NDEBO YE NSHOLO WE KHAVARA | BAIBILI—MBIKO YE KU HALULA KWAYO
Baibili ya ka Kona ku Bola
CHI NO BIGA MU MBATSHA: Papyrus ne parchment ya ka be ili zwithu zwa ka be zwi shingisiwa ne bakwali be Baibili ne ba no thama dzikhopi ku kwalila mu zwili. * (2 Timoti 4:13) Zwithu izwezwi zwa ka biga ku be po kwe Baibili mu mbatsha chini?
Papyrus i no paluka, i lashikigwa ne mbala, ne ku kwegula chinyolocho. “Phepha la khona lo pelela li bola li be dzithali ne wuluba,” ko leba bachenjedu be zwe Egypt Richard Parkinson na Stephen Quirke. “Ha la ka bigwa koga lo be ne bgwelele, kene li bodziwa ne bukhola ne ku jiwa ne mbeba ne nchenje, kwazokwazo nchenje nchena ha li li mu mavu.” Dzipapyri dzingwe, dza kati dzi sino be dza wangwa, dza ka kwegudziwa ne chedza cha ka pindilila ne bukhola.
Parchment iyo ya ka sima ku pinda papyrus, ngono na iyo bo i no kwegula ha i singa thokomegwe zwibuyanana kene ya ka bigwa mu zwimo zwi no pisa kene ku tothola kwa ka pindilila, bukhola ne chedza. * Parchment kakale i no jiwa ne zwikonyana. Ne mabaka iyawa,kuti ku be ne mikwalo ya ntolo ya ka bigwa, buka ye Everyday Writing in the Graeco-Roman East, i no ti, ku dwilila kwe chithu chi li po ha te fanilo ngono i chithu chi no shingigwa.” Baibili i be ya ka bola, zibiso yayo i no be ya ka pela nayo.
SE KWA BAIBILI YA KA DWILILA I LIPO: Nlayo we Chijuta wa ka be u ti she ingwe ne ingwe ya ka fanila ku “zwikwalila Nlayo iwoyu mu buka,” dzibuka dze kutanga dzi li 5 dze Baibili. (Ditironomi 17:18) Pezhugwi kwa ikoko, bachenjedu ba no thama dzikhopi ba ka thama dzimanuscripts njinji kwa kati ne century ye kutanga C.E., hwalo dza ka be dzi nga wangwa mu dzitempele mu Israel yose ne ku Makedoniya i kulekule dumbu! (Luke 4:16, 17; Mishingo 17:11) Dzimanuscripts dzingwe wulukugwe kwazo dza ka dwilila dzi li po ku swikilila ngwenu chini?
Dzimanuscript dzi noyi Dead Sea Scrolls dza ka dwilila dzi li po mu dzicentury, dzi li mu hali dze ntakhwe dza ka bigwa mu makuwu a ku singa ne vula njinji
“Bajuta ya ka be i li bathu ba no biga mikwalo ye Hwalo mu mapepe i li ku i bakilila,” ko leba nchenjedu we New Testament Philip W. Comfort. Bakirisiti ba ka dwilila be shingisa nkumbulo iwoyo.Shulenyana, dzimanuscripts dzingwe dze Baibili dza ntolo dza ka wangwa mu hali dze ntakhwe, ne mu ndawo dzingwe dzi sina chedza ne mu makuwu ne mu ndawo dzi singa niwe ne vula njinji.
BELELO: Dzithousand dze zwipithu zwe dzimanuscript dze Baibili—dzingwe dzi na makole a no pinda 2,000—dza ka dwilila dzi li po ku swikilila ngwenu. Ha kuna nkwalo ungwe wa ntolo u na dzimanuscript njinji zwingapa dza ntolo.
^ ndi. 3 Papyrus i chithu chi no kwaligwa mu chili cha ka thangwa ne nti u no wangwa mu vula u no dangwa ne zina ilelo. Parchment iyo ya ka thangwa ne makukuta e phuka.
^ ndi. 5 Ha ti lakidzila, khopi ye chinlayo ya ka sayiniwa ye U.S. Declaration of Independence ya ka be ya ka kwaligwa mu phepha le parchment. Ngwenu, mu makole a singa pinde 250, nkwalo wayo wa chi lashikigwa ne mbala kwa u singa cha boneke zwibuyanana.
