Murowe mpantta wa sirimuhina

Murowe mpantta wa myaha sirimuhina

Makoho Anikohiwa ni Ale Anisoma Irevista Sahu

Makoho Anikohiwa ni Ale Anisoma Irevista Sahu

Atthu a Muluku yaakhalihiwe liini ipottha sa Babilonia Muulupale?

Okhalihiwa ipottha wa omunepani waapacenrye eseekulu ya nenli mpakha 1919. Xeeni orya aya wootthuneya olokiherya wiiwexexa wahu?

Itthu sotheene sinooniherya wira okhala weepotthani waamalenle 1919, okathi maKristau oothanliwa yaathukumanyiwe aya khukhala muloko wooreerihiwa. Muthokorerye ela: Iyaakha saattharelana nuumala okhalihiwa Omwene wa Muluku wiirimu 1914, atthu a Muluku yaaheehereriwa ni oreerihiwa. * (Mal. 3:1-4) Nto mwaakha wa 1919, Yesu aahimuthanla “Murumeyi òroromeleya ni ànkhili” wira oweettiheke atthu a Muluku ooreerihiwa, ni waavaha yoolya ya omunepani “okathi aya”. (Math. 24:45-47) Ola ti waari mwaakha yoole atthu a Muluku yaapacenrye aya otthikela makhalelo ooloka avahiwa aya ni Muluku. Waari-tho okathi yoole yaataphuliwa aya weepotthani wa nthoonyeryo, eyo piiyo, Babilonia Muulupale. (Wis. 18:4) Masi okhala weepotthani iwo waapacenrye okathi xeeni?

Mwa iyaakha sinceene, hiyo naatthokiherya wira okhalihiwa epottha waapacenrye 1918, ni waahela muhina okathi vakhaani vaavo atthu Muluku yaaweriwa aya ni Babilonia Muulupale. Mwa ntakiheryo, erevista A Sentinela 15 a Março 1992, yaahimyale so: “Masi, ntoko siiraneyale aya ni atthu a Muluku khalai, yaakuxiwe khuroihiwa weepotthani oBabilonia, arumeyi a Yehova yaahikuxiwa wira yiirele mpantta Babilonia Muulupale”. Masi soohimmwa sikina sinooniherya wira okhalihiwa epottha waapacenrye khalai ohinatthi 1918.

Mwa ntakiheryo, nrowe nithokorerye eprofesia emosa yaahimyale vahinatthi sa okhalihiwa epottha ni otaphuliwa wa atthu a Muluku. Elempwale eliivuru ya Ezekiyeli 37:1-14. Mwa yowoonihiwa emosa Ezekiyeli aahiweha mukhatoni musareyale ene makhuva. Yehova aahimutthokiherya Ezekiyeli wira makhuva ale, yaathoonyerya ‘atthu othene a nloko na Isarayeli’. Wiiraneya wuulupale wa eprofesia ela ya otthikela okhala waamuhimya ‘Isarayeli a Muluku’. (aGal. 6:16; Mit. 3:21) Moottharelana, Ezekiyeli aahiweha makhuva yaattikiheriwe irutthu khukhala atthu akumi ni khupakeya muttitthi muulupale. Tthiri eyo ennilikanela saana ni ohihimuxiwa wa omunepani wa atthu a Muluku wiiraneyale mpakha 1919! Nto yowoonihiwa ela ennooniherya exeeni voohimya sa okathi waarowa ovira?

Wanipacerya moone wira makhuva ale anihimmwa wira yaari “òwuma” ni “òkukhuruwasa” wala ootepa wuuma. (Ezek. 37:2, 11) Ela enooniherya wira waahivira okathi munceene atthu ale akhwiiye ene. Ya nenli, ottikiheriwa okumi wa makhuva ale wiiraneyale vakhaani-vakhaani, khahiyo etthu yiiraneyale mowaakuveya. Wanipacerya, waahiiwanyeya onyakula ni oruma wa etthu enitannyeya, nto ‘makhuva etannyeyaka, yanilupana nikina ni nikhw’aya’. Nuumala-vo, sahikhumelela “mitika” ni “ethayi”. Nto, vasulu vaya nikhuli naahikhuneelela ethayi, erutthu ni makhuva. Ohoolo waya “ephumu y’ekumi yahikela irutthu seiyo, khukhala atthu akumi”. Wuukiseryani, Yehova ahaattikiherya elapo aya atthu ale yaaphwanyihiwe-tho okumi. Tivonto waahaana ovira okathi munceene.​—Ezek. 37:7-10, 14.

