Dutingo ngbâa na lege ti yingo so akomanse na ngu 100 ti si na ngu 1919. Ngbanga ti nyen a yeke kota ye ti tene a kiri a leke yâ ti ye so e hinga na ndo ti tënë so?

Aye afa polele so dutingo ngbâa so ahunzi na ngu 1919 na ngoi so aChrétien so a soro ala ti gue na yayu abungbi na yâ ti congrégation so a kiri a leke ni. Bâ tënë so si: A tara azo ti Nzapa na a sara si ala ga nzoni na peko ti so Royaume ti Nzapa akomanse kua na yayu na ngu 1914. * (Mal. 3:1-4). Na pekoni, na ngu 1919 Jésus azia “ngbâa be-ta-zo so ayeke sara ye na ndara” na ndo ti azo ti Nzapa so a sukula ala awe ti mû na ala “kobe ti [yingo] na ngoi ni so alingbi”. (Mat. 24:45-47). A yeke na ngu ni so la azo ti Nzapa akomanse ti kiri na tere ti aye ti ala so Nzapa amû na ala na lege ti yingo. A yeke nga na ngoi ni so la a zi ala na gbe ti ngbâa ti Babylone, Ngangu gbata (Apoc. 18:4). Me dutingo ngbâa ni akomanse lani mbilimbili lawa?

Ândö, e fa so azo ti Nzapa aduti ngbâa ti Babylone, Ngangu gbata teti kete ngoi so akomanse na ngu 1918. Na tapande, na yâ ti Tour ti Ba Ndo ti lango 15 ti mars ngu 1992 na Français, a tene: “Tongana ti so a gbu azo ti Nzapa ti giriri na ague na ala na Babylone teti mbeni ngoi, na ngu 1918 awakua ti Jéhovah aga lani angbâa ti Babylone, Ngangu gbata.” Ye oko, a gi nda ti ye mingi na ndo ti tënë so na a bâ so dutingo ngbâa so akomanse angu mingi kozo na ngu 1918.

Na tapande, zia e bâ mbeni prophétie so asara tënë ti dutingo ngbâa ti azo ti Nzapa nga na zingo ala, so ayeke na Ézéchiel 37:1-14. Na yâ ti mbeni ye so Ézéchiel abâ tongana suma, lo bâ mbeni popo-hoto so gbâ ti abio ayeke dä. Jéhovah afa na Ézéchiel so abio ni so aye ti sara tënë ti “azo ti da ti Israël kue”. Prophétie so asara tënë ti kiringo ti leke ye so abâ nga “Israël ti Nzapa.” (aGal. 6:16; Kus. 3:21). Na pekoni, Ézéchiel abâ abio ni akiri na fini na aga gbâ ti aturugu. Ye so afa lege so Nzapa azi na azo ti lo na gbe ti Babylone, Ngangu gbata na ngu 1919. Me tongana nyen  la prophétie so afa so ala yeke lani na ngbâa aninga mingi?

Kozoni, e bâ so a fa abio ni a tene “ahule” wala “ahule mingi.” (Ézéch. 37:2, 11). Ye so afa so azo ni akui aninga mingi. Use ni, a fa so kiringo ti leke ye ni ague yeke yeke, me pëpe mbeni ye so asi gi hio tongaso. Na tongo nda ni “mbeni ye atoto, na bâ, a yeke yengi, na abio abungbi, na abio atingbi na ambeni bio.” Na pekoni, “sisa aga na ndo abio ni, na mi aga dä”. Na pekoni, poro ti tere aga akanga ndo ti abio, asisa nga na mi ni. Na pekoni, ‘yingo aga na yâ ti ala, na ala kiri na fini’. Na nda ni, Jéhovah azia azo ti lo so akiri na fini na kodoro ti ala. Aye so kue amû ngoi.—Ézéch. 37:7-10, 14.

Azo ti mara ti Israël ayeke lani na ngbâa aninga mingi. A komanse na ngu 740 kozo ti Christ na ngoi so amara bale-oko ti royaume ti banga atï nga a mû ala mingi a hon na ni. Na pekoni, na ngu 607 kozo ti Christ, a futi Jérusalem nga a mû azo ti royaume ti Juda ti mbongo a hon na ni. Ngoi ti dutingo ngbâa so ahunzi na ngu 537 kozo ti Christ na ngoi so tanga ti aJuif akiri ti leke temple nga ti kiri ti voro Jéhovah na Jérusalem.

Anzene nzene ye so kue afa so aChrétien so a soro ala ti gue na yayu aduti ngbâa ti Babylone, Ngangu gbata aninga, a yeke gi ti londo na ngu 1918 ti si na ngu 1919 ape. Jésus ayeke sara lani tënë ti ngoi so aninga tongana lo tene aChrétien ti wataka so ayeke apere ayeke maï legeoko na “amolenge ti royaume” so ayeke tongana ablé (Mat. 13:36-43). Na ngoi ni so, atâ Chrétien ayeke mingi ape. Mingi ti ala so atene ala yeke aChrétien ayeda lani na afango ye ti wataka na ala ga a-apostat. Ndani la e lingbi ti tene so congrégation ti aChrétien ayeke lani na gbe ti ngbâa ti Babylone, Ngangu gbata. Dutingo ngbâa so akomanse na peko ti ngu 100 na angbâ lani ti gue juska na ngoi ti zingo aye ti sioni na yâ ti temple ti yingo na ngoi ti nda ni.—Kus. 20:29, 30; 2 aThes. 2:3, 6; 1 Jean 2:18, 19.

