Yeni ku mithzimbu

Yeni ku mitwe ya viñanda

Vihula vya Vaka-Kutanda

Vihula vya Vaka-Kutanda

Mwaka uka uje vanu va Njambi vapwile vindthzinda nambe ngwetu vindungo mu Mbambilone Wakama?

Vashangumukile kupwa vindthzinda munima ya mwaka wa 100, cho vapatukile mu 1919. Mwafwa vika kutenguluka kwa kuthzivithitha kwetu mu ñanda eyi kunapande?

Vukaleho vwoshe vumwetha ngwavo vaka-Kilisitu va kuvwavetha vapatukile mu Mbambilone wakama, na kuvakungulwila mu chikungulukilo cha kujela mu 1919. Achithinganyekeni eyi ñanda. Omwo Vumwene vwa Njambi vwashangumukile kuyula mu 1914, vanu va Njambi vavethekele, cho vavajelethele ku kulemetha kwa makuli kamandondo kamandondo. a (Kengeni majwi ali mwithi.) (Malakiya 3:1-4) Mu 1919, Yesu wangwile “ndungo wa kulongwa na mana” mangana ane vanu va Njambi va kujela “vyakulya ha thimbu” yaivwa. (Mateo 24:45-47) Vanu va Njambi vapatukile mu vundthzinda vwa ku Mbambilone Wakama wa chifwitha mu mwaka vene ou wa 1919. (Kujombolola 18:4) Choni vanu va Njambi vapwile vindthzinda mu mwaka uka?

Laja twakele na kalumbununa ngwetu vanu va Njambi vapwile vindthzinda va Mbambilone Wakama ha thimbu yaindondo lika kushwa mu 1918. Kaposhi ka Kukengela ka Silozi ka March 1, 1992 kamwethele ngwavo vangamba va Njambi vapwile vindthzinda mu Mbambilone Wakama mu 1918 ngwe omwo vaIsalele vapwile vindthzinda mu Mbabilone. Oloni kutondethetha kwakwingi kunamwetha ngwavo vanu va Njambi vapwile vindthzinda mu myaka yaingi thimbu kanda 1918 yete.

Vupolofweto vuli ku Ezekiyele 37:1-14 vwendekele chimweja ngwavo vanu va Njambi vakapwa vindthzinda, cho munima vakapatuka. Ezekiyele wamwene chimbongo chije chashulile na vithsiya mu njothzi. Yehova wendekele ngwendi: “Vanu va Isalele vanapu ngwe vithsiya evi.” (Vesi 11) Evi vithsiya vyemanenene vanu va Isalele, cho lalo vyemanenene vanu va kuvwavetha vaje vanapu “Isalele wa Njambi.” (Ngalatiya 6:16; Vilinga 3:21) Ovyo vithsiya vya mu njothzi vyathangukile, cho vyapwile mbunga yakama ya mashwalale. Echi chimwetha kupatuka kwa vanu va Njambi kuli Mbambilone Wakama mu 1919. Oloni ovu vupolofweto vumwetha vati ngwavo vanu va Njambi vapwile vindthzinda ha thimbu yailaha?

Chakulivanga, Ezekiyele wamwene ngwendi vithsiya vya vaka-kuthsa “vyapwile vya kuminina manene chau.” (Ezekiyele 37:2, 11) Echi chimwetha ngwavo vanu va Njambi vathsile ha thimbu yailaha manene. Cha mu chivali, Ezekiyele wamwene ngwendi vathsi vathangukile kamandondo kamandondo, kethi mu vwathivwathi. Wathzivile “muyoyo ngwenjenge-ngwenjenge, cho vithsiya vyashangumukile kulinungathana amo lika.” Cho wamwene “vithsiya vyashangumukile kulifwika na mishisha na mishuni.” Kutunda oho, chikonde chafwikile mushuni hakamwa. Cho, “mwonyo wakovelele mu mivila, cho vakele na mwonyo.” Mamanethelelo, omwo vathangukile, Yehova wavanene lifuti lyavo ngechi vayoyemo. Evi vyuma vyoshe vyalingiwile mu thimbu yailaha.—Ezekiyele 37:7-10, 14.

