Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

QKANOʼMEL QʼUQBʼIL KYKʼUʼJ | DAVID

«Te Dyosteʼ qʼoj lu»

«Te Dyosteʼ qʼoj lu»

AQEJU soldad in che el oqtoq tukʼil nim kyxobʼil tuʼn miʼn kyqʼojin. Akux in nokx David kyxol ok tqʼoʼn twitz tiʼj qa attoq nim kyxobʼil soldad. ¿Tiquʼn attoq nim kyxobʼil? Bʼalo tuʼnju otoq che ok tbʼiʼn in che yolin jun ex juntl maj tiʼj ax yolju tukʼil nim kyxobʼil: tiʼj tbʼi jun xjal aj qʼoj. Ex aju xjal nim twaʼlil atztoq taʼ toj chqʼajlaj, tukʼil jun tmod nya bʼaʼn, aju naʼmxtoq tok tqʼoʼn David twitz tiʼj ni jun maj.

¡Goliat tbʼi! Iktzun tten el tnikʼ David tiʼj tiquʼn attoq nim kyxobʼil soldad. Nimxixtoq twaʼlil xjal lu ex ni jun xjal ik tzeʼn te. Bʼalo ik talil ik tzeʼn kabʼe xjal junx ex mintiʼ in nok qqʼoʼn aju talil tkʼuxbʼil. Ax ikx qʼiʼntoq nim tkʼuxbʼil tuʼn tqʼojin ex jun soldad attoq nim tipumal ex nim tojtzqibʼil tiʼj qʼoj. Xi tqʼamaʼn kye soldad tuʼn tqʼojin kyukʼil. Ximana tiʼjju tqʼajqʼojil twiʼ in qʼajt toj tkyaqil chqʼajlaj in che ok tikʼlen soldad te aj Israel ex aju aj kawil Saúl. Xi tqʼamaʼn Goliat tuʼn tqʼojin jun aj Israel tukʼil, ex iktzun tten jakutoq kubʼ naj qʼoj kyxol (1 Samuel 17:4-10).

E tzaj xobʼ qe aj Israel. Tzaj t-xobʼil aj kawil Saúl. Ok tbʼiʼn David qa otoq tzikʼ jun xjaw in bʼaj jlu. Otoq che kyaj weʼ qe kysoldad aj Israel ex qe kysoldad aj Filisteo, akux in tzaj tqʼamaʼn Goliat jun ex juntl maj tuʼn kyqʼojin aj Israel tukʼil. Tzaj nim tqʼoj David tuʼn jlu. ¡Jun chʼixbʼajil tuʼnju otoq kyim aj kawil te aj Israel ex qe t-soldad tuʼn kyxobʼil, kyxol qe jlu ateʼkx qe oxe ttzik David! Toj twitz David aju xjal lu nya okslal, nya oʼkxtoq in kubʼ tqʼoʼn kychʼixwi qe soldad te aj Israel, quʼn ax ikx in yasoʼntoq tiʼj Kydios aj Israel aju Jehová. Noqtzun tuʼnj, ¿tiʼtoq jaku bʼant tuʼn jun kuʼxin ik tzeʼn David? ¿Ex tzeʼn jaku tzʼel qkanoʼn qʼuqbʼil tkʼuʼj toj ambʼil jaʼlo? (1 Samuel 17:11-14).

«¡ATZUN JLU [...]. QOʼN JAXA ASEYT TUJ TWIʼ EX QʼONKA TOKLEN TE REY!»

Qo meltzʼaj toj ambʼil tej naʼmxtoq tbʼaj jlu. Ma qo ok yupj. In xqʼuqin David kyiʼj t-rit, moqa t-ẍneʼl, tman toj kʼul niqayin tiʼj tnam Belén. Jun kuʼxin tbʼanel keʼyin, tukʼil ttzmal twiʼ kyaq keʼyin ex tukʼil twitz in kubʼ tyekʼun qa at nim tnabʼil ex tgan tuʼn tyolin. Toj ambʼil ik tzeʼn mintiʼ jun tiʼ in bʼant tuʼn, tgan tuʼn tchimbʼan tiʼj arpa ex tuʼn tok tqʼoʼn twitz tiʼj tbʼanel tbʼinchbʼen Dios. Tuʼnju kukx in xnaqʼtzan tiʼj, ma tzʼok te jun tbʼanel chimbʼal. Noqtzun tuʼnj, toj qale lu ma txi txokbʼaj. Tajbʼil ttat tuʼn tok tqʼoʼn naj twitz tiʼj (1 Samuel 16:12).