Waahivira okathi munceene aIsarayeli a khalai aryeene weepotthani. Waapacenrye mwaakha wa 740 AEC, okathi waapwetexiwe awe ni oroihiwa weepotthani omwene wa mahimo 10, epantte ya onikela kuusi. Nto mwaakha wa 607 AEC, Yerusalemu ni omwene wa oYuda epantte ya okuusini waahipwetexiwa, nave atthu yaahiroihiwa weepotthani. Okathi ola wooroihiwa weepotthani, waamalenle mwaakha wa 537 AEC, okathi yoole aYuda yaahanle yaatthikenle aya oteka etemplo ni ottikiherya okokhorela wekeekhai oYerusalemu.

Tivonto soolepa iya sinnooniherya saana wira okathi wa weepotthani wa atthu a Muluku oBabilonia Muulupale, waahaana okhala woorakamexa ovikana itthu siiraneyale mwaakha wa 1918 mpakha 1919. Yesu aahilavula sa okathi ola woorakamexa oriki maKristau owootha, niire so, nthakathaka, naarowa wunnuwaka vamosa ni ‘àna a Omwene’, eyo piiyo, etrigu. (Math. 13:36-43) Okathi owo maKristau ekeekhai yaari vakhaani paahi. Anamunceene yaale yaihimya okhala maKristau yaaheemya sowiixuttiha sa ethiru, khukhala anammwareya. Tivonto vanihimmwa aya wira muloko wa eKristau waahikhala epottha ya Babilonia Muulupale. Oroihiwa weepotthani waapacenrye eseekulu ya nenli EC, nto waahivikaniha mpakha oreerihiwa etemplo yomunepani mahiku ala ookiserya.​—Mit. 20:29, 30; 2 aTes. 2:3, 6; 1 Yoh. 2:18, 19.

Okathi owo woorakamexa wa weepotthani ya omunepani, ahooleli a itiini ni apatthani aya a ipoliitika yaale yaatepexa ophavela winnuwiha okhulupale aya, yanaakhoottiherya atthu omurumeela Biibiliya. Mwa ntakiheryo, atthu khiyeemiheriwa okhalana wala omusoma Biibiliya a nttaava narowa aya wiiwexexa. Atthu yeererya opaka eyo, yaanipahiwa atthukiwe ene vanripuni. Mutthu eererya ohimya etthu yaavirikana ni muupuwelo wa ahooleli a itiini aanihukhummwa mootakhala, tivonto khivaaweryaneya mutthu wiixutta ekeekhai wala owiixuttiha atthu akina.

Sai voohimya sa ottikiheriwa waya okumi ni otaphuliwa waya mwa itiini sowootha? Wiiraneyale liini ni moota xeeni? Muteko ola wa ottikiheriwa okumi wa omunepani, wiiraneyale vakhaani-vakhaani. Yowoonihiwa ele ennilavula sa ‘oruma wa etthu enitannyeya’, eyo yiiraneyale iseekulu sookiserya waattamela mahiku ala a wanikisa. Nnaamwi sowiixuttiha sa itiini sowootha saamwarenle mulaponi, atthu akina oororomeleya yahaakiherya sowiixuttiha sa Biibiliya moovarihana ni ele yaawerya aya. Akina a yaawo, yaahiimananiha omutaphulela Biibiliya wira atthu amusomeke mwa nttaava naamwiiwexexa aya saana. Akina yaanilaleya ikeekhai yoona aya mBiibiliyani.

Nto wanikisa wa iyaakha sa 1800, Charles Taze Russell ni apatthani awe yaahikhalela nthiti otokosa ekeekhai wira amurumeele saana Muluku. Vaakhala ntoko wira ethayi ni nikhuli saamulupana ni makhuva a nthoonyeryo mwa enamuna ya omunepani. Erevista Zion’s Watch Tower ni iliivuru sikina sahaakhaliherya atthu a murima saana wiixutta ekeekhai eri mBiibiliyani. Ohoolo waya, itthu ntoko Foto-Drama da Criação, mwaakha wa 1914, ni eliivuru O Mistério Consumado 1917, yahaalipiha atthu a Muluku. Wanikisa waya, mwaakha wa 1919, mwa nthoonyeryo atthu a Muluku yaahittikiheriwa okumi ni oroihiwa elapo aya. Nto nuuvira okathi, maKristau ala yaahanle yaahitakaahana ni ale anilipelela okumi valaponi, nto igrupu iyo piili soopakeya “muttitthi mulupale”.—Ezek. 37:10; Zak. 8:20-23. *