Ngwe muvwendekelele ovu vupolofweto, vaIsalele vapwile vindthzinda ha thimbu yailaha. Vashangumukile kupwa vindthzinda mu mwaka wa 740, thimbu kanda Kilisitu akaleko, omwo miyati likumi ya Isalele nambe ngwetu vumwene vwa ku kunto, vavashekele mu lifuti lyavo. Kutunda oho, mu mwaka wa 607, thimbu kanda Kilisitu akaleko, vaMbambilone vanyongethele Yelusalema, cho miyati ivali lalo nambe ngwetu vumwene vwa vaYunda vwa ku mbwela navo vavashekele mu lifuti lyavo. Cho mu mwaka wa 537 thimbu kanda Kilisitu akaleko, vundthzinda vwahwile omwo mbunga yaindondo ya vaYunda yelukile kukatungulula tembele, na kushangumuka lalo kulemetha Yehova mu Yelusalema.

Evi viñanda vyoshe vimwetha ngwavo na vaka-Kilisitu va kuvwavetha veshwalele mu vundthzinda vwa Mbambilone Wakama. Kuvakelemo lika kushwa mu 1918 kutwala mu 1919 embwe. Yesu mwendekele ngwendi vaka-Kilisitu va makuli nambe ngwetu shaku ikakolela hamo lika na tiliku nambe ngwetu “vanu va Vumwene vwa Njambi,” nendi walumbunwine vene thimbu eyi (Mateo 13:36-43) Mu thimbu oyo vaka-Kilisitu vapwile vavandondo lika. Vwingi vwa vanu vaje valishashele ngwavo vaka-kilisitu, vatavele vilongetha vya makuli, cho vapwile vaka-kutengulukila. Mukemwo twendeka ngwetu chikungulukilo cha vaka-Kilisitu chapwile mu vundthzinda vwa Mbambilone Wakama. Ovu vundthzinda vwashangumukile munima ya mwaka wa 100, cho vwatwaleleleho kuketa noho havajelethelele tembele ya Njambi ya ku Sipilitu mu matangwa a kukotoka.—Vilinga 20:29, 30; 2 Tesalonika 2:3, 6; 1 Yowano 2:18, 19.

Mu myaka oyo yaingi, vantwama va mu malombelo na vantwama va mafuti vashakele kutwamenena vanu. Chakumwenako, kuvatavethele vanu vakale na Mbimbiliya nambe kutanda Mbimbiliya mu ndaka ivathzivithitha mwamuvwa. Vamo vavenyekelele ha miti mwafwa ya kutanda Mbimbiliya. Cho vaje vakele na kwendeka viñanda vya kulithevuka na vije vivakele na kulongetha vantwama va mu malombelo vavanene kashitiko kakama. Vanu vakele na kwonowa kulilongetha vuthunga nameme kulongethako vakwavo.

Mu njothzi ya Ezekiyele twalilongetha ngwetu vanu va Njambi vathangukile, cho vavapatwile mu vundthzinda kamandondo-kamandondo. Echi chashangumukile kulingiwa mwaka uka, cho chalingiwile vati? Mu njothzi vanendekamo vya “muyoyo ngwenjenge-ngwenjenge.” Echi chashangumukile kulingiwa mu myaka 100 thimbu kanda matangwa a kukotoka ashangumuke. Ha thimbu oyo, kwakele vanu va kulongwa vaje vashakele kuwana vuthunga na kupangela Njambi nameme vakele mukati ka vanu vaje vatavele vilongetha vya makuli. Valilongethele Mbimbiliya, cho valingile muvathela mwoshe kulekako vakwavo vivalilongethele. Vakwavo vapangele na ndthzili mu kutengulula Mbimbiliya mu vindaka vivakele na kuthzivithitha vanu.

