MALWAÑANO A MU BISEMI NE KULAALA NA BANABAKAZHI KYA KWIBAKANJIKIZHA: Kipamo kya United Nations kyashimuna’mba: “Mwanamukazhi umo pa banabakazhi basatu bamupuma nangwa kumukanjikizha kulaala nanji.” Kabiji “kyatanwa’mba mwanamukazhi umo pa banabakazhi batanu bamukunapo kala nangwa bakebelenga kumukuna.”

BUMBANZHI MU MIKWAKWA: Mu United States muji mabumba a bambanzhi kukila pa 30,000. Mu Latin America, muntu umo pa bantu basatu bakimulukukapo ku bambanzhi.

KWIPAYAÑANA: Kyatanwa kuba’mba bantu nobe 500,000 bebepayile mwaka wapwa kabiji bavula bafwile mu makondo. Mu Southern Africa ne Central America mo mo baipayile bantu bavula bingi kukila byalo bikwabo pano pa ntanda. Mu mwaka umotu, bantu kukila pa 100,000 bebepayile mu Latin America kabiji bantu nobe 50,000 bebepayile mu Brazil. Nanchi kujipo kyakonsha kupwisha bukapondo nyi?

Mambo ka bumbanzhi o bwasampukila ne pa katele? Bataana bintu byavula bingi bibena kulengela bumbanzhi kubikapotu ne bino: makatazho abena kuvujilako na mambo a buyanji, kubula kwikala na bifulo byawama, baana kutamba bya bukapondo, kupendwapendwa, kwingijisha bizhima, kushikwa bantu ne kubula kukambula tupondo.

Bantu mu byalo bimo baeseka bingi kupwisha bukapondo. Mu muzhi muji bantu bavula bingi wa São Paulo, mu kyalo kya Brazil bashimuna’mba pa myaka jikumi yapitapo, byubilo bya bukapondo byabwelako panshi. Pano bino, byubilo bya bukapondo mu yewa muzhi mo bikiji kabiji pa bantu 100,000, bantu 10 bo bafwa. Pano ki ka kyakonsha kubiwa pa kuba’mba bukapondo bupwe?

Pa kuba’mba bukapondo bupwe, bantu bafwainwa kupimpula byubilo byabo. Bukapondo bwakonsha kupwa inge bantu baleka byubilo nabiji kwitota ne kwitemwatu bene. Bafwainwa kwikala na byubilo nabiji butemwe, kunemeka bantu ne kwibata muchima.

Ñanyi kintu kyakonsha kulengela muntu kupimpula byubilo byanji byatama? Akilangulukai pa bifunjisha Baibolo:

• “Kutemwa Lesa kulumbulula’mba tulondelenga mikambizho yanji.”—1 Yoano 5:3.

• “Kwakamwa Yehoba kulumbulula kushikwa bintu byatama.” *—Byambo bya Maana 8:13.

Kutemwa Lesa ne kubula kukeba kumufichisha ku muchima byo bintu byakonsha kulengela bantu kuleka byubilo bya bukapondo, ko kuba’mba kupimpula bumuntu  bwabo kufuma panshi ya muchima. Nanchi kino kyakonsha kubiwa nyi?

Akilangulukai pe Alex, * waikala mu kaleya ka mu Brazil pa myaka 19 na mambo a byubilo bya bukapondo. Waikele Kamonyi wa kwa Yehoba mu 2000 panyuma ya kufunda Baibolo na Bakamonyi. Nanchi wapimpula byubilo byanji bya bukapondo nyi? Ee, kabiji Alex wilangulusha bingi pa byubilo byatama byo aubilenga. Waambile’mba: “Kinsangajika bingi pa kuyuka’mba Lesa wandekelako mambo. Kutemwa Yehoba ne kumusanchila pa byo angubila kwankwasha kupimpula byubilo byami.”

César wikala mu Brazil naye wajinga ngivi waendanga na buta ne kulala bishimikwa. Buno bo bwajinga bwikalo bwanji pa myaka 15. Ki ka kyamukwashishe kupimpula byubilo byanji? Byo ajinga mu kuleya, Bakamonyi ba kwa Yehoba babiji bamufwakashijile kabiji watendekele kufunda Baibolo. César walumbulula’mba: “Kyo kyajinga kimye kitanshi kuyuka byo nafwainwa kwikala na lusekelo mu bwikalo. Nafunjile kutemwa Lesa. Kabiji nafunjile kumwakamwa, ko kuba’mba kwikala na moyo wa kubula kukeba kuba jibiji byatama ne kufichisha Yehoba ku muchima. Nafunjile kwikala na muchima wa kusanta pa lusa lwanji lukatampe. Kutemwa Lesa ne kumwakamwa kwandengejile kupimpula byubilo byami.”

Tubena kufunjilako ka ku bino byamwekele? Tufunjilako kuba’mba Baibolo uji na bulume bwa kupimpula bwikalo bwa bantu, ko kuba’mba kwibalula milanguluko yabo. (Efisesa 4:23) Alex, ye twaambapo kala, wanungapo’mba: “Bintu byo nafunjile mu Baibolo byajingatu nobe babena kungovwa na mema awama kuba’mba ntooke kupichila mu kusankilapo milanguluko yatama. Kechi nalangulukangapo amba nkaleka byubilo byami byatama ne.” Inge ke tulanguluke pa byambo bya mu Baibolo, byakonsha kufumya nangwa’mba kovwa bintu byatama biji mu milanguluko yetu. Mambo a Lesa aji na bulume bwa kwitutokesha. (Efisesa 5:26) Kifumamo ke kya kuba’mba bambanzhi kabiji betemwatu bene bakonsha kupimpula byubilo byabo ne kwikala ba mutende ne kukooka muchima. (Loma 12:18) Bekala na lusekelo mu bwikalo bwabo inge ke balondele mafunde a mu Baibolo.—Isaya 48:18.

Bakamonyi ba kwa Yehoba kukila pa mamilyonyi 8 mu byalo 240, bataana kyakonsha kupwisha bukapondo. Bantu ba bikoba kabiji ba nkomeno yapusana pusana bafunda kutemwa ne kwakamwa Lesa kabiji betemwa abo bene na bene byo baji kisemi kimo kya ntanda yonse. (1 Petelo 4:8) Na mambo a bino, bamwesha kuba’mba kyakonsheka kwikala mu ntanda mwabula bukapondo.

Baibolo walaya’mba Lesa katatakatu akafumyepo bukapondo pano pa ntanda. Ino ntanda mwayula bukapondo yalaminwa ‘juba ja Lesa ja kije ne ja lonaiko lwa bantu babula kwakamwa Lesa.’ (2 Petelo 3:5-7) Kechi kukekalapo jibiji bantu baji na byubilo bya bukapondo bakamanyikanga bakwabo ne. Twakonsha kushiinwa byepi amba Lesa ukeba kupwisha bukapondo?

Baibolo waamba’mba Lesa “washikwa muntu yense watemwa bukapondo.” (Salamo 11:5) Mulenga watemwa mutende ne bunchibamambo bwaoloka. (Salamo 33:5; 37:28) O ene mambo Lesa o akabujila kuleka bakapondo kutwajijila kwikalako.

Ntanda ipya ya mutende ibena kwiya. (Salamo 37:11; 72:14) Twimutundaika kufunjilapo byavula pa kuba’mba mukafikilemo kwikala mu yoya ntanda mukabula bukapondo.