Maanyitirũo mĩgwate thutha wa mwaka wa 100 na makĩrekererio 1919. Ũtaũku ũcio mwerũ nĩ wa bata nĩkĩ?

Kũrĩ na ũira mũingĩ wa kuonania atĩ mwaka-inĩ wa 1919, Akristiano arĩa aitĩrĩrie maguta nĩ maakũrirũo kuuma Babuloni Ũrĩa Mũnene na magĩcokanĩrĩrio thĩinĩ wa kĩũngano gĩtherie gĩa Gĩkristiano. Ta wĩcirie ũndũ ũyũ: Rĩrĩa Ũthamaki wa Ngai wambĩrĩirie gwathana igũrũ mwaka wa 1914 andũ a Ngai nĩ maageririo na kahora kahora magĩtherio kuumana na ũthathaiya wa maheeni. * (Mal. 3:1-4) Kũrĩ mwaka wa 1919, Jesu nĩ aamũrire “ngombo ĩrĩa njĩhokeku na njũgĩ” nĩguo ĩheage andũ acio “irio ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire.” (Mat. 24:​45-47) O mwaka-inĩ ũcio, andũ a Ngai nĩ maakũrirũo kuuma Babuloni Ũrĩa Mũnene kũrĩa maanyitĩtwo mĩgwate na njĩra ya mũhaano. (Kũg. 18:4) No maanyitĩtwo mĩgwate rĩ?

Mahinda mahĩtũku tũrataaragĩria atĩ andũ a Ngai maanyitirũo mĩgwate thĩinĩ wa Babuloni Ũrĩa Mũnene o kahinda kanini tu kwambĩrĩria 1918. Ngathĩti ya Mnara wa Mlinzi ya Machi 15, 1992, yoigĩte atĩ o ta ũrĩa Aisiraeli maanyitirũo mĩgwate magĩtwarũo Babuloni no taguo ndungata cia Jehova cianyitirũo mĩgwate thĩinĩ wa Babuloni Ũrĩa Mũnene mwaka-inĩ wa 1918. Thutha wa ũthuthuria mũingĩ nĩ kuonekete atĩ ndungata cia Jehova cianyitĩtwo mĩgwate mĩaka mĩingĩ mbere ya 1918.

Ũrathi ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Ezekieli 37:​1-14 woonanĩtie atĩ andũ a Ngai mangĩanyitirũo mĩgwate na thutha-inĩ marekererio. Ezekieli onetio kĩoneki kĩa mũkuru waiyũrĩte mahĩndĩ. Jehova aamwĩrire ũũ: “mahĩndĩ maya-rĩ, nĩmo andũ othe a nyũmba ya Isiraeli.” (Mũhari wa  11) Ũrathi ũcio wahutĩtie rũrĩrĩ rwa Isiraeli o hamwe na “Isiraeli a Ngai” nĩo arĩa aitĩrĩrie maguta. (Gal. 6:16; Atũm. 3:21) Thĩinĩ wa kĩoneki kĩu mahĩndĩ macio nĩ maacokire muoyo na magĩtuĩka mbũtũ nene. Ũndũ ũcio wonanirie ũrĩa andũ a Ngai mangĩarekereirio kuuma thĩinĩ wa Babuloni ũrĩa mũnene mwaka-inĩ wa 1919. No hihi kĩoneki kĩu kĩonanagia atĩa atĩ mangĩakorirũo marĩ mĩgwate ihinda iraihu?