Na ngoi ti dutingo ngbâa so aninga ngu mingi so, akota zo ti eglize nga na akota zo ti poroso aye lani ti tene azo angbâ na gbe ti ngangu ti ala. Na tapande, ala ye lani pëpe ti tene azo awara Bible wala ti tene ala diko ni na mbeni yanga ti kodoro so ala mä yâ ni. A zö même lani na ndo ti keke ambeni zo so adiko Bible. Zo kue so atene mbeni tënë nde na ti so akota zo ti eglize afa a yeke sara ye ti ngangu na lo. A yeke lani ngangu ti tene zo amanda tâ tënë wala ti fa ni na amba ti lo.

Na lege ti ye so Ézéchiel abâ tongana suma so  e manda so azo ti Nzapa akiri na fini, na yeke yeke ala sigigi na gbe ti vorongo nzapa ti wataka. Tongaso, lawa la ala sigigi? Ala sigigi tongana nyen? Na yâ ti ye so Ézéchiel abâ tongana suma a sara tënë ti ‘mbeni ye so atoto, na a yeke yengi’. Ye so ato nda ti si na yâ ti angu ngbangbo mingi kozo na ngoi ti nda ni. Na yâ ti angu ni so ambeni zo so ayeke be-ta-zo aye lani ti hinga tâ tënë nga ti sara na Nzapa atâa so ala yeke na popo ti azo so ayeke fa aye so ayeke na lege ni ape. Ala manda lani Bible nga ala sara kue ti fa na azo aye so ala manda. Ambeni asara ngangu ti kiri na peko ti Bible na ayanga ti kodoro so azo amä yâ ni.

Nduru na hunzingo ti ngu 1870 tongaso mo bâ mo tene ami nga na poro ti tere aga akanga ndo ti abio. Charles Taze Russell nga na akamarade ti lo asara ngangu ti hinga tâ tënë nga ti sara na Jéhovah. Ala sara kua na Le Phare de la Tour de Sion (Tour ti Ba Ndo) nga na ambeni mbeti ti mû maboko na amba ti ala ti mä yâ ti tâ tënë. Na pekoni, na ngu 1914 ala sara kua na ye tongana “Photo-Drame de la Création” nga na ngu 1917 ala sara kua na buku Le mystère accompli ti kpengba mabe ti azo ti Nzapa. Na nda ni, na ngu 1919 na lege ti yingo a kiri na azo ti Nzapa na fini, na a zia ala na yâ ti fini kodoro ti ala. Tongana ngoi ayeke ahon, ala so ayeke na beku ti wara fini na ndo ti sese abungbi na tanga ti azo so a soro ala ti gue na yayu na ala ga “aturugu mingi mingi.”—Ézéch. 37:10; Zach. 8:20-23. *

Tongaso, a yeke polele so azo ti Nzapa ayeke lani angbâa ti Babylone, Ngangu gbata na peko ti ngu 100. So ayeke lani mbeni ngoi so azo mingi aga a-apostat ndali ti so ala yeda na afango ye ti bungbi ti nzapa ti wataka nga ala ke tâ tënë. Teti angu mingi, a yeke lani ngangu mingi ti sara na Jéhovah legeoko tongana ti azo ti Israël ti giriri na ngoi so a gue na ala na ngbâa. E lingbi ti duti na ngia mingi, atâa so a sara ye ti sioni na azo ti Nzapa teti angu mingi, e yeke na ngoi so “ala so ayeke na ndara, fade ala su” nga “fade azo mingi asukula ala mveni” na “a lungula sioye ti ala”.—Dan. 12:3, 10.

Na nduru tënë, e hinga mbilimbili ape wala Satan ague lani biani na Jésus na yâ ti temple wala lo fa temple ni na Jésus na yâ ti mbeni ye tongana suma. Ândö, na yâ ti ambeti ti e a sara tënë ti aye so use kue.

Kozoni, zia e bâ ye so Bible atene. Na ndo ti ye so asi so bazengele Matthieu atene na yâ ti Évangile ti lo, lo tene: “Na pekoni, Zabolo ague na lo [Jésus] na yâ ti gbata so ayeke nzoni-kue. Lo zia lo na li ti gbagba ti temple.” (Mat. 4:5). Luc atene: “Zabolo ague na lo na yâ ti Jérusalem. Lo zia lo na li ti gbagba ti temple.”—Luc 4:9.

