Julani

Lutani pa vo ve mukati

Vo Akuŵerenga Afumba

Vo Akuŵerenga Afumba

Kumbi ŵanthu aku Chiuta angukoleka zukwanji ukapolu ndi Babiloni Mukulu?

Ivi vingwamba chaka cha 100 C.E. chati chajumpha ndipu vingumala mu 1919. Fundu iyi yasintha mo tayivwiyanga kali. Ntchifukwa wuli kusintha uku nkhwakwenere?

Maukaboni ngalongo kuti mu 1919 Akhristu akusankhika angufwatuka ku Babiloni Mukulu ndipu anguwunganisika mumpingu wakutowa. Ŵanaŵaniyani fundu iyi: Ufumu waku Chiuta wati wayamba waka kuwusa kuchanya mu 1914, ŵanthu aku Chiuta anguyeseka ndipu pavuli paki angwamba kufwatuka ku chisopa chaboza kamanakamana. * (Mal. 3:1-4) Ndipu mu 1919, Yesu wangusankha “muŵanda wakugomezgeka ndi wakuwamu” kuti waperekengi “chakurya pa nyengu yaki” ku ŵanthu wo wanguŵatowesa. (Mat. 24:45-47) Mu chaka ichi, ŵanthu aku Chiuta angufwatuka ku Babiloni Mukulu. (Chiv. 18:4) Kweni kumbi ŵanthu aku Chiuta angukoleka zukwanji ukapolu?

Kuvuli uku, takambanga kuti ŵanthu aku Chiuta angukoleka ukapolu ndi Babiloni Mukulu kwa kanyengu kamanavi kwambiya mu 1918. Mwakuyeruziyapu, Chigongwi cha Alinda cha Chichewa cha March 15, 1992 chingukamba kuti nge mo Ayisraele angukoleke ukapolu ku Babiloni, ateŵeti aku Yehova nawu angukoleka ukapolu ndi Babiloni Mukulu mu 1918. Kweni vo tafufuza vilongo kuti ŵanthu aku Chiuta angukoleka ukapolu vyaka vinandi chaka cha 1918 chechendafiki.

Mwakuyeruziyapu, tiyeni tiwonepu uchimi umoza wo ungukamba za kukoleka ukapolu kwa ŵanthu aku Chiuta ndi mo angufwatukiya. Uchimi uwu usanirika pa Ezekiele 37:1-14. Ezekiele wanguwona viwanga vinandi muchidika. Yehova wangumukambiya kuti viwanga ivi vimiya “nyumba yosi ya Yisraele.” Viwanga ivi vimiya so “Yisraele waku Chiuta,” wo mbakhristu akusankhika. (Ŵag. 6:16; Mac. 3:21) Pavuli paki, Ezekiele wanguwona kuti viwanga vinguja so ndi umoyu ndipu venga mzinda ukulu. Ivi vikonkhosa mo ŵanthu aku Chiuta angufwatukiya ku Babiloni Mukulu mu 1919. Kweni kumbi uchimi uwu ulongo wuli kuti ŵanthu aku Chiuta ŵenga akapolu kwa nyengu yitali?

Chakwamba, Ezekiele wanguwona kuti viwanga venga “vakumila ukongwa.” (Ezek. 37:2, 11) Ivi vilongo kuti pangujumpha nyengu yitali kutuliya po ŵeneku aviwanga ivi angufwiya. Chachiŵi, Ezekiele wanguwona kuti ŵanthu ayukanga kamanakamana. Pakwamba, wanguvwa chiwawa cha viwanga ndipu “vingwamba kuza pamoza, chiwanga kulunga ku chiwanga.” Pavuli paki, “misipi ndi munofu” yingwamba kuzamu. Ndipu khungu linguza pachanya pa viwanga, misipi ndi munofu. Pavuli paki, “mvuchi ungusere mwaku vo, ndipu vinguŵa vamoyu.” Pakumaliya, Yehova wanguweze ŵanthu wo anguyuka ku charu chawu. Kuti vosi ivi vichitiki pakhumbikanga kujumpha nyengu.​—Ezek. 37:7-10, 14.