Ku mamanethelelo a myaka ya ma 1800, mishuni na chikonde vya chifwitha vyakele na kufwika vithsiya. Charles Taze Russell na vakwavo, vapangele na ndthzili ngechi vawane vuthunga vwa mu Mbimbiliya na kupangela Yehova. Vakwathele vanu kuthzivithitha vuthunga kupangetha Zion’s Watch Tower na mavulu akwavo. Kutundaho, “Photo-Drama of Creation” ya mu 1914 na livulu lya The Finished Mystery lya mu 1917 vyakwathele vanu va Yehova vakanyamethe likulahelo lyavo. Mamanethelelo, mu 1919 kwapwile ngwe ngwavo vanu vavathangwile na kuvana lifuti lyaliha. Kushwa vene oho, vaje vali na lilavelelo lya kukayoya myaka yoshe hano hathi, vanalikwatathana na vakuvwavetha. Vali na kulemetha Yehova hamo lika, cho vanapu “vavangi manene mu kupwa mbunga ya mashwalale.”—Ezekiyele 37:10; Zakaliya 8:20-23. b—Kengeni majwi ali mwithi.

Ngechi Kumani, vanu va Njambi vapwile vindthzinda kuli Mbambilone wakama munima ya mwaka wa 100. Ha thimbu oyo, vanu vavangi vathethzele vuthunga na kupwa vaka-kutengulukila ha kutambula vilongetha vya mu vulombelo vwa makuli. Kulemetha Yehova kwakaluwile manene ha myaka yaingi ngwe mukwafwile kuli vaIsalele omwo vapwile vindthzinda. Oloni matangwa ano vuthunga tuli na kuvwambulula mu kaye mwoshe. Tunavwahelela manene kukala mu thimbu omwo vaje vali na mana “vakavyathzima.” Vavangi vatha ‘kulijeletha’ na kutava kulemetha kwa vuthunga.—Ndanyele 12:3, 10.

Omwo Satana wethekele Yesu, wamutwalele vene ha tembele indi wamwethele lika Yesu chimona cha tembele?

Kututhzivuka mwamuvwa vyalingile Satana ha kumwetha Yesu tembele.

Vaka-kuthoneka Mbimbiliya va Mateo na Luka vathonekele vyalingiwile. Mateo wendekele ngwendi ‘Liyavolo watwalele’ Yesu ku Yelusalema cho “wamwimikile ha kashongwa” ka tembele. (Mateo 4:5) Luka wendekele ngwendi Liyavolo “wamutwalele ku Yelusalema, wamwakele ha kashongwa ka Njuvo ya Shukulu [tembele.]”—Luka 4:9.

Mu mikanda yetu ya kunima twendekele ngwetu mpamo Satana kendele hamo na Yesu mu kuya na kumwetheka ku tembele. Kaposhi ka Kukengela ka vundele ka March 1, 1961, kethekethele echi chetheko kuli chije chivalamatethele Yesu ha munkinda na kukamumwetha vumwene vwa hano ha kaye. Kendekele ngwavo hano ha kaye kuhakele munkinda hanatha kwimana munu mangana athe kumona vumwene vuliho. Mukemwo aka Kaposhi ka Kukengela kendekele ngwavo mpamo Satana katwalele Yesu ha tembele mpundu. Oloni viñanda vikwavo vyomu mu Kaposhi ka Kukengela vyamwethele ngwavo ngwe Yesu watumbukile haje ha tembele, ngwe wathsile.

Vamo vakendeka ngwavo omwo Yesu kapwile kaLevi, ngwe kuvamutavethele kwimana ha kashongwa ka tembele. Ngechi vakendeka ngwavo mpamo Satana wethekele Yesu kupangetha vimona. Cho lalo vita vya myaka thimbu kanda vetheke Yesu, Ezekiyele nendi vamutwalele ku tembele mu chimona.—Ezekiyele 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Oloni nga Yesu vamutwalele ku tembele mu chimona, cho vamo vanatha kwihula ngwavo:

  • Kuma Yesu nethi kuchimwene kupwa chetheko kujomboka ha tembele ndi?

  • Omwo Satana wethekele Yesu thimbu yeka, wamulekele ashike mamanya mpundu mangana emuke likende cho lalo thimbu ikwavo wamulombele kuthsikama vene. Kuma echi chimwetha ngwavo Satana walekele Yesu atumbuke ha tembele mpundu ndi?