Aj tpon, in nok tqʼoʼn twitz tiʼj ttat, Jesé tbʼi, in yolin tukʼil jun xjal ma tijen, aju aj sanjel Samuel tbʼi. Ma txi t-samaʼn Jehová tuʼn tjaw t-skʼoʼn jun kyxol qeju tkʼwaʼl Jesé tuʼn tok te t-xel aj kawil te Israel. Ma tzʼok tqʼoʼn Samuel twitz kyiʼj qeju wuq ttzik David, ex ni jun kyxol qe jlu ma jaw t-skʼoʼn Jehová. Ajtzun tpon David in xi tqʼamaʼn Jehová jlu te t-sanjel: «Atzun jlu [...]. Qoʼn jaxa aseyt tuj twiʼ ex qʼonka toklen te rey». Tuʼntzunju, in jaw t-skʼoʼn Samuel David kywitz kykyaqil qe ttzik: in jaw tjaqoʼn tkach wakẍ nojni tukʼil tbʼanel aseyt ex in jax tqʼoʼn chʼin toj twiʼ. Toj ambʼil aju, ok kchʼixpetel aju tanqʼibʼil. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios jlu: «Tujxtzunju or lu ul T-xew Qman tukʼil David ex tzaj qʼoʼn tipumal tuʼn» (1 Samuel 16:1, 5-13).

Kubʼ tin tibʼ David ex tzaj tqʼamaʼn qa otoq tzʼonin Jehová tiʼj tuʼn kykubʼ tbʼyoʼn qeju txkup.

¿Tiʼ tzaj tiʼj David tuʼn jlu? ¿Ponpe tkʼuʼj tuʼn ttzaj qʼoʼn mas toklen? Mintiʼ, kukx kubʼ tyoʼn tukʼil pasens tuʼn ttzaj yekʼun tbʼe tuʼn t-xew Jehová tuʼntzun tel tnikʼ tiʼj jtojtoq kxel qʼoʼn mas toklen. Akux in ayon, kubʼ tin tibʼ, kukx ok te xqʼuqil ẍneʼl ex ok tqʼoʼn twiʼ tiʼj aqʼuntl lu ex mintiʼ tzaj xobʼ. Toj jun maj, ok tzoqpaj jun león kyiʼj t-rit tman, toj juntl maj jun oso. Kyoj qeju kabʼe ambʼil lu, nya oʼkx i eʼx tlajoʼn David qeju txkup ex tuʼn miʼn tok kybʼinchaʼn jun nya bʼaʼn tiʼj. Sino qʼojin kyukʼil tuʼn kyklet qeju tal mans t-rit. Tjunalx, mintiʼ jun onin tiʼj, kubʼ tbʼyoʼn qeju txkup lu (1 Samuel 17:34-36; Isaías 31:4).

Tej tbʼet ambʼil, aju aj kawil Saúl ok tbʼiʼn tbʼanel yol tiʼj David ex xi tqʼoʼn txokbʼil te. Maske kukxtoq tok te jun tbʼanel aj qʼoj, mintiʼtoq kʼiwlaʼn tuʼn Jehová tuʼnju mintiʼ nimen te. Mintiʼtl xi tqʼoʼn Jehová xewbʼaj xjan te Saúl ex «jun juʼẍ» ok tzoqpaj tiʼj, toj juntl yol, tzaj tzyet tuʼn ttzaj nim tqʼoj ex tuʼn miʼn tok qeʼ tkʼuʼj kyiʼj txqantl ex ok te jun bʼyol xjal. Aj tbʼajtoq jlu tiʼj Saúl, kukxtoq in bʼin tiʼj tqʼajqʼojil bʼitz tuʼn qeʼ tkʼuʼj. Junjun kyxol qeju t-xjalil ok kybʼiʼn qa ate David jun tbʼanel chimbʼal ex bʼaʼntoq qʼojin. Tuʼntzunju iltoq tiʼj tuʼn ttzaj txket, ok David te jun tbʼanel chimbʼal tiʼj arpa ex ok te jun kyxol qeju xqʼuqil aj kawil Saúl (1 Samuel 15:26-29; 16:14-23).