 Ũndũ wa mbere nĩ atĩ mahĩndĩ macio maarĩ “momũ mũno.” (Ezek. 37:​2, 11) Ũndũ ũcio ũronania atĩ mahĩndĩ macio maarĩ ma andũ maakuĩte ihinda iraya mũno. Ũndũ wa kerĩ nĩ atĩ andũ acio matiacokire muoyo o rĩmwe, ĩndĩ nĩ kahora kahora. Ezekieli aambire kũigua “mũrurumo, na atĩrĩrĩ, thĩ ĩgĩthingitha, namo mahĩndĩ makĩrika gũcokanĩrĩra, o ihĩndĩ rĩkĩerekera harĩ ihĩndĩ rĩrĩa rĩngĩ.” Agĩcoka akĩona “mĩkiha ĩgĩĩte mahĩndĩ-inĩ macio, magĩcoka makĩgĩwo nĩ nyama.” Nayo mĩĩrĩ ĩyo ĩgĩcoka ĩkĩhumbwo nĩ rũũa rwa igũrũ. Thutha ũcio “mĩhũmũ ya muoyo ĩgĩũka ĩkĩmatonya, nao magĩkĩriũka.” Macũngĩrĩro-inĩ andũ acio maariũka Jehova nĩ aamaheire bũrũri wa gũtũũra. Maũndũ macio mothe nĩ mangĩoire ihinda.​—Ezek. 37:​7-​10, 14.

O ta ũrĩa ũrathi ũcio wonanĩtie, rũrĩrĩ rwa Isiraeli rwanyitĩtwo mĩgwate ihinda iraya. Maambĩrĩirie kũnyitwo mĩgwate mwaka wa 740 mbere ya Kristo rĩrĩa mĩhĩrĩga ĩrĩa ikũmi ya Isiraeli ya mwena wa rũgongo yatwarirũo ithamĩrio. Thutha ũcio mwaka-inĩ wa 607 mbere ya Kristo, Jerusalemu nĩ yanangirũo nĩ Ababuloni na mĩhĩrĩga ĩyo ĩngĩ ĩĩrĩ, nĩyo ũthamaki wa mũhuro wa Juda, o nayo ĩgĩtwarũo ithamĩrio. Ihinda rĩu rĩa kũnyitwo mĩgwate rĩathirire mwaka wa 537 mbere ya Kristo, rĩrĩa gakundi kanini ka Ayahudi gaacokire gwaka hekarũ rĩngĩ na gakĩambĩrĩria rĩngĩ ũthathaiya wa ma thĩinĩ wa Jerusalemu.

Maũndũ macio mothe maronania atĩ Akristiano aitĩrĩrie maguta maaikarire marĩ mĩgwate ihinda iraya thĩinĩ wa Babuloni Ũrĩa Mũnene, no ti kuuma mwaka wa 1918 nginya 1919 tu. O na Jesu nĩ aarĩtie ũhoro wa ihinda rĩu iraya na akiuga atĩ Akristiano a maheeni, nĩo itindiĩ, nĩ ingĩakũranĩire na “ariũ a Ũthamaki,” nĩo ngano. (Mat. 13:36-43) Ihinda-inĩ rĩu gũtiarĩ na Akristiano aingĩ a ma. Aingĩ a arĩa meeĩtaga Akristiano nĩ meetĩkĩrire morutani ma maheeni na magĩtuĩka aregenyũki. Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, no tuuge atĩ kĩũngano gĩa Gĩkristiano nĩ kĩanyitirũo mĩgwate nĩ Babuloni Ũrĩa Mũnene. Ihinda rĩu rĩa kũnyitwo mĩgwate rĩambĩrĩirie thutha wa mwaka wa 100 na rĩgĩthiĩ na mbere nginya rĩrĩa hekarũ ya Ngai ya kĩĩroho yatheririo matukũ-inĩ ma kũrigĩrĩria.​—Atũm. 20:29, 30; 2 Thes. 2:​3, 6; 1 Joh. 2:​18, 19.

