Nagpaut dayta a naespirituan a pannakakautibo manipud idi maikadua a siglo C.E. agingga idi 1919. Apay a kasapulan daytoy a panagbalbaliw iti pannakaawat?

Ipakita ti amin nga ebidensia a nagpatingga daytoy a pannakakautibo idi 1919 idi naurnong dagiti napulotan a Kristiano iti nadalusanen a kongregasion. Panunotem: Nasubok ken nadalusan ti ili ti Dios bayat dagiti tawen kalpasan a naipasdek ti Pagarian ti Dios idiay langit idi 1914. * (Mal. 3:1-4) Kalpasanna, idi 1919, dinutokan ni Jesus “ti matalek ken masirib nga adipen” a mangidaulo iti nadalusan nga ili ti Dios tapno mangipaay kadakuada iti naespirituan a ‘taraon iti umiso a tiempo.’ (Mat. 24:45-47) Dayta ti tawen a panangrugi dagiti adipen ti Dios nga agsubli iti inted ti Dios a naespirituan a kasasaadda. Dayta met ti tiempo a nawayawayaanda iti simboliko a panangkautibo ti Babilonia a Dakkel. (Apoc. 18:4) Ngem kaano a talaga ti panangrugi dayta a pannakakautibo?

Iti adu a tawen, inlawlawagtayo a daytoy a pannakakautibo ket nangrugi idi 1918 ken apagbiit laeng ti panangkautibo ti Babilonia a Dakkel iti ili ti Dios. Kas pagarigan, kuna ti Pagwanawanan a Marso 15, 1992 a kas iti panangkautibo ti nagkauna a Babilonia iti nagkauna nga ili ti Dios iti sumagmamano a tiempo, idi 1918, kinautibo met ti Babilonia a Dakkel dagiti adipen ni Jehova. Nupay kasta, ipakita ti ad-adu pay a panagadal a daytoy a pannakakautibo ket nangrugi sakbay pay ti 1918.

Kas pagarigan, usigentayo ti maysa a padto a nangipakpakauna iti pannakakautibo ken pannakawayawaya ti ili ti Dios. Nairekord dayta iti Ezequiel 37:1-14. Iti maysa a sirmata, nakita ni Ezequiel ti maysa a tanap a napno kadagiti tulang. Inlawlawag ni Jehova ken Ezequiel a dagitoy a tulang iladawanda “ti intero a balay ti Israel.” Iti dakdakkel a kaitungpalanna, daytoy a padto maipapan iti pannakaisubli ket agaplikar iti “Israel ti Dios.” (Gal. 6:16; Ara. 3:21) Sumaganad, nakita ni Ezequiel a nagbiag dagiti tulang ket nagbalinda a dakkel a buyot. Maitutop la unay daytoy a pangiladawan iti naespirituan a panagungar dagiti adipen ti Dios a napasamak idi 1919! Ngem ania ti ipakita daytoy a sirmata maipapan iti kapaut dayta a tiempo?

Umuna, paliiwentayo a dagiti tulang ket nailadawan kas namaga wenno ‘namagmagan.’ (Ezeq. 37:2, 11) Ipakita daytoy a nabayagen a natay dagiti  makintulang kadagita. Maikadua, nailadawan nga in-inut a napagungarda, saan nga insigida. Idi damo, adda daranudor, panagkanaltuok, ket “nangrugi nga umasideg dagiti tulang, tulang iti tulangna.” Kalpasanna, nainayon dagiti pennet ken lasag. Sumaganad, nakalupkopan iti kudil dagiti tulang, pennet, ken lasag. Idi agangay, “ti anges simrek kadakuada, ket nangrugida nga agbiag.” Kamaudiananna, pinagnaed ni Jehova dagiti napagungar nga adipenna iti dagada. Amin dagitoy kasapulanna ti panawen.—Ezeq. 37:7-10, 14.

Nagpaut ti pannakakautibo ti nagkauna a nasion ti Israel. Nangrugi dayta idi 740 B.C.E. idi naparmek ken naipan iti sabali a daga ti adu kadagiti adda iti sangapulo a tribu iti makin-amianan a pagarian. Kalpasanna, idi 607 B.C.E., nadadael ti Jerusalem ket naipan met iti sabali a daga dagiti adda iti makin-abagatan a pagarian ti Juda. Nagpatingga daytoy a panawen ti pannakakautibo idi 537 B.C.E. idi a ti sumagmamano a natda a Judio ket nagsubli idiay Jerusalem tapno ibangonda ti templo ken isublida ti pudno a panagdayaw.

Gapu kadagitoy nga impormasion manipud iti Kasuratan, nalawag a ti panangkautibo ti Babilonia a Dakkel iti ili ti Dios ket mabalin a napapaut ngem kadagiti napasamak idi 1918 agingga iti 1919. Ti pannakakautibo ket kapada ti panawen ti panagdakkel ti simboliko a dakes a ruot a kagiddan ti arig-trigo nga ‘annak ti Pagarian.’ (Mat. 13:36-43) Dayta a tiempo ti panagdakkel tukoyenna ti panawen a basbassit nga amang ti bilang dagiti pudno a Kristiano ngem dagiti apostata. Ngarud, arigna kinautibo ti Babilonia a Dakkel ti kongregasion Kristiano. Mabalin a nangrugi dayta a panangkautibo idi maikadua a siglo C.E. ken nagtultuloy agingga idi nadalusan ti naespirituan a templo iti tiempo ti panungpalan.—Ara. 20:29, 30; 2 Tes. 2:3, 6; 1 Juan 2:18, 19.