Ândö, na yâ ti ambeti ti e, e tene so ye ni so ayeke lani peut-être tâ ye so asi ape. Na tapande, na yâ ti Tour ti Ba Ndo ti lango 1 ti mars, ngu 1961 na Anglais a haka ye so na ti ngoi so Satan atara lani Jésus na lege so lo gue na lo na ndo ti mbeni hoto so ayo na nduzu mingi na lo fa na lo aroyaume kue ti dunia. A tene so mbeni hoto so ayo na nduzu mingi so mbeni zo alingbi ti monté  na li ni ti bâ aroyaume kue ti dunia so ayeke dä ape. Na pekoni, Tour ti Ba Ndo ni atene legeoko nga, Satan ague lani biani na Jésus na mbeni vrai temple ape. Ye oko, na pekoni ambeni article ti Tour ti Ba Ndo atene so tongana Jésus ahuru lani na li ti temple ni lo tï na sese lo lingbi ti kui.

Ambeni zo atene so, so Jésus ayeke zo ti mara ti Lévi ape so lo lingbi ti luti na li ti kubu ti temple ape. Tongaso, peut-être ‘a gue’ lani na Jésus na temple na yâ ti mbeni ye tongana suma. Ye so ague oko na ye so asi angu mingi kozo na ngoi ti prophète Ézéchiel.—Ézéch. 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Me, tongana tara so asi lani na yâ ti mbeni ye tongana suma, ambeni zo alingbi ti hunda tere ti ala na atënë so:

• Tara so ayeke lani tâ ye wala ayeke tâ ye ape?

• Na ambeni ngoi Satan atara Jésus, lo hunda na Jésus ti sara si avrai tênë aga mapa nga lo ye lani ti tene Jésus asambela lo. Tongaso, Satan aye nga lani ti tene Jésus ahuru na li ti vrai temple lo tï na sese?

Na mbage, tongana Jésus aluti lani na li ti vrai gbagba ti temple ni, ambeni hunda alondo:

• So Jésus aluti na li ti kubu ti temple so, lo doro lani Ndia la ape?

• Jésus alondo lani na yando lo gue na Jérusalem tongana nyen?

Gingo nda ti ye nzoni amû maboko na e ti bâ ambeni ye so alingbi ti mû maboko na e ti kiri tënë na andangba hunda use so.

Kozoni, wafango mbeti D. A. Carson afa so tënë ti Grec hi·e·ron’, so a kiri pekoni na “temple” na yâ ti atënë ti Matthieu na Luc so, “a ye biani ti sara tënë ti temple ni kue me pëpe gi kubu ti temple ni.” Tongaso, Jésus alingbi lani peut-être ti luti na li ti kubu ni ape. Na tapande, lo lingbi ti luti na mbeni ndo na yâ ti temple ni na mbage ti mbongo-to. Ndo ni so ayo na popo-hoto ti Cédron mètre 137. Mbeni da so ayeke na étage so kete gbagba ayeke na li ni ayeke lani na yâ ti gbagba ti temple na mbage ti mbongo-to na ndo ni so la ayo na nduzu mingi. Josèphe, mbeni zo ti sungo mbaï giriri atene so tongana mbeni zo aluti na ndo ni so na lo bâ ndo na sese “li ti lo ayeke tourné” ndali ti so ndo ni ayo na nduzu mingi. So Jésus ayeke Lévite ape so, lo lingbi lani ti luti na ndo ni so na zo oko ayeke ke ape.

Me Jésus alingbi ti londo na yando lani ti gue na Jérusalem tongana nyen? E hinga ape. Bible atene gi atene a gue na Jésus na Jérusalem. Bible afa pëpe yongo ti ndo so Jésus ayeke dä ti gue na Jérusalem wala afa nga pëpe wala Satan atara Jésus aninga ngoi oke. Tongaso Jésus alingbi lani ti gue na Jérusalem atâa so alingbi ti mû ngoi mingi.

Na ngoi so Satan afa na Jésus “aroyaume kue ti dunia so” lo sara ni biani na yâ ti mbeni ye tongana suma ndali ti so na ndo ti sese mbeni hoto so zo alingbi ti luti na li ni ti bâ aroyaume ni so kue ayeke dä ape. A lingbi ti duti tongana ti so e fa na mbeni zo vidéo ti ambeni mbage ti dunia. Satan asara peut-être kua na mbeni ye tongana suma, me ti tâ tënë ni lo ye lani ti tene Jésus akuku na gbe ti lo nga avoro lo (Mat. 4:8, 9). Tongaso, na ngoi so Satan ague na Jésus na temple, a yeke polele so lo ye ti tene Jésus azia fini ti lo na lê ti kuâ na lege so lo tene na Jésus ti huru na li ti temple ni ti tï na sese. Me Jésus ake na lo. Tongana fade Satan atara Jésus gi na yâ ti mbeni ye tongana suma, tara ni ayeke duti mbeni vrai ye ape.

Biani, tongana ti so e tene na tongo nda ni, e lingbi ti luti nganganga na ndo ti tënë so ape. Tongaso, e lingbi ape ti fa tongana nyen la Jésus ague lani na Jérusalem nga lo luti na li ti gbagba ti temple. Ye so e lingbi ti hinga ayeke so Satan atara lani Jésus biani nga na ngoi ti atara ni kue Jésus adö sese na lo.