Ihinda-inĩ rĩu iraya rĩa kũnyitwo mĩgwate atongoria a ndini maarĩ na hinya mũingĩ mũno nginya igũrũ rĩa atongoria a gĩũteti na nĩ ũndũ ũcio meendaga andũ othe makorũo rungu rwao. Kwa ngerekano, andũ matietĩkagĩrio gũkorũo na Bibilia kana gũthoma Bibilia na rũthiomi rũrĩa mangĩataũkĩirũo nĩruo. Andũ amwe arĩa maathomaga Bibilia moohagĩrĩrũo mũtĩ-inĩ magacinwo. Mũndũ  o wothe angĩaririe ũndũ ũrĩ mũgarũ na ũrĩa atongoria a ndini maarutanaga aaherithagio ũũru mũno. Ndwarĩ ũndũ mũhũthũ o na hanini mũndũ kwĩruta ũhoro wa ma o na kana kũruta andũ angĩ.

Ningĩ kĩoneki kĩa Ezekieli nĩ gĩtũrutaga atĩ andũ a Ngai maacokire muoyo na makĩrekererio kuuma thĩinĩ wa ndini ya maheeni kahora kahora. Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, ũndũ ũcio wambĩrĩirie kũhaanĩka rĩ na nĩ na njĩra ĩrĩkũ? Kwambire gũkĩiguĩka “mũrurumo.” Mũrurumo ũcio wambĩrĩirie kũiguĩka mĩaka magana maigana ũna mbere ya matukũ ma kũrigĩrĩria kwambĩrĩria. Mĩaka-inĩ ĩyo kwarĩ na andũ ũmwe ũmwe ehokeku arĩa meendaga kũmenya ũhoro wa ma, na gũtungatĩra Ngai o na gũtuĩka maarigicĩirio nĩ morutani ma maheeni. Meerutaga Bibilia na mageka o ũrĩa wothe mangĩhota nĩguo mere andũ arĩa angĩ maũndũ marĩa meruta. Amwe nĩ meerutanĩirie gũtaũra Bibilia na thiomi iria andũ mangĩataũkĩirũo nĩcio.

Hakuhĩ mwaka wa 1900 mahĩndĩ macio nĩ ta maambĩrĩirie kũgĩo nĩ nyama na kũhumbwo nĩ rũũa. Charles Taze Russell na arata ake nĩ meerutanĩirie mũno gũcaria ma ya Bibilia na gũtungatĩra Jehova. Ningĩ nĩ maahũthagĩra ngathĩti ya Zion’s Watch Tower na mabuku mangĩ gũteithĩrĩria andũ angĩ mataũkĩrũo nĩ ũhoro wa ma. Thutha ũcio mwaka-inĩ wa 1914 thenema ya“Photo-Drama of Creation,” na mwaka-inĩ wa 1917 ibuku rĩa The Finished Mystery nĩ ciekĩrire wĩtĩkio wa andũ a Jehova hinya mũno. Macũngĩrĩro-inĩ mwaka wa 1919, nĩ ta andũ a Jehova maariũkirio biũ na njĩra ya kĩĩroho na makĩheo bũrũri mwerũ. Kuuma hĩndĩ ĩyo, arĩa marĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũgaatũũra gũkũ thĩ tene na tene nĩ merutĩte ũhoro wa ma na makanyitanĩra na aitĩrĩrie maguta. Marĩ othe mathathayagia Jehova na nĩ matuĩkĩte “mbũtũ nene mũno.”​—Ezek. 37:10; Zek. 8:​20-23. *

Nĩ ũndũ ũcio, hatirĩ nganja atĩ andũ a Ngai maanyitirũo mĩgwate thĩinĩ wa Babuloni Ũrĩa Mũnene thutha wa mwaka wa 100. Ihinda-inĩ rĩu nĩrĩo andũ aingĩ meetĩkĩrire morutani ma ndini cia maheeni na makĩregana na ũhoro wa ma, na nĩ ũndũ ũcio magĩtuĩka aregenyũki. Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, warĩ ũndũ mũritũ mũno gũtungatĩra Jehova o ta ũrĩa warĩ ũndũ mũritũ harĩ Aisiraeli hĩndĩ ĩrĩa maarĩ ithamĩrio. No ũmũthĩ ũhoro wa ma ũrahunjĩrio andũ othe. Nĩ gĩkeno kĩnene kuona atĩ tũratũũra ihinda-inĩ rĩrĩa arĩa ‘ogĩ magacangarara.’ Andũ aingĩ rĩu no mahote ‘gwĩtheria mathirũo nĩ gĩko, maikare ta makumuthĩtwo magathera,’ na metĩkĩre ũthathaiya ũrĩa wa ma.​—Dan. 12:3, 10.