Ayisraele anguja ku ukapolu kwa nyengu yitali. Ukapolu uwu ungwamba mu 740 B.C.E. po ufumu wa kunkhondi unguchichizika kutuwamu mu charu chawu. Pavuli paki, mu 607 B.C.E., msumba wa Yerusalemu ungubwangandulika ndipu ufumu wa kumwela nawu ungukoleka ukapolu. Ukapolu uwu ungumala mu 537 B.C.E. Mu chaka ichi, Ayuda angwamba kuzenga so nyumba yakusopiyamu kweniso angwamba kusopa Yehova mwaunenesa ku Yerusalemu.

Fundu zosi izi zilongo kuti Akhristu akusankhika angukoleka ukapolu kwa nyengu yitali ndi Babiloni Mukulu. Yiwu angukoleka ukapolu kwambiya mu 1918 mpaka mu 1919 cha. Yesu wangukamba so za utali wa nyengu yeniyi. Wanguti duru wazamukuliya pamoza ndi tirigu. Duru wamiya Akhristu aboza ndipu tirigu wamiya “ŵana a Ufumu.” (Mat. 13:36-43) Pa nyengu iyi, Akhristu aunenesa ŵenga amana ukongwa. Anandi wo atingi mbakhristu anguzomera visambizu vaboza ndipu angusambuka ampatuku. Ndichu chifukwa chaki tikamba kuti mpingu wachikhristu ungukoleka ukapolu ndi Babiloni Mukulu. Ukapolu uwu ungwamba chaka cha 100 C.E. chati chajumpha ndipu ungulutiriya mpaka mu nyengu yakumaliya po Yesu wangutowese nyumba yakusopiyamu, yo yimiya nthowa yakusope Chiuta mwaunenesa.​—Mac. 20:29, 30; 2 Ŵat. 2:3, 6; 1 Yoh. 2:18, 19.

Mu vyaka venivi, alongozi avisopa ŵenga ndi nthazi ukongwa ndipu alamuliyanga ndi andali viyo. Mwakuyeruziyapu, akhumbanga cha kuti ŵanthu ajengi ndi Bayibolu pamwenga kuti aliŵerengengi mu chineneru cho avwanga. Asani munthu we ndi Bayibolu amuwotchiyanga pachimiti. Ndipu alanganga mwankhaza weyosi yo wasusanga vo alongozi avisopa asambizanga. Mwaviyo, venga vakusuza kuti munthu wasambiri unenesa pamwenga kusambiza anyaki.

Ezekiele wanguwona so kuti ŵanthu aku Chiuta anguja so ndi umoyu, kung’anamuwa kuti angufwatuka ku chisopa chaboza. Ivi vinguchitika kamanakamana. Kumbi vinguchitika zukwanji ndipu vinguchitika wuli? Ezekiele wanguvwa chiwawa cha viwanga. Chiwawa ichi chingwamba kwati kwaja vyaka vinandi kuti mazuŵa ngakumaliya ngayambi. Mu vyaka ivi, penga ŵanthu anyaki akugomezeka wo akhumbanga kusaniya unenesa ndi kuteŵete Chiuta chinanga kuti kwenga visambizu vinandi vaboza. Yiwu asambiranga Bayibolu ndipu ayesesanga kukambiyaku ŵanthu vo asambiranga. Anyaki afwatuliyanga Bayibolu mu vineneru vo ŵanthu avwanga.

Pavuli paki, kukumaliya kwa vyaka va m’ma 1800, venga nge kuti munofu ndi khungu vingwamba kuza pa viwanga. Charles Taze Russell ndi anyaki angulimbikiya kupenja unenesa ndi kuteŵete Yehova. Kweniso anguyesesa kuwovya ŵanthu a mtima wamampha kuti aziŵi unenesa. Kuti achiti ivi, agwirisiyanga ntchitu Zion’s Watch Tower ndi mabuku nganyaki. Pavuli paki, agwirisiyanga ntchitu “Seŵeru la Vithuzi va Chilengedu” lo lingutuwa mu 1914 ndi buku la The Finished Mystery lo lingutuwa mu 1917 kuti awovyi ŵanthu aku Chiuta kuti chivwanu chawu chije chakukho. Pakumaliya, mu 1919, vinguja nge kuti ŵanthu aku Chiuta apasika so umoyu ndipu awezeke ku charu chawu. Kutuliya mu chaka ichi, Akhristu akusankhika wo ŵeche pacharu chapasi ndi Akhristu wo azamuja pacharu apanga “mzinda ukulu ukongwa.”​—Ezek. 37:10; Zek. 8:20-23. *