Nto vannooneya wira okathi atthu a Muluku yaarowaniwa aya weepotthani oBabilonia Muulupale, waari eseekulu ya nenli EC. Ola waari okathi yoole atthu anceene yaapakeyale aya anammwareya, khweemya sowiixuttiha sa etiini yowootha, nto khukhootta ekeekhai. Mwa iyaakha sinceene waari voovila omurumeela Yehova, ntoko siiraneyale aya ni aIsarayeli yaaroihiwe weepotthani. Masi olelo-va, ekeekhai ennilaleiwa wa atthu otheene. Tthiri ti voohakalaliha okhala mahiku ala vaavo ‘Atthu ànkhili, . . . Anarya aya . . . ni atthu anjene anehereriwa aya ni orerihiwa’!​—Dan. 12:3, 10.

Okathi Satana aamweehererya awe Yesu, niireke aaromuteexa vowooneya khumuroiha otemplo oYerusalemu?

Ohimya mookhweya, khaninsuwela akhala wira Yesu aahirowa vowooneya khweemela otemplo, wala akhala wira eyo yiiraneyale ntoko itthu sowoonihiwa paahi. Khalai hiyo naahilepa wira vanniweryaneya itthu iyo piili wiiraneya.

Wanipacerya muthokorerye ele Biibiliya enihimya awe. Moolumo a Evangelyo anilavula mwaha ola, murummwa Matheyo aahuupuxeriwa khulepa so: “Vano Satana ahimurowana Yesu oYerusalemu, muttetthe wowarya, ahinweliha [vasulu] nipuro norekamexa n’empa ya Muluku”. (Math. 4:5) Moolumo a Luka anilikana ni ala anihimya so: “Vano-nto Satana ahimuroiha Yesu oYerusalemu, ahimwemexa [vasulu] nipuro norekamexa n’empa ya Muluku”. (Luka 4:9)

Khalai iliivuru sahu saahimya wira eyo khiyiiraneyale vowooneya. Mwa ntakiheryo erevista A Sentinela ya 1 a Março 1961, yaahimmye so: “Khahiyo etthu yookhalela wuupuwela wira yaahikhala empa yowooneya ni itthu sotheene sinihimmwa sa weehereriwa wa Yesu oryeene moothakoni. Tthiri khokhanle mwaako mutthu okhanle awe oowela wira aawehe ‘mamwene othene a mulaponi ni ovuwa waya’. Tivonto, ti vookhalela wuupuwela so, Satana khaamutenxe Yesu vowooneya, niire so, ni erutthu awe yowooneya ‘amurowanaka muttetthe wowarya’, khumweemexa ‘vasulu nipuro norekamexa n’empa ya Muluku’. Wira yoweehererya ele yiiraneye tthiri, Satana khaalipa ni itthu simanle ahu ohimya”. Masi, erevista ekina yaahihimya-tho eriki: vanooneya wira yoweehererya emosa ya Satana yanwerya omwiiriha Yesu wiixiiva.

Atthu akina anihimya so, okhala wira Yesu khahiyo aari muLevi, kheemiheriwa weemela vasulu wa opuro wookokhorela otemplo. Tivonto vaahimmwale aya wira woonasa wene oteexiwa wa Yesu waari wa nthoonyeryo paahi. Maana ti etthu yiiraneyale khalai ni profeta Ezekiyeli.​—Ezek. 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Masi akhala wira weehereriwa wawe wiiraneyale mwa nthoonyeryo, nto annikhumelela makoho ala:

  • Weehereriwa wawe waari wekeekhai wala waari muupuwelo paahi?

  • Okhala wira weehereriwa wawe okina waari voophavela omwiiriha Yesu opaka etthu enooneya, ntoko otatuxa maluku khukhala ephaawu, wala opaka etthu yowooneya ntoko okokhora ohoolo wa Satana, nto niireke soweehererya sikina saari sa enamuna emosaru, nto khiyavekela wira Yesu otuphe vowooneya okhumaka vasulu va etemplo?

Ohiya-vo, akhala wira Yesu aaheemela tthiri vasulu va etemplo, annikhumelela-tho makoho makina:

  • Niireke Yesu aahitthekela Nlamulo nto khweemela vasulu va opuro wookokhorela?

  • Yesu aawenrye sai okhuma moothakoni mpakha oYerusalemu?