Na njĩra nguhĩ tũtingiuga biũ kana Jesu aarũgamĩte hekarũ-inĩ kana nĩ kĩoneki oonirio.

Mathayo na Luka nĩ maandĩkire ũrĩa gwathire. Mathayo oigire atĩ ‘Mũcukani aatwarire’ Jesu nginya Jerusalemu na “akĩmwambatia gacũmbĩrĩ-inĩ ka hekarũ.” (Mat. 4:5) Nake Luka oigire atĩ Mũcukani ‘aamũtwarire Jerusalemu gacũmbĩrĩ-inĩ ka hekarũ.’​—Luk. 4:9.

Mahinda-inĩ mahĩtũku, mabuku maitũ maatarĩirie atĩ no kũhoteke Shaitani ndaatwarire Jesu hekarũ-inĩ rĩrĩa aamũgeragia. Kwa ngerekano, ngathĩti ya The Watchtower ya Machi 1, 1961  yaringithanĩtie ũndũ ũcio na rĩrĩa Shaitani oonetie Jesu mothamaki mothe ma thĩ kuuma kĩrĩma-inĩ kĩmwe kĩraya. Yoigĩte atĩ gũtirĩ kĩrĩma kĩraya thĩinĩ wa thĩ mũndũ angĩrũgama igũrũ wa kĩo one mothamaki mothe ma thĩ. Ngathĩti ĩyo yacokire ĩkiuga atĩ, o ũndũ ũmwe na ũcio, no kũhoteke Shaitani ndaatwarĩte Jesu hekarũ-inĩ. O na kũrĩ ũguo, ngathĩti cia The Watchtower cia thutha ũcio cionanĩtie atĩ korũo Jesu nĩ eekire ũrĩa Shaitani aamwĩrĩte, no gũkua angĩakuire.

Andũ amwe moigaga atĩ tondũ Jesu ndaarĩ Mũlawii, ndangĩetĩkĩririo kũrũgama gacũmbĩrĩ-inĩ ka hekarũ. Nĩ ũndũ ũcio makoiga atĩ no mũhaka akorũo Shaitani aahũthĩrire kĩoneki rĩrĩa aageragia Jesu. Mĩaka mĩingĩ mbere ĩyo, Ezekieli nĩ aatwarĩtwo hekarũ-inĩ na njĩra ya kĩoneki.​—Ezek. 8:​3, 7-10; 11:​1, 24; 37:​1, 2.

No angĩkorũo Jesu aatwarirũo hekarũ-inĩ na njĩra ya kĩoneki-rĩ, andũ amwe mahota kwĩyũria ũũ:

• Hihi kũna Jesu nĩ aangionire ta arĩ kũgerio aragerio egũithie kuuma hekarũ-inĩ?

• Maita macio mangĩ Shaitani eerĩte Jesu agarũre mahiga ma biũ matuĩke mĩgate ya biũ na ningĩ eendaga Jesu amũthathaiye kĩa biũ. O ũndũ ũmwe na ũcio-rĩ, na githĩ to kũhoteke atĩ Shaitani eendaga Jesu egũithie kuuma hekarũ-inĩ ya biũ?

Ningĩ angĩkorũo Shaitani ndaahũthĩrire kĩoneki ĩndĩ aatwarire Jesu hekarũ-inĩ ya biũ-rĩ, andũ amwe no meyũrie ũũ:

• Hihi Jesu nĩ oinire Watho nĩ ũndũ wa kũrũgama hekarũ-inĩ?