Bayat dayta a napaut a tiempo iti naespirituan a pannakakautibo, dagiti lider ti relihion ken dagiti kakaduada nga agtuturay a mayat a mangtaginayon iti turayda, saanda a kayat a maammuan dagiti tattao ti Sao ti Dios. Adda idi tiempo a maysa a krimen ti panagbasa iti Biblia iti bukod a lengguahe. Dadduma a nangbasa iti Biblia ti napuoran iti poste. Mairurumen ti asinoman a kumontra iti isursuro dagiti lider ti relihion, iti kasta malapdan ti aniaman a panangikagumaan a mangisaknap iti lawag ti kinapudno.

Ti ngay maikadua a panagbalbaliw wenno ti pannakaisubli? Kaano ken kasano a napasamak dayta? In-inut met a napasamak daytoy a naespirituan a pannakaisubli. Adda met “panagkanaltuok” bayat dagiti siglo sakbay ti panawen ti panungpalan. Nupay adu ti naimpluensiaan kadagiti palso a sursuro,  dadduma a matalek nga indibidual ti nangitakder iti pudno a panagdayaw agingga iti kabaelanda. Inkagumaan ti dadduma ti agpataud kadagiti Biblia iti lengguahe dagiti gagangay a tattao. Impakaammo met ti dadduma ti kinapudno a nasarakanda kadagiti pinanid ti Sao ti Dios.

Kalpasanna, idi dandanin agpatingga dagiti tawen iti 1800, sireregta a nagtrabaho ni Charles Taze Russell ken dagiti kakaduana tapno maisubli dagiti kinapudno a linaon ti Biblia. Arigna nangrugi a maikabil ti simboliko a lasag ken kudil kadagiti naespirituan a tulang. Nakatulong ti Zion’s Watch Tower ken ti dadduma a publikasion tapno maammuan dagiti naemma a tattao dagiti naespirituan a kinapudno. Idi agangay, dagiti alikamen a kas iti “Photo-Drama of Creation” idi 1914 ken ti libro a The Finished Mystery idi 1917, pinabilegna met dagiti adipen ti Dios. Ket idi 1919, dagiti adipen ti Dios napagungarda iti naespirituan ken naipanda iti baro a naespirituan a dagada. Iti panaglabas ti tiempo, dagidiay addaan iti namnama nga agbiag ditoy daga nakikaduada kadagiti napulotan ket nagbalinda a dakkel a buyot.—Ezeq. 37:10; Zac. 8:20-23. *

Gapu kadagitoy nga impormasion, nalawag a kinautibo ti Babilonia a Dakkel ti ili ti Dios idi kimmaro ti apostasia idi maikadua a siglo C.E. Narigat dagidi a panawen a kapada ti napasaran dagiti nagkauna nga Israelita idi naipanda iti sabali a daga. Ngem maragsakantayo ta kalpasan ti adu a siglo a naespirituan a pannakairurumen dagiti adipen ti Dios, agbibiagtayon iti tiempo a “dagidiay addaan iti pannakatarus agsilnagdanto” ket “adunto ti mangdalus iti bagbagida” ket “mapasudidanto.”—Dan. 12:3, 10.

Saantayo a masigurado no talaga a nagtakder ni Jesus iti templo wenno nasirmatana laeng dayta. No dadduma, agpada a naibaga dayta kadagiti publikasiontayo.

Umuna, usigentayo ti nairekord iti Biblia. Iti salaysayna iti Ebanghelio maipapan iti daytoy a pasamak, napaltiingan ni apostol Mateo a mangisurat: “Idin impan ti Diablo [ni Jesus] iti nasantuan a siudad, ket insaadna iti pannakabaluarte [wenno, kangatuan a paset] ti templo.” (Mat. 4:⁠5) Ti kapadana a salaysay ni Lucas kastoy ti kunana: “Ita inturongna idiay Jerusalem ket insaadna iti pannakabaluarte ti templo.”​​—⁠Luc. 4:⁠9.

Iti napalabas, naibaga kadagiti publikasiontayo a mabalin a literal daytoy a pasamak. Kas pagarigan, inlawlawag ti Marso 1, 1961 a The Watchtower: “Kasla saan a nainkalintegan a maikuna a literal amin a naibaga iti salaysay ti pannakasulisog ni Jesus iti let-ang. Sigurado nga awan ti bantay a mabalin a pangipakitaan kadagiti ‘amin a pagarian ti lubong ken ti dayagda.’ Kasta met, maikunatayo a nainkalintegan a saan a literal nga impan ni Satanas ni Jesus ‘iti nasantuan a siudad’ ket insaadna ‘iti pannakabaluarte ti templo.’ Saan a masapul amin dagita tapno nabileg ti panangsulisog.” Nupay kasta, kadagiti naud-udi a ruar daytoy a magasin, napaliiwtayo a ti panagtungpal ni Kristo iti kiddaw ni Satanas ket mabalin a nagresulta koma iti panagpakamatay ni Jesus.