Toj ambʼil jaʼlo, aqeju kuʼxin jaku tzʼel kykanoʼn nim xnaqʼtzbʼil tiʼj qʼuqbʼil tkʼuʼj David kubʼ tyekʼun toj tkuʼxumal. Tej mintiʼtoq jun tiʼ in bʼant tuʼn David, ajbʼen ambʼil lu tuʼn kyiʼj qe tiʼchaq aju onin tiʼj tuʼn tok laqʼeʼ ttxlaj Jehová. Ax ikx, ten nim tpasens tuʼn tkubʼ t-xnaqʼtzaʼn junjun tiʼ aʼyeju e ajbʼen tuʼn, tuʼn taqʼunan tej tbʼent ambʼil. Ex aju mas nim toklen xi tbʼiʼn qeju tbʼanel tnabʼil Jehová. ¡Jun tbʼanelxix techel qe! (Eclesiastés 12:1).

«MI JUN BʼAʼN TTZAJ BʼAJ TKʼUʼJ NOQ TUʼN TLAJ AJ FILISTEY LU»

Akux in najbʼentoq David te Saúl, toj junjun ambʼil in xiʼtoq tja tman xqʼuqil qe t-rit, at maj toj nim ambʼil. Toj jun kyxol qe ambʼil lu, xi samaʼn David tuʼn Jesé tuʼn t-xi qʼol twitz kyiʼj qe oxe ttzik, aʼyeju t-soldad Saúl. Xi tbʼiʼn David ttat ex xiʼ toj chqʼajlaj Elah, ex iqʼin qe tiʼchaq tuʼn kye ttzik. Tej tpon tzaj nim tbʼis tuʼnju mintiʼ in nok qʼoj, ik tzeʼn ma txi qqʼamaʼn tej saj tzyet xnaqʼtzbʼil lu. Aʼyeju kabʼe kʼloj soldad in nok kyqʼoʼntoq kywitz kyiʼjx, jun kʼloj toj jun plaj ex juntl toj juntl plaj te chqʼajlaj (1 Samuel 17:1-3, 15-19).

Nya bʼaʼn ela jlu toj twitz David. ¿Tiquʼn in kubʼ tbʼinchaʼntoq jun xjal, aju nya okslal, tuʼn ttzaj nim kyxobʼil t-soldad Dios itzʼ, Jehová? Aju kubʼ tbʼinchaʼn Goliat, toj twitz David in nok tyasoʼntoq Jehová. Tuʼntzunju xi tqʼamaʼn tukʼil nim tqʼoj kye soldad qa iltoq tiʼj tuʼn tkubʼ bʼiyet. Aju ttzik Eliab tbʼi, jun rat naj ok tbʼiʼn aju in xi tqʼamaʼntoq David ex ok tyasoʼn. Xi tqʼamaʼn te qa otoq pon noq tuʼn tok tbʼiʼn tiʼtoq in bʼaj, tuʼn tok tqʼoʼn twitz tiʼj qʼoj. Xitzun tqʼamaʼn David jlu te: «¿Alkyetzun ma nbʼinchaye jaʼlo?», ex xi tqʼamaʼn qa oʼkxtoq in yolin kyukʼil soldad. Kukx xi tqʼamaʼn tukʼil qʼuqbʼil tkʼuʼj qa il tiʼj tuʼn tkubʼ bʼiyet Goliat, axpe ikx xi tqʼamaʼn jun xjal te aj kawil Saúl, ex xi tqʼamaʼn Saúl tuʼntzun t-xi txokbʼaj (1 Samuel 17:23-31).

Xi tqʼuqbʼaʼn David tkʼuʼj Saúl kyukʼil qe tbʼanel yol lu: «Mi jun bʼaʼn ttzaj bʼaj tkʼuʼj noq tuʼn tlaj aj Filistey lu». Ax tok, in tzaj bʼajtoq tkʼuʼj Saúl ex qeju t-xjalil noq tuʼn tpaj Goliat. Qajlo e kubʼ tzʼaq toj nya bʼaʼn lu: ok kymojbʼan kyibʼ tukʼilju xjal lu nim twaʼlil, ex oʼkxtoq in che japun tiʼj tkʼuʼj. Kubʼ kyximen qa nya kwesttoq tuʼn kykubʼ tuʼn Goliat, atzun te David mintiʼ kubʼ t-ximan jlu. Ik tzeʼn in nel qnikʼ tiʼj junxitl te David t-ximbʼetz. Tuʼntzunju xi tqʼamaʼn qa kxeʼltoq qʼojil tukʼil Goliat (1 Samuel 17:32).