• Jesu aakinyire atĩa hekarũ-inĩ Jerusalemu kuuma werũ-inĩ?

Reke twarĩrĩrie maũndũ mangĩ mangĩtũteithia gũcokia ciũria icio igĩrĩ.

Profesa ũmwe wĩtagwo D. A. Carson aandĩkire atĩ kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa gĩtaũrĩtwo “hekarũ” thĩinĩ wa Mathayo na Luka, kĩonanagia mwako wothe wa hekarũ, no ti handũ hamwe ta harĩa haaingagĩrũo tu nĩ Alawii. Kwa ngerekano, kona ĩmwe ya mũhuro wa hekarũ yarĩ na handũ haaraganu mwena wa na igũrũ. No kũhoteke hau nĩ ho Jesu aarũgamĩtio nĩ Shaitani. Kuuma hau kũharũrũka nginya mukuru-inĩ wa Kidironi haarĩ kĩndũ fiti 450. Mũthomi ũmwe wa historĩ wĩtagwo Josephus oigire atĩ handũ hau haarĩ igũrũ mũno ũũ atĩ mũndũ angĩarũgamire ho arore thĩ nĩ “angĩaiguire gũthiũrũrũkĩrũo.” O na gũtuĩka Jesu ndaarĩ Mũlawii, nĩ angĩarũgamire hau na ũndũ ũcio ndũngĩarehire thĩna.

O na kũrĩ ũguo-rĩ, Jesu aakinyire atĩa hekarũ-inĩ Jerusalemu kuuma werũ-inĩ? Tũtiũĩ. Bibilia ĩtwĩraga na njĩra nguhĩ atĩ Jesu nĩ aatwarirũo Jerusalemu. Ndĩtwĩraga kuuma Jerusalemu nginya harĩa aarĩ werũ-inĩ nĩ ũraihu ũigana atĩa na ndĩtwĩraga aageririo ihinda rĩigana atĩa. Nĩ ũndũ ũcio no kũhoteke atĩ Jesu aathire Jerusalemu magũrũ o na akorũo hihi nĩ oire ihinda iraihu.

Rĩrĩa Shaitani oonagia Jesu “mothamaki mothe ma thĩ” no kũhoteke aahũthĩrire kĩoneki tondũ gũtirĩ kĩrĩma o na kĩmwe thĩinĩ wa thĩ mũndũ angĩrũgama one mothamaki macio mothe. Ũcio warĩ o ũndũ ũmwe na ũrĩa mũndũ angĩhũthĩra video kuonia mũndũ ũngĩ mbica cia icigo itiganĩte thĩinĩ wa thĩ. Shaitani aahũthĩrire kĩoneki, ĩndĩ eendaga Jesu amũturĩrie maru na amũthathaiye kĩa biũ. (Mat. 4:​8, 9) Nĩ ũndũ ũcio, rĩrĩa aamũtwarire hekarũ-inĩ no kũhoteke eendaga Jesu eyũrage na njĩra ya kwĩgũithia kuuma hekarũ-inĩ, ĩndĩ Jesu akĩrega. Hihi rĩu rĩngĩarĩ igerio rĩa biũ korũo Shaitani aahũthĩrĩte kĩoneki?

Kwoguo no kũhoteke atĩ Jesu nĩ aathire Jerusalemu na akĩrũgama harĩa haraya mũno igũrũ rĩa hekarũ. Ĩndĩ o ta ũrĩa tũkũgwetete kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ, tũtingiuga biũ kana Jesu aarũgamĩte hekarũ-inĩ kana nĩ kĩoneki oonirio. Ũndũ ũrĩa tũrĩ na ma naguo nĩ atĩ Shaitani nĩ aageririe Jesu eke maũndũ moru ĩndĩ Jesu akĩrega biũ.