KWATENDELA NGALWE ACAKONGWE: Ciwanja ca United Nations pacawungunyisye capatile kuti, “Jwamkongwe jumo pa acakongwe ŵatatu, ŵamkwakwe pakwete paŵamtendele yangalwe.” Ciwanjaci catitesoni, “Yikuwoneka kuti pacilambo cosope, jwamkongwe jumo pa acakongwe msano cacikamulilidwa kapena cacisigala panandi kwakamulila.”

UCISWAMBA: Yakuwungunya yikusalosya kuti ku United States, kwana makuga gakupunda 30,000 ga ŵaciswamba gagakusiŵalagasya ŵandu. M’yilambo ya ku Latin America, ciŵandika mundu jumo pa ŵandu ŵatatu ŵaliwose pakwete palagasidwe ni ŵaciswamba.

KUWULAGANA: Yikuwoneka kuti m’caka cine pacangakaŵapa, ŵandu ciŵandika 500,000 ŵawulajidwe. Ciŵalanjiloci cikupunda ca ŵandu ŵaŵawile ni ngondo m’cakaco. Ŵajinji mwa ŵanduŵa ŵawulajidwe m’yilambo ya kum’mwela kwa Africa ni ya pasikati pa America. M’caka cimo, ŵandu ŵakupunda 100,000 ŵawulajidwe m’yilambo ya ku Latin America, soni ŵandu ŵakwana 50,000 m’cilambo ca Brazil. Ana pana campaka cimasye ngalwe?

Ligongo cici yangalwe yitupile mnope? Pana yindu yejinji yakutandisya. Ŵane akusiŵatendela yangalwe acimjawo ligongo ali ŵakumanyika soni ŵakusicila. Ŵanesoni akusiŵatendela yangalwe acimjawo ligongo lya kuŵengana ni umi wa ŵane, soni kolelwa ni kumwa mitela jakusokonasya mtwe. Ŵanace akusaŵa ŵangalwe ligongo lyakwawona acakulungwakulungwa ali mkutenda yangalwe. Nambosoni ŵane akusatenda yangalwe ligongo lyakuti ŵakutenda yangalwe ŵane ŵangapocela cilango.

Nambope, ŵandu akusalinjilila kuti amasye yangalwe. Mwacisyasyo, mu msinda wa São Paulo, ku Brazil, kuwulagana kwanandipe m’yaka 10 yipiteyi. Atamose yili m’yoyo, apano uciswamba ni kuwulagana yitupilesoni mnope mu msindawu. Sano, ana yicikomboleka kuyimasya kwene yeleyi?

Kuti yangalwe yimale, ŵandu akusosekwa kucenga ndamo syawo. Akusosekwa kuleka kupoka, kumbila mnope yindu ya ŵane, soni kulinonyela. Kaneko akole ndamo mpela cinonyelo, kwacimbicisya ŵane soni ganicisya ya ŵane.

Ana cici campaka cimkamucisye mundu kuti acenje m’yiyi? Alole yajikusasala Baibulo:

• “Kumnonyela Mlungu kuli kugapikanila malamusi gakwe, soni nganigaŵa gakusitopesya.”—1 Yohane 5:3.

• “Kumjogopa Yehofa kukusagopolela kuŵengana ni yakusakala.” *—Miyambo 8:13.

 Kumnonyela Mlungu soni kogopa kumtumbilikasya mpaka kumtendekasya mundu, atamose jwangalwe, kucenga umi wakwe. Yeleyi yikusatendekwa mwakucenga umundu wakwe wosope. Nambo ana yeleyi mpaka yitendekwe kwene?