Noqtzun tuʼnj, xi tqʼamaʼn Saúl jlu te: «Mlay bʼant tuʼn t-xiʼya qʼojlel tjunala tukʼil aj Filistey lu, porque teya ma tal kuʼxuna, atzunte xjal lu atxix tuj tkuʼxumal ok te soldad». ¿Axpe tok kʼwaʼlxtoq David? Miʼn, pero naʼmxtoq tjapun tabʼqʼi tuʼn tok te jun soldad ex bʼalo ik twitz ik tzeʼn jun kʼwaʼl. Otoq tzʼok ojtzqiʼn David qa mintiʼtoq t-xobʼil ex bʼalo attoq kyoj mankbʼil abʼqʼi te tkuʼxumal (1 Samuel 16:18; 17:33).

Tuʼn tqeʼ tkʼuʼj Saúl xi tqʼamaʼn David alkye tten otoq kubʼ tbʼyoʼn jun león ex jun oso. ¿In jawpe tnimsantoq tibʼ? Mintiʼ. Ojtzqiʼntoq tuʼn David alkye otoq tzʼonin tiʼj tuʼn tbʼant jlu tuʼn. Ax tzaj qʼamante jlu: «Ate Qman o klonte weye tuj kytziʼ qe bʼalun ex qe oso, ikxtzun chin kletele tuʼn tuj tqʼabʼ aj Filistey lu». Xi tqʼamaʼn Saúl jlu te tukʼil tbʼis: «Txiʼya ex awt Qman txiʼ tukʼila» (1 Samuel 17:37).

¿Tajbʼila tuʼn tten qʼuqbʼil tkʼuʼja ik tzeʼn jlu? Nya oʼkx nwitzkʼantoq David kyiʼj tiʼchaq. Qʼuqlitoq tkʼuʼj tiʼj Dios tuʼnju ojtzqintoq tuʼn ex otoq tzʼonin tiʼj. Otoq tzʼel tnikʼ David tiʼj qa ate Jehová jun Dios in xqʼuqin ex jaku che japun twi tyol. Tuʼn tten qʼuqbʼil qkʼuʼj ik tzeʼn te David, il tiʼj tuʼn kukx tel qnikʼ tiʼj Dios aju in yolin Xjan Uʼj tiʼj. Qa ma kubʼ qxnaqʼtzaʼn aju in nel qnikʼ tiʼj tzul tiʼn nim tbʼanel qe, ex a jlu kʼonil tuʼn tchʼiy qʼuqbʼil qkʼuʼj (Hebreos 11:1).

«ATE DIOS KTZAJEL QʼONTE TEYA TUJ NQʼABʼE»

Kubʼ t-ximan Saúl tuʼn tok tqʼoʼn qe t-kʼuxbʼil te qʼojbʼil tiʼj David, aju chʼixme ik kaʼyin ik tzeʼn te Goliat. Bʼinchan tuʼn qʼan kʼuxbʼil ex toklo junjun tiʼchaq tiʼj ik tzeʼn jun xbʼalun tok nim kʼuxbʼil tiʼj. Noqtzun tuʼnj, matij kyaj tiʼj David ex nimtoq talil, tej tikʼ bʼet, lwey el tnikʼ tiʼj qa mlaytoq tzʼonin tiʼj. Mintiʼ otoq xnaqʼtzan tiʼj tuʼn tqʼojin ik tzeʼn jun soldad, tuʼntzunju nyatoq naqʼli tuʼn tok t-xbʼalun soldad tiʼj, nixpe aju t-xbʼalun Saúl, aju xjal mas nim tweʼ toj tnam Israel (1 Samuel 9:2). Iktzun tten kubʼ t-ximan tuʼn tel tiʼn ex tuʼn tok tqʼoʼn juntl maj aju xbʼalun in najbʼentoq kyuʼn pastor tuʼn tok kyxqʼuqin kyrit (1 Samuel 17:38-40).