Maukaboni ngo takambisana ngalongore limu kuti ŵanthu aku Chiuta angukoleka ukapolu ndi Babiloni Mukulu chaka cha 100 C.E. chati chajumpha. Nyengu yeniyi ndiyu ŵanthu anandi anguja ampatuku mwakuzomera visambizu vaboza ndi kukana unenesa. Kwa vyaka vinandi, kwenga kwakusuza kuteŵete Yehova, nge mo venge ndi Ayisraele pa nyengu yo ŵenga ku ukapolu. Kweni mazuŵa nganu, unenesa upharazgika ku munthu weyosi. Te akukondwa ukongwa kuti tija mu nyengu yo “wo mbakuwamu aŵarengi ukongwa” ndipu “anandi ajitowesengi” ndi ‘kuyengeka.’​—Dan. 12:3, 10.

Pa nyengu yo Satana wayesanga Yesu, kumbi wangumutole nadi kunyumba yakusopiyamu?

Tiziŵa cha asani Yesu wanguma nadi panyumba yakusopiyamu pamwenga chenga waka chiwona. Nyengu zinyaki mabuku ngidu ngakonkhosa kuti vingachitika kuti wanguma nadi panyumba yakusopiyamu, kweni vingachitika so kuti chenga waka chiwona.

Chakwamba tiyeni tiwoni vo Bayibolu likamba pa nkhani iyi. Mateyu wangulemba kuti: “Pavuli paki, Dyaboli wangumutole [Yesu] kumsumba wakupaturika ndipu wangumuŵika pachanya pa mpanda wa panyumba yakusopiyamu.” (Mat. 4:5) Luka nayu wangulemba so nkhani yeniyi. Wanguti: “Ndipu Dyaboli wangumutole ku Yerusalemu, wangumuŵika pachanya pa mpanda wa panyumba yakusopiyamu.”​—Luka 4:9.

Kuvuli uku, mabuku ngidu ngakonkhosanga kuti Satana watenere kuti wangumutole nadi ku nyumba yakusopiyamu cha Yesu pa nyengu yo wamuyesanga. Mwakuyeruziyapu, Chigongwi cha Alinda cha Chingelezi cha March 1, 1961 chinguyananisa chiyesu ichi ndi chiyesu chinyaki cho Satana wanguyesa Yesu. Iyu wangumutole ku phiri litali ndi kumulongo maufumu ngosi nga pacharu chapasi. Chigongwi ichi chingukamba kuti kulivi phiri litali lo munthu wangamapu ndi kuwona maufumu ngosi nga pacharu chapasi. Chigongwi ichi chingukamba so kuti mwakuyanana waka, Satana watenere kuti wangumutole nadi ku nyumba yakusopiyamu cha Yesu. Kweni nkhani zo zingutuwa pavuli paki mu magazini nga Chigongwi cha Alinda zingukamba kuti asani Yesu wangundwika pa nyumba yakusopiyamu, watingi wafwengi.

Anyaki akamba kuti pakuti Yesu wenga Mulevi cha, ndikuti wenga wakuzomerezeka cha kuma pachanya pa nyumba yakusopiyamu. Mwaviyo akamba kuti ichi chenga waka chiwona. Vyaka vinandi kuvuli uku, Ezekiele nayu so wangutoleke ku nyumba yakusopiyamu mu chiwona.​—Ezek. 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Kweni asani chiyesu ichi chenga waka chiwona, anyaki angafumba kuti:

  • Kumbi chenga nadi chiyesu pamwenga Yesu waŵanaŵananga waka?

  • Satana wangukambiya so Yesu kuti wasambusi mya kuti yije chiŵandi kweniso wakhumbanga kuti wamusopi. Satana wakhumbanga kuti Yesu wachiti nadi vinthu ivi. Mwaviyo, kumbi vingachitika cha kuti Satana wakhumbanga so kuti Yesu wandwiki nadi panyumba yakusopiyamu?