Kwende tulole cisyasyo ca Alex. * Jwalakwe ŵaliji mu ukayidi ku Brazil kwa yaka 19 ligongo lyakwawulasya ŵandu. Alex ŵaŵele Jwamboni sya Yehofa m’caka ca 2000, panyuma pakulijiganya Baibulo ni Mboni sya Yehofa. Ana jwalakwe ŵacenjile yangalwe yila? Elo, mwati apano akusadandawula kuti ŵatendaga yakusakala mnope. Alex ŵatite, “Nambo ngusamanyilila kuti Mlungu ŵangululucile. Ngusayamicila mnope ligongo lya yeleyi. Kusaka kumsangalasya Yehofa, soni kumnonyela kungamucisye kuti ndece ndamo syakusakala.”

Cisyasyo cine cili ca César, nombe najo jwa ku Brazil. Jwalakwe ŵajiŵaga m’nyumba sya ŵandu mwakwajogoya ni wuti, upanga ni yindu yine. Ŵaŵele ali mkutenda yeleyi kwa yaka 15. Ana cici cacamkamucisye kucenga? Paŵaliji mu ukayidi, Ŵamboni sya Yehofa ŵatandite kulijiganya najo Baibulo. Paŵaŵele Jwamboni, César ŵatite, “Pa umi wangu wosope, aka kaliji kandanda kumanyilila cakulinga ca umi. Nalijiganyisye kumnonyela Mlungu. Nalesilesoni yakusakala yosope pakogopa kumtumbilikasya Yehofa. Nasakaga kulosya kuyamicila umbone wakwe. Kumnonyela Yehofa soni kumjogopa kungamucisye kucenga yitendo yangu yosope.”

Ana yisyasyoyi yikutujiganya cici? Yikutujiganya kuti Baibulo jikwete macili gejinji gakutukamucisya kucenga kaganisye ketu. (Aefeso 4:23) Alex, jwatumkolasile kala jula, ŵaŵecetesoni kuti, “Yanalijiganyisye m’Baibulo yaliji mpela mesi geswela, gagaswejesye nganisyo syangu. Nganinganisyaga kuti tinjikombola kutyosya nganisyosi.” Kulijiganya Baibulo mpaka kutukamucisye kutyosya nganisyo syosope syakusakala. Maloŵe ga Mlungu gakwete macili gakutuswejesya. (Aefeso 5:26) Yakuyicisya yakwe, ŵandu ŵangalwe soni ŵanganonyela acimjawo akusacenga ni kuŵa ŵambone mtima soni ŵamtendele. (Aloma 12:18) Akusatama mwamtendele ligongo lyakamulicisya masengo songa sya m’Baibulo.—Yesaya 48:18.

Ŵamboni sya Yehofa ŵakupunda 8 miliyoni ŵa m’yilambo yakwana 240 apatile litala lyakwakamucisya kumasya yangalwe. Jemanjaji ali ŵa m’yilambo soni misingu jakulekanganalekangana, nambo alijiganyisye kumnonyela Mlungu soni kunonyelana. Mwati wosope ali mpela liŵasa limo lya pacilambo cosope. (1 Petulo 4:8) Jemanjaji alosisye kala umboni wakuti ngalwe sicimala pacilambopa.

Baibulo jikusatusimicisya kuti Mlungu cacityosya yangalwe pacilambopa. Mlungu aŵisile ‘lisiku lyakulamula ni kwajonaga ŵandu ŵangamjogopa jwalakwejo.’ (2 Petulo 3:5-7) Ŵandu ŵakwatendela ngalwe acimjawo ngasasimanikwa. Ana mpaka tusimicisye catuli kuti Mlungu akusacilila kutyosya yangalwe?

Baibulo jikusati, Mlungu ‘akusam’ŵenga jwalijose jwakumnong’a kutenda yakuwulasyana.’ (Salimo 11:5) Mkupanganya jwetu akusanonyela mtendele ni cilungamo. (Salimo 33:5; 37:28) M’yoyo, jwalakwe ngaŵa mkunda kuti ŵangalwe atulagasyeje mpaka kalakala.

Mlungu alinganyisye cilambo camtendele. (Salimo 37:11; 72:14) Wuli wawojo ngalijiganya yampaka atende kuti catame m’cilambo cangali yangalweco?