Otthikela otokosa woonikhaliherya woona itthu sikhanle owaakhula makoho manli ookiserya.

Etthu yoopacerya, Prusoore oniitthaniwa D. A. Carson, onihimya wira nuulumo na eGriki noowi hi·e·ron’ nitaphuleliwe “etemplo”, masi Matheyo vamosa ni Luka, “woonasa wene anihimya mapuro otheene a etemplo, ohiya opuro waakokhoreliwa, niire so, esantuario paahi”. Tivonto weehereriwa wawe khiwaavekela weemela vasulu va opuro ene yoole waakokhoreliwa. Vaaniweryaneya Yesu weemela epantte ya okuusini oxerexere wa etemplo. Opuro ole waahikhala ekhato ya Keduroni, wiixa waya waari wa imeetru 137. Okuusini, etemplo yaahikhalana nipatho nowaataleya naarina exiri, owo ti waari opuro woorakamexa wa etemplo yotheene. Yosefo, mulipa-oolepa sowiiraneya sa khalai, onnitthokiherya oriki: akhala wira mutthu oneemela vasulu opuro ole khiyaweha vathi, “mutthu aamukhalana naaruuru”, mwaha woorakamela vathi. Okhala wira Yesu khahiyo aari muLevi, owo aneemiheriwa weemela opuro ole, ni khaarowa owiiriha akina onyoonyiheya.

Masi vaaweryaneya sai Yesu oryeene moothakoni, oteexiwa khurowaniwa otemplo? Waakhula wookhalela ti woowi khannisuwela moota siiraneyale aya. Voohimya sa weehereriwa wa Yesu, khonihimmwa okathi waavinre eehereriwaka wala opuro ene Yesu aarya awe mothakoni. Khanikhanle ookhootta muupuwelo oowi Yesu aheetta otthikelaka oYerusalemu, nnaamwi opaka eyo waavekela oviriha okathi munceene. Biibiliya khonihimya wira okathi wotheene eehereriwa awe, Yesu aari moothakoni. Etthu enihimya awe tiila: owo aahirowaniwa oYerusalemu.

Ankhi yoweehererya yeele Yesu ooniheriwe awe ‘mamwene othene a mulaponi’? Tthiri, vannooneya wira owo khaarowaniwe ilapo sotheene wira aawehe mamwene; ni khokhanle mwaako oorakama mutthu okhanle awe oowela wira owoone mamwene otheene. Tivonto, Satana pooti wira aarumenle itthu sowoonihiwa paahi wira Yesu owoone mamwene otheene; ntoko siisaale sinirumeeliwa aya televisau wala eteela ya cinema wira mutthu ooniheriwe mapuro oovirikana ari valaponi. Masi nnaamwi Satana aarumeelale sowoonihiwa, yoweehererya ya ‘omukokhorela’ Satana, yaari etthu yekeekhai tthiri, ohiya muupuwelo paahi. (Math. 4:8, 9) Nave pooti ohimmwa wira weehereriwa wa Yesu wira otuphele vathi vale, yaari etthu yowooneya yaarowa okumiherya ehasara, nto eyo yaaniiriha yoweehererya ele okhala etthu yookuxa murima ohiya etthu ntoko yowoonihiwa paahi.

Masi, ntoko simanle ahu ohimya wanipacerya, khanikhanle oothipelela etthu emosa. Tivonto vahikhanle ahu ookhootta muupuwelo oowi Yesu aahirowa tthiri oYerusalemu khweemela vasulu wa etemplo. Etthu emosa enisuwela ahu ti yoowi yoweehererya ele yahiiraneya tthiri, ni wira khula yoweehererya, Yesu aahimwaakhula Satana mwa enamuna yookhalela.

^ etti. 2 Nwehe erevista Owehaweha, 15 a Julyo 2013, ipaax. 10-12, itti. 5-8, 12.

^ etti. 1 Ezekiyeli 37:1-14 ni Wisupulula 11:7-12, soolepa iya sinilavula sa ottikiheriwa okumi ya omunepani wiiraneyale 1919. Masi, eprofesia ya Ezekiyeli yaahihimya-tho sa otthikela okokhorela wekeekhai wa atthu otheene a Muluku nuuvira okathi munceene aryeene weepotthani. Masi, Wisupulula 11:7-12, onilavula sa othanliwa wa egrupu emosa yaamukhaani ya anna oowoottihiwa yaawo anihoolela eriyari ya atthu a Muluku.