Ase Juda w’edjedja waki la wɔma wa hemɔ ka sudi kakakokanɛ le anto lo nshi yakafundamaka Bible. Hemɔ ka wɔma kɛsɔ kakakokaka ndanya wɔɔngɔ, ndanya demba di’otondo ndo ntshika onto la ɛkɔmɔ. Ndooko okanga wakakokaka nkɔnɔla hemɔ ka sudi. Wanɛ wakandamaka la hemɔ kɛsɔ wakatondjamaka l’andja wa mpango ndo wakawadjangɛ dia pɛmɔlaka anto akina diaha vɔ nsukana la wɔ l’ɔtɛ wa hemɔ kawɔ.—Akambu w’asi Lewi 13:45, 46.

Ewandji wa l’ɔtɛmwɛlɔ w’ase Juda wakadje dɛmbɛlɛmbɛ lo dikambo dia hemɔ ka sudi oleki ndo kɛnɛ kakataka Afundelo ndo vɔ wakakonya lɔsɛnɔ la wanɛ wakatataka sudi wolo efula. Ɛnyɛlɔ, ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wakadjangɛka onto tshɛ dia nde mangana la kanga sudi mɛtrɛ 2. Koko naka lɔpɛpɛ la wolo lekɔ lo mpɛpa kete onto tshɛ pombaka mangana la kanga sudi mɛtrɛ 45. Waa Talmudistes mɔtshi wakatshikitanya kɛnɛ kakalɔmbaka Afundelo dia ase sudi mbidjasɛ ‘l’andja wa mpango,’ mbuta ate vɔ wakahombaka mbitshanyema l’andja w’esomba wodingami la mpele. Etena kakɛnaka owandji ɔmɔtshi w’ɔtɛmwɛlɔ kanga sudi l’atei w’osomba, nde akakokaka mbooka ave lo mbotɛ ate: ‘Tshɔka lo dihole diayɛ ndo todjake anto akina mindo.’

Ande woho wakatshikitana Yeso la wɔ lee! Lo dihole dia nde mbitshanya akanga wa sudi, nde aketawɔka mananda ndo kaanga mbakɔnɔya.—Mateo 8:3.

Odiakelo wa diwala aki dikambo diakatondjaka ewanu l’atei w’ewandji w’ɔtɛmwɛlɔ wa lo ntambe ka ntondo lo ntena diaso nɛ. Diakɔ diele, lo diaaso dimɔtshi, Afarisɛ amɔtshi wakahembe Yeso lo mbooka dimbola ɔnɛ: “Onde ekɔ dimɛna dia pami ndjaka diwala la wadɛnde l’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ akɔna tshɛ?”—Mateo 19:3.

Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wakashaka pami lotshungɔ la ndjaka diwala la wadɛnde naka nde ‘ambɛna dui dimɔtshi dia kɔlɔ le womoto akɔ.’ (Eohwelu k’Elembe 24:1) Lo nshi ya Yeso, akikɔ kalasa hiende y’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ yaki la wetshelo waki la tokanyi tahɔtɔnɛ lo kɛnɛ kakalembetshiyaka ɔlɛmbɛ ɔsɔ. Shamaï, kalasa kakaleke wolo, kakalembetshiyaka ɔlɛmbɛ ɔsɔ lo mɛnya dia ɔkɔkɔ ɔtɔi wa ndjaka diwala ele “nsala awui wa mindo wa dieyanelo,” mbuta ate nsala loseka. Lo wedi okina kalasa kaki Hillel akemɛ yɛdikɔ dia pami kokaka ndjaka diwala l’ɔtɛ w’oseka dikambo tshɛ dia lo diwala dele nde hasange lolimi la wadɛnde, oyadi ekɔ dikambo dia tshitshɛ. Lo ndjela kalasa kɛsɔ, pami akakokaka ndjaka diwala la wadɛnde naka wadɛnde heye katɛ kana nde ambotana womoto okina lɛnande dia nde ndeka wadɛnde olangala.

Ko, laasɔ, onde Yeso akakadimola lo dimbola diaki waa Afarisɛ? Nde akate hwe ate: “Onto tshɛ ladiaka diwala la wadɛnde, naka aha l’ɔkɔkɔ w’awui wa mindo wa dieyanelo ko nde ntshuka womoto okina, nde ambosala loseka.”—Mateo 19:6, 9.