Kweni asani Yesu wanguma nadi pachanya panyumba yakusopiyamu, anyaki angafumba so kuti:

  • Kumbi Yesu wanguswa Dangu chifukwa chakuma pamalu ngakupaturika?

  • Kumbi wangwenda wuli kutuwa ku chipululu kuti wakafiki ku Yerusalemu?

Tiyeni tiwonepu fundu zinyaki zo zingatiwovya kumuka mafumbu ngaŵi yanga.

D. A. Carson wangulemba kuti mazu nga Chigiriki ngo akungafwatuliya kuti “nyumba yakusopiyamu” mu buku la Mateyu ndi Luka ngatenere kuti ngang’anamuwa nyumba yosi yakusopiyamu. Ngang’anamuwa waka malu ngakupaturika cha ko Alevi pe ndiwu akhumbikanga kulutaku. Pachanya panyumba yakusopiyamu penga malu ngamoza ngo ngenga ngatali ukongwa. Satana watenere kuti wangutole Yesu pamalu ngenanga. Kutuwa pamalu yanga kuchifika pasi penga mamita 137. Munthu munyaki wakulemba mbiri zina laki Josephus wangukamba kuti malu yanga ngenga ngatali ukongwa mwakuti asani munthu wangamapu ndi kuleresa pasi, “wangachita chizumbu.” Chinanga kuti Yesu wenga Mulevi cha, palivi yo watingi wamususengi asani wanguma pamalu yanga.

Kweni kumbi Yesu wangwenda wuli kutuwa ku chipululu kuti wakafiki ku Yerusalemu? Tiziŵa cha. Bayibolu likamba waka kuti Yesu wangutoleke ku Yerusalemu. Likamba cha kuti kutuwa ku chipululu kuchifika ku Yerusalemu kwenga kutali wuli. Kweniso likamba cha kuti Satana wanguyesa Yesu kwa nyengu yitali wuli. Mwaviyo vingachitika kuti Yesu wangwenda pasi pakuluta ku Yerusalemu. Asani ndivu wanguchita, watenere kuti wangwenda kwa nyengu yitali.

Nanga chiyesu chakuti Satana wangulongo Yesu “maufumu ngosi nga pacharu chapasi”? Viwoneke limu kuti Yesu wanguwona nadi maufumu ngosi nga pacharu chapasi cha chifukwa kulivi phiri litali lo munthu wangamapu ndi kuwona maufumu ngosi nga pacharu chapasi. Mwaviyo, Satana watenere kuti wangugwirisiya ntchitu chiwona pakulongo Yesu maufumu yanga. Chinanga kuti Satana wangugwirisiya ntchitu chiwona, kweni wakhumbanga nadi kuti Yesu wamusopi, kuti ngenga maŵanaŵanu waka cha. (Mat. 4:8, 9) Pa nyengu yo Satana wangutole Yesu panyumba yakusopiyamu, vingachitika kuti wakhumbanga nadi kuti Yesu wandwiki panyumba yakusopiyamu. Kweni Yesu wangukana. Ichi ndichu chingaŵa chiyesu kuluska asani chenga waka chiwona.

Mwaviyo, vingachitika kuti Yesu wanguluta nadi ku Yerusalemu ndi kuma pamalu ngatali nga panyumba yakusopiyamu. Nge mo takambiya pakwamba pa nkhani iyi, tiziŵa umampha cha mo Satana wangulongore Yesu nyumba yakusopiyamu. Kweni cho tiziŵa ntchakuti Yesu wanguyeseka nadi, ndipu wangukana.

^ ndimi 2 Wonani Chigongwi cha Alinda cha July 1, 2013, peji 16-18, ndimi 5-8, 12.

^ ndimi 1 Lemba la Ezekiele 37:1-14 ndi la Chivumbuzi 11:7-12, ngosi ngakamba vo vinguchitika mu 1919. Uchimi wa pa Ezekiele 37:1-14 ukamba za ŵanthu wosi aku Chiuta ŵati ayamba so kusopa mwaunenesa pavuli pakuja ku ukapolu kwa nyengu yitali. Kweni uchimi wa pa Chivumbuzi 11:7-12 ukamba za kusankhika kwa kagulu ka abali akusankhika wo alongoza ŵanthu aku Chiuta.