Qʼiʼntoq ttzeʼ David te xqʼuqil rit, jun tmorral tok tiʼj tqul ex jun t-xobʼil abʼj. Ax tok, bʼalo toj ambʼil jaʼlo mintiʼxix tajbʼen, noqtzun tuʼnj, tukʼil jun xobʼil abʼj jaku kʼixbʼi jun tiʼ tuʼn. A jlu bʼinchan tukʼil tzʼuʼn, moqa tzʼum, ex tok kabʼe taqʼel, ex tbʼaneltoq tuʼn tajbʼen tuʼn jun xqʼuqil rit. In kux tqʼoʼntoq jun abʼj toj tzʼuʼn, in xi t-sutin toj twiʼ tukʼil nim tipumal ex yajxitl in xi ttzaqpiʼn jun taqʼel ex in xi t-xoʼn abʼj aju jaku kyim jun xjal tuʼn. Toj ambʼil ojtxe, aju xobʼil abʼj nimtoq in nonin ex toj junjun kʼloj soldad attoq junjun soldad qʼiʼntoq kyxobʼil abʼj.

Ya otoq bʼant tten David tuʼn t-xi qʼojil, xiʼ jyolte Goliat. Ximana tiʼj nim in naʼn Dios David akux in kuʼx qʼil jweʼ tal abʼj tbʼanel toj xaq. Yajxitl, xi ojqelan kywitz qe soldad tuʼn t-xi qʼojil.

¿Tiʼ kubʼ t-ximan Goliat tej tok tqʼoʼn twitz tiʼj t-ajqʼoj? In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios jlu: «Tej tkeʼyinte qa jun tal kuʼxun ex ju tilbʼilal kyaqyin keʼyin ex puro tbʼanil, kyjaʼtzun el tikʼun tuʼnju noq chʼin toklen ela tuj twitz». Tukʼil tqʼoj Goliat xi tqʼamaʼn jlu te: «¿Bʼaqa txʼyan qine tuj twitza tuʼnju ma tzaja tukʼil tzeʼ tuʼn tok tzoqpaja wiʼje?». Qajlo ok tqʼoʼn twitz tiʼj qa qʼiʼn jun tzeʼ tuʼn David, ex mintiʼ ok tqʼoʼn twitz tiʼj qa qʼiʼntoq jun xobʼil abʼj tuʼn. Xi tqanin nya bʼaʼn tibʼaj David toj kybʼi kydios aj Filisteo ex xi tqʼamaʼn te qa kxel tqʼoʼntoq t-xmilal kye txkup te twitz kyaʼj ex kye qeju txkup te twitz txʼotxʼ (1 Samuel 17:41-44).

Axpe ikx toj ambʼil jaʼlo, aju ttzaqʼwebʼil David jun matij yekʼbʼil tiʼj qʼuqbʼil tkʼuʼj. Ximana tiʼj kuʼxin David in xi t-ẍchʼin jlu te Goliat: «Ma tzaja wiʼje tukʼil spad ex lans, tukʼix juntl wiq lans chʼin tqan, atzun weye chin okel tzoqpaje tiʼja tuj tbʼi Dios aju Tajaw Tkyaqil, aju Kydios qe soldad aj Israel aqeju ma che ok tikʼleʼna tuʼn kyqʼojin tukʼila». Ojtzqiʼntoq tuʼn David qa aju tipumal jun xjal ex aju tkʼuxbʼil te qʼojbʼil mintiʼtoq toklen. Otoq tzʼok yasoʼn Jehová tuʼn Goliat, ex oktoq kxel ttzaqʼweʼn Jehová te. Ik tzeʼn tqʼama David: «Te Dyosteʼ qʼoj lu» (1 Samuel 17:45, 46, 47, XT).