Kuna ti dadduma a kas maysa a saan a Levita, awan ti karbengan ni Jesus nga agtakder iti tuktok ti santuario ti templo. Gapuna, impapanda a  ‘naipan’ ni Jesus iti templo babaen iti sirmata. Kaasping dayta ti napasamak ken propeta Ezequiel adu a siglo ti napalabasen.—Ezeq. 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Nupay kasta, no sirmata laeng daytoy, tumaud dagitoy a saludsod:

• Pudno kadi ti panangsulisog wenno iti panunot laeng?

• No ti dadduma a sulisog ket panangikagumaan a mangallukoy ken Jesus tapno agtignay kas iti panangaramidna a tinapay kadagiti bato wenno mangaramid iti maysa a tignay ti panagdayaw iti imatang ni Satanas, saan kadi nga umasping met dayta iti panagkiddaw ken Jesus a tumpuak iti templo?

Ngem no talaga a nagtakder ni Jesus iti pannakabaluarte ti templo, adda pay dadduma a saludsod:

• Sinalungasing kadi ni Jesus ti Linteg babaen iti panagtakderna iti tuktok ti santuario?

• Kasano a napan ni Jesus idiay Jerusalem manipud iti let-ang?

Makatulong kadatayo ti ad-adu pay a panagadal a mangkita iti dadduma a mabalin a sungbat dagitoy dua a maudi a saludsod.

Umuna, kuna ni Propesor D. A. Carson a ti Griego a sao a hi·e·ron’ a naipatarus a “templo” iti agpada a salaysay da Mateo ken Lucas ket “mabalin a tumukoy iti intero a pasdek, saan a ti santuario a mismo.” Gapuna, saan a masapul nga agtakder a mismo ni Jesus iti tuktok ti santuario. Kas pagarigan, mabalin a nagtakder iti makin-abagatan a daya a suli ti templo. Manipud iti dayta a lokasion, adda bakras nga agarup 137 a metro (450 a pie) agingga iti lansad ti Tanap ti Kidron. Ti makin-abagatan a daya a pasdek ket addaan iti daplat nga atep nga addaan iti barandilias ken dayta ti kangatuan a paset iti templo. Kinuna ti nagkauna a historiador a ni Josephus a no nagtakder ti maysa a tao sadiay ket kumita iti baba, “mabalin a maulaw” gapu iti kangatona. Kas maysa a saan a Levita, mabalin a napalubosan ni Jesus nga agtakder iti dayta a lugar, ket saan a nangpataud iti riribuk ti panangaramidna iti dayta.

Ngem kasano ngarud a naipan ni Jesus idiay templo no adda idi iti let-ang? Saantayo a masigurado ti sungbat. Ti ababa a pannakaisalaysay dagiti sulisog saanna nga ibaga no kasano kapaut ti ramanenda a tiempo wenno no kasano kaadayo ti ayan ni Jesus idiay let-ang. Saantayo a maikkat ti kapanunotan a mabalin a nagnagna ni Jesus a nagsubli idiay Jerusalem, uray pay no nabayag a nakadanon. Ti salaysay saanna nga ibaga a nagtalinaed ni Jesus idiay let-ang bayat ti panawen ti pannakasulisogna. Imbes ketdi, naibaga laeng a naipan idiay Jerusalem.

Ngem ti ngay sulisog a naipakita ken Jesus ti “amin a pagarian ti lubong”? Nalawag a saan a literal a nakitana ti amin a pagarian; awan ti literal a bantay a mabalin a pakakitaan amin kadagita. Gapuna, mabalin nga inusar ni Satanas ti maysa a sirmata tapno maipakitana dagitoy ken Jesus. Kapada dayta ti maysa a projector ken iskrin a mausar a mangipabuya kadagiti ladawan iti nagduduma a lugar ditoy daga. Nupay kasta, uray pay no mabalin a nausar ti maysa a sirmata, ti “tignay a panagdayaw” ket mabalin nga agpaypayso, saan a mapampanunot laeng. (Mat. 4:8, 9) Mabalin ngarud nga ibaga a ti sulisog a tumpuak manipud iti baluarte ti templo ket talaga a pudpudno ken pudno met dagiti pagbanaganna—nga ad-adda pay a mamagbalin a nagdakes ti sulisog no maidilig iti maysa laeng a sirmata.

Iti kinapudnona, kas naibaga iti rugi, saantayo a masigurado daytoy. Gapuna, saantayo a sigurado a maibaga a talaga a napan ni Jesus idiay Jerusalem ken nagtakder iti baluarte ti templo. Ngem ti masiguradotayo ket pudno dagitoy a sulisog ken pudno a sinungbatan ni Jesus ti Diablo iti tunggal sulisog.