Tuir Bíblia, Golias mak ain-aas toʼo “cóvado neen ho liman-sukat ida”. (1 Samuel 17:4) Cóvado (ka hasta iha lia-indonézia) ida mak sentímetru 44,5 no liman-sukat (ka jengkal) ida mak sentímetru 22,2. Tan neʼe, “cóvado neen ho liman-sukat ida” mak maizumenus metru 2,9. Maibé ema balu hatete katak Golias la ain-aas hanesan neʼe. Entaun, hanoin toʼok: Iha tempu agora, relatóriu hatudu katak ema neʼebé ain-aas liu mak metru 2,7. Se kompara ho ema neʼe, Golias mak ain-aas liu uitoan deʼit. Golias mai husi suku Refaim, neʼebé koñesidu nuʼudar suku ho ema ain-aas barak. Iha dokumentu ida husi rai-Ejitu neʼebé hakerek iha tinan 3.200 liubá mós temi kona-ba asuwaʼin sira iha rai-Kanaán neʼebé ain-aas toʼo metru 2,4 liu. Tan neʼe, ita bele fiar katak ema hanesan neʼe iha duni.

Ema balu hatete katak Liurai David mak ema neʼebé istória inventa deʼit. Maibé matenek-naʼin sira hetan ona fatuk-belar ida neʼebé bahat tiha liafuan “David nia umakain”. Liután neʼe, Jesus Kristu mós koʼalia kona-ba David nuʼudar ema neʼebé tebes duni. (Mateus 12:3; 22:43-45) Iha Bíblia laran iha lista rua neʼebé hatudu katak Jesus mai husi Liurai David nia jerasaun. (Mateus 1:6-16; Lucas 3:23-31) Sin, David mak ema neʼebé moris duni iha tempu uluk.

Tuir Bíblia, funu neʼe akontese iha Foho-Leet Elá. Liután neʼe, Bíblia mós fó sai katak tropa Filístia sira halibur an hodi prepara ba funu iha foho-lolon entre sidade Soko no sidade Azeka. Tropa Izraél halibur an iha foho-lolon sorin seluk. Fatin hanesan neʼe iha duni ka lae?

Ema ida neʼebé foin daudauk bá vizita área neʼe dehan: “Mane neʼebé dirije ami turista sira, lori ami ba Foho-Leet Elá no ami laʼo saʼe ba foho kiʼik ida. Bainhira ami hateke tun ba foho-leet, nia husu ami atu lee 1 Samuel 17:1-3. Tuirmai, nia lolo ninia liman ba foho-leet neʼe, hodi dehan: ‘Iha imi-nia liman-karuk mak sidade antigu Soko.’ Depois nia hatudu ba liman-loos hodi dehan: ‘Iha neʼebá mak sidade antigu Azeka. Tropa Filístia halibur an iha sidade rua neʼe nia klaran, maizumenus iha foho-lolon neʼebé iha imi-nia oin. Entaun, karik fatin neʼebé ita hamriik hela mak uluk tropa Izraél sira hamriik bá.’ Haʼu imajina kona-ba Saul ho David hamriik iha haʼu-nia sorin kedas. Depois, ami tun ba mota neʼebé besik maran ona no iha fatuk barak. Neʼe halo haʼu hanoin kona-ba David neʼebé hakruʼuk hodi hili fatuk kiʼik lima neʼebé kabeer atu tuda ba Golias.” Sin, ema neʼebé bá vizita fatin neʼe bele haree duni katak Bíblia nia istória neʼe mak tebes.

Ita la presiza duvida katak istória kona-ba David ho Golias mak inventa deʼit. Loos duni, istória neʼe hakerek iha Maromak nia Liafuan, neʼe mai husi Maromak neʼebé “nunka bosok”.—Tito 1:2; 2 Timóteo 3:16.