In neltoq tnikʼ David tiʼj jniʼ twaʼlil Goliat ex kyiʼj tkʼuxbʼil, noqtzun tuʼnj, mintiʼ tzaj xobʼ tuʼn jlu. Mintiʼ kubʼ tzʼaq toj nya bʼaʼn ximbʼetz ik tzeʼn te Saúl kyukʼix qe t-soldad: mintiʼ ok tmojbʼan tibʼ tukʼil Goliat. Aju bʼant tuʼn, ok tmojbʼaʼn Goliat tukʼil Jehová. Ax tok, chʼixme oxe metro twaʼlil, atoq mas matij tweʼ kyxol qe txqantl, noqtzun tuʼnj, ¿tiʼ toklen xjal lu aju nim twaʼlil qa ma kubʼ qmojbʼaʼn tukʼil Dios Nimxix toklen tibʼaj tkyaqil? Ik tzeʼn alkyexku xjal, mastoq chʼin toklen Goliat twitz jun tal us, aju us lu chʼixtoq tkubʼ tpachʼun Jehová.

Xi ojqelan David tiʼj tajqʼoj. Jatz tiʼn jun abʼj toj tmorral ex kux tqʼoʼn toj xobʼil abʼj. Xi t-sutin xobʼil abʼj toj twiʼ tzmaxi tej tqʼajt. Atzun te Goliat xi bʼet jatumel taʼ David, qajlo xqʼuqin tuʼn xjal tok ttxlaj. Tuʼnju nimxix twaʼlil Goliat mlaytoq tzʼonin jlu tiʼj, ex aju xqʼuqil te iktoq twaʼlil ik tzeʼn qe txqantl xjal ex mlaytoq bʼant tuʼn tjaw tiʼn kʼuxbʼil tuʼn tok t-xqʼuqin twiʼ Goliat. Ex tiʼjxix twiʼ Goliat pon tzʼaq abʼj tuʼn David (1 Samuel 17:41).

Ok tqʼoʼn David twitz tiʼj qa nixpe jun xjal matij twaʼlil jaku tzʼok ik tzeʼn te Jehová.

Xi t-xoʼn David abʼj. Ximana tej mintiʼ in qʼajt jun tiʼ akux in pon tzʼaq abʼj tiʼj Goliat. Ax tok, a Jehová onin tiʼj David tuʼn miʼn t-xi t-xoʼn juntl abʼj. Aju abʼj pon tzʼaq tiʼj Goliat ex okx bʼaj tibʼaj twitz. Tzaj luʼlun xjal nim twaʼlil ex kubʼ mutzqʼaj twitz txʼotxʼ. Qajlo el oq aju xjal in xqʼuqin tiʼj, tuʼnju tzaj nimxix t-xobʼil. Oktzun laqʼeʼ David ttxlaj Goliat el tiʼn aju t-spad ex el ttxʼemin twiʼ (1 Samuel 17:48-51).

Tzmaxi tej tbʼaj jlu ten tipumal Saúl kyukʼix qe t-soldad. Tukʼil jun tqʼajqʼojil twiʼ te qʼoj xi tzyet tuʼn kyok lepeʼ kyiʼj aj Filisteo. Ex ikxix bʼajju ik tzeʼn otoq txi tqʼamaʼn David te Goliat: ‹Quʼmtzun che bʼelqʼoʼneʼ jaʼlo tuʼn Dios toj qqʼobʼeʼ› (1 Samuel 17:47, XT, 52, 53).

Toj ambʼil jaʼlo, aʼyeju tmajen Dios mintiʼ in nokx kyqʼon kyibʼ toj qʼoj. Aju ambʼil lu ma bʼaj (Mateo 26:52). Maske ikju, bʼaʼn tuʼn tel qkanoʼn qʼuqbʼil tkʼuʼj David. Il tiʼj tuʼn tok qqʼoʼn qwitz tiʼj Jehová ik tzeʼn jun xjal ax tok, ik tzeʼn oʼkxix jun Dios jaku qo ajbʼen te ex tuʼn qnimen te. Atlo junjun maj jaku che ok qeju nya bʼaʼn in qo ok weʼ kywitz ik tzeʼn matij qe, noqtzun tuʼnj, toj twitz Jehová, tukʼil nim tipumal, aʼyeju nya bʼaʼn in qo ok weʼ kywitz tal chʼin qe. Qa ma kubʼ qximen tuʼn qajbʼen te Jehová ex tuʼn tok qeʼ qkʼuʼj tiʼj, ik tzeʼn bʼant tuʼn David, jaku qo ex twitz tkyaqil nya bʼaʼn. Mintiʼ jun tiʼ aju mlayx kubʼ tuʼn tipumal Jehová.