Oloni nga Satana watwalele Yesu ha tembele vene, kethi kupangetha chimona, cho vamo vanatha kwihula ngwavo:

  • Yesu wapokwele lishiko na kulonda ha kashongwa ka tembele ndi?

  • Yesu wendele vati kutunda mu mambo kuya ku tembele mu Yelusalema?

Tuchithimutwiyeni viñanda vikwavo vije vitukwatha kukumbulula evi vihula vivali vya mamanethelelo.

Mulongethi D. A. Carson wathonekele ngwendi lijwi lya chiNgiliki lya “tembele” livanapangetha ku Mateo na ku Luka lilumbununa mutambela woshe havatungilile tembele, kethi tembele mu vakele na kupangela lika vaLevi. Mutambela wa tembele wa ku mbwela ya ngangela wakele na chiluli cha kulipasha cho chikecho chaile mwilu manene. Yesu nethi kulonda aha ha chiluli. Kutunda oho ha chiluli na kweta kwithi ya Chimbongo cha Kindelone hapwile mamita 140 (450 feet). Josephus muka-kulilongetha viñanda vya kuthañulu wendekele ngwendi echi chiluli chakele halako manene. Nga munu alondaho na kukenga hathi “athziva chitheta ha mesho.” Yesu nethi kulonda haje ha chiluli nameme kapwile kaLevi, wahi nethi kumuvindika.

Oloni Yesu nethi kutunda vati mu mambo na kuya ku tembele mu Yelusalema? Kututhzivuka vwino. Mbimbiliya yendeka lika ngwavo vamutwalele ku Yelusalema. Kuyendeke kulaha kwa vungendthzi vwa kutunda ku Yelusalema na kweta kuvakele na kwethekela Yesu, na vukama vwa thimbu ivamwethekele kuli Satana. Ngechi hamo Yesu wendele ha kuya ku Yelusalema nameme kututhzivuka ha vwapwile vungethzi vwacho.

Satana mwamwethele Yesu “mafuti oshe a hano ha kaye” mpamo wamumwethele lika chimona, mwafwa kukwethi munkinda havatha kwimana vanu mangana vamone mafuti ali mu kaye. Mpamo Satana walingile mwanatha kulingila munu uje amwetha mukwavo muyafwila mitambela yeka ya ha kaye kupangetha filimu. Satana hamo wapangethele chimona, oloni washakele Yesu amuthsikamene vene na kumulemetha. (Mateo 4:8, 9) Ngechi, Satana mwatwalele Yesu ku tembele, mpamo washakele vene ngwendi Yesu atumbuke ha tembele na kulyaka mu vushonde. Oloni Yesu wavyanene. Ngwe Yesu vamumwethele lika chimona, ngwe kuchapwile chetheko kuli ikeye.

Ngechi chisholoka ngwe Yesu waile vene ku Yelusalema na kukemana ha kashongwa ka tembele. Ngwe muje mutunendeka ku maputukilo a ino ñanda, kututhzivuka mwamuvwa vyalingile Satana ha kumwetha Yesu tembele. Oloni tuthzivuka vwino ngwetu Satana wethekele Yesu mu vingila vyavingi mangana alinge vuvi, cho Yesu wavyanene.

a Kengeni Kaposhi ka Kukengela ka Silozi ka July 15, 2013, liputa 10-12, palangilafu 5-8, 12.

b Ku Ezekiyele 37:1-14 na ku Kujombolola 11:7-12 vanendekako vyuma vyalingiwile mu 1919. Vupolofweto vuli ku Ezekiyele 37:1-14 vwendeka vya vanu va Njambi voshe vaje velukile ku kulemetha kwa vuthunga mu 1919 munima ya kupwa vindthzinda ha myaka yaingi. Oloni ku Kujombolola 11:7-12 vanendekako vya kwangula lalo mbunga yaindondo ya vandolome va kuvwavetha vaje vali na kutwamenena vanu va Njambi. Ovo vandolome kuvavatavethele kupanga chipangi chavo ha thimbu yailaha.