Yosefe, mwanace jwa Heli.” Maloŵe gakuti “mwanace jwa,” mpaka gagopolelesoni kuti “mkamwini jwa.” Ngani mpela jeleji jikusimanikwasoni pa Luka 3:27, papakusasala ya Salatiyele. Jwalakwe ŵaliji mwanace jwa Yekoniya nambo akusamkolangasoni kuti “mwanace jwa Neli.” (1 Mbiri 3:17; Matayo 1:12) Salatiyele ŵaliji mkamwini jwa Neli ligongo lyakuti ŵalombele mwanace jwakwe jwamkongwe jwele m’Baibulo ŵangamkolanga lina. Mwelemu ni muyaŵelelesoni ni Yosefe. Jwalakwe ŵamkolangaga kuti “mwanace” jwa Heli ligongo ŵalombele Maliya, jwaŵaliji mwanace jwa Helijo. M’yoyo, Luka ŵasalaga ya msela waŵapagwile Yesu kupitila mwa mamagwe, Maliya. (Aloma 1:3) Yeleyi yikulosya kuti malemba gaŵiliga gakwamba kusala ya misela jiŵili jaŵapagwile Yesu.

Ŵandu ŵakala ŵa ku Middle East ŵapanganyaga nguwo kutyocela ku manyunya ga ngondolo, mbusi, soni ngamila. Nambo nguwo syejinji ŵasipanganyaga kutyocela ku manyunya ga ngondolo. Ni ligongo lyakwe ndaŵi syejinji Baibulo jikusasala ya ngondolo, kupalapata manyunya ga ngondolo, nambosoni kupanganya yakuwala kutyocela ku manyunya ga ngondolo. (1 Samueli 25:2; 2 Mafumu 3:4; Yobu 31:20) Ndaŵi sine nguwosi asipanganyisyeje kutyocela ku yakumela yaŵayikolangaga kuti fulakisi. Yakumelayi ŵayilimaga ku Iguputo soni ku Yisalayeli. (Genesis 41:42; Yoswa 2:6) Ayisalayeli ŵa ndaŵi ja m’Baibulo nganalimaga litonji, nambo Baibulo jikusasala kuti Ayisalayeli ŵaŵatamaga ku Pelesiya ŵakamulicisyaga masengo nguwo syakupanganyidwa kutyocela ku litonji. (Estere 1:6) Nguwo sya silika syaliji syakatala mwati Ayisalayeli ŵasisumanga kutyocela kwa ŵandu ŵamalonda ŵa kungopoko lyuŵa.—Ciunukuko 18:11, 12.

Buku jine jikusasala kuti, “Manyunya gaŵapanganyicisyaga nguwosi galiji gakulekanganalekangana, gane ŵagapetaga kuŵa geswela, soni gane galiji gabulawoni.”