1, 2. Nso ke ẹtịn̄ ke Genesis ibuot 4, 13, ye 16, ndien ntak emi ebehede nnyịn?

NDI akanam omokot aban̄a mfịna emi owo ekenyenede ye owo ke Bible? Ẹsiak ndusụk mfịna emi ke Genesis ibuot 4, 13, ye 16. Cain ama owot Abel (Gen. 4:3-8); Lamech owot akparawa kiet ke ntak emi ọtọde enye ita. (Gen. 4:23); mme ekpeme ufene Abraham (Abram) ẹtọhọ ye mme ekpeme ufene Lot (Gen. 13:5-7); Hagar ese Sarah (Sarai) ke ndek, ndien Sarah ọtọhọ ye Abraham ke ntak oro (Gen. 16:3-6); Ishmael anam ikọ ye kpukpru owo, kpukpru owo ẹnyụn̄ ẹnam ikọ ye enye.—Gen. 16:12.

² Ntak emi ẹwetde mme mfịna emi ẹsịn ke Bible? Ntak edi man an̄wam nnyịn ikpep ndidu ke emem ye mme owo, inyụn̄ ifiọk se ikpanamde man idu ke emem ye mme owo. Nnyịn imesibọ ufọn ke ini ikotde iban̄a mbon emi ẹkenyenede mfịna ye kiet eken ke Bible. Ke ini ikụtde nte n̄kpọ eketiede ye mmọ ke ntak emi mmọ ẹkedomode ndidu ke emem ye mme owo, imesidomo ndikpebe mmọ. Kpukpru emi ẹsin̄wam nnyịn ifiọk se ikpanamde ye se nnyịn mîkpanamke ke ini inyenede mfịna ye owo.—Rome 15:4.

3. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

³ Ibuotikọ emi eyeneme ntak emi ọfọnde isida ima ibiere  mfịna, ye nte ikemede ndinam emi. Iyeneme n̄ko nte Bible ekemede ndin̄wam nnyịn ibiere mfịna oro inyenede ye kiet eken man ika iso idu ke emem ye mbọhọidụn̄ nnyịn ye Jehovah Abasi.

4. Didie ke mme owo ẹnam n̄kpọ mfịn, ndien nso ke emi esida edi?

⁴ Satan esịn utọk ye en̄wan emi odude ke ererimbot mfịn. Satan ọkọdọhọ ke In̄wan Eden ke mme owo ẹnyene unen ndibiere ke idemmọ se idide eti ye idiọk, ke ufọn inyụn̄ idụhe mmọ ndiyom Abasi ada mmimọ usụn̄. (Gen. 3:1-5) Emi ada ediwak afanikọn̄ edi. Ediwak owo mfịn ẹma ndida ke idem, ndien emi esinam mmọ ẹdomo idem, ẹtan̄ idem, ẹnyụn̄ ẹda ke mmimọ imọfọn ikan mbon en̄wen. Owo ekededi emi etienede anam mme n̄kpọ emi owụt ke imenyịme ye se Satan eketịn̄de ke owo enyene unen ndinam se enye amade, ọkpọkọm emi ayafịna mbon en̄wen. Ndinam n̄kpọ ntem esinam mme owo ẹtọhọ ẹnyụn̄ ẹn̄wana. Ọfọn iti ke “owo iyatesịt edemede utọk, ndien owo ifụtesịt awak ndibiat ibet.”—N̄ke 29:22.

5. Nso ke Jesus ọkọdọhọ inam ke ini inyenede mfịna ye owo?

⁵ Jesus ama ekpep mme owo ẹnam emem ye kiet eken, idem ọkpọkọm emi ayanam n̄kpọ atak mmọ. Ke ukwọrọikọ oro Jesus ọkọkwọrọde ke obot, enye ama etịn̄ se ẹkpenamde ke ini ẹnyenede mfịna ye owo m̀mê ke ini n̄kpọ emi ekemede ndisịn mfịna etịbede. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama ọdọhọ mme mbet esie ẹnyene ifụre ifụre ido, ẹnam emem, ẹkûsọp ndiyat esịt, ẹsọp ndibiere mfịna, ẹnyụn̄ ẹma mme asua mmọ.—Matt. 5:5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (a) Ntak emi ọfọnde isọp ndinam emem? (b) Ewe mbụme ke ikpobụp idem nnyịn?

⁶ Edieke nnyịn mîmaha ndinam emem ye owo, akam nnyịn, mbono esop emi idụkde, ukwọrọikọ, ye n̄kpọ ekededi oro inamde inọ Abasi ediwọrọ ikpîkpu. (Mark 11:25) Nnyịn idikemeke ndidi ufan Abasi edieke nnyịn mîmaha ndifen nnọ mbon en̄wen.—Kot Luke 11:4; Ephesus 4:32.

⁷ Akpana kpukpru nnyịn isidomo ndifen nnọ owo nnyụn̄ ndu ke emem ye kpukpru owo. Ndi emesifen ọnọ nditọete fo ke ofụri esịt? Ndi emesima ndidiana ye mmọ nnam n̄kpọ Abasi idem ọkpọkọm mmọ ẹnam se iyatde fi? Jehovah oyom nnyịn isifen inọ owo. Edieke esịt fo ọdọhọde fi ke esisọn̄ fi ndifen nnọ owo ke ofụri esịt, bọn̄ akam ben̄e Jehovah an̄wam fi okpụhọde. Edima Ete nnyịn emi odude ke heaven iditreke-tre ndibọrọ utọ akam emi.—1 John 5:14, 15.

8, 9. Nso ke ikpanam ke ini owo anamde n̄kpọ oro ayatde nnyịn?

⁸ Ebebịghi awawara, owo eyetịn̄ mîdịghe anam se ibiakde fi, sia kpukpru nnyịn ifọnke ima. (Eccl. 7:20; Matt. 18:7) Nso ke afo edinam edieke emi etịbede? Ke uwụtn̄kpọ: Eyenete an̄wan kiet ama ọkọm nditọete iren iba ke itie usọrọ, edi owo kiet ke otu mmọ ama ọdọhọ ke imọ imaha nte enye okotopde ekọm ọtọ mmimọ. Ke ini mmọ mbiba ẹdude ikpọn̄, enye emi akayatde esịt ama ọtọn̄ọ nditịn̄ idiọk ikọ mban̄a eyenete an̄wan oro. Edi eyenete enye eken ama eti enye ke eyenete an̄wan oro ama ọbọ ufen etieti ke ntak Jehovah ke ofụri isua 40, ke imọ imenịm ke enye ikpokohokoi  iyom ndinam esịt ayat mmimọ. Ke enye ama ekekere se eyenete emi etịn̄de emi, enye ama ọdọhọ ete: “Afo emenen.” Emi ama anam enye efre aban̄a n̄kpọ oro.

⁹ Nso ke emi ekpep nnyịn? Nte afo anamde n̄kpọ ekeme ndinam se ikpayatde fi esịt, iyatke fi. Owo emi enyenede ima esisọp efre aban̄a n̄kpri n̄kpọ emi mme owo ẹnamde enye. (Kot Mme N̄ke 10:12; 1 Peter 4:8.) ‘Esiye’ Jehovah ndikụt nnyịn ‘ifende ndudue’ mbon en̄wen. (N̄ke 19:11; Eccl. 7:9) Ntem, edieke owo ọsọn̄ọde fi enyịn m̀mê anamde fi n̄kpọ emi mûmaha, bụp idemfo ete, ‘Ndi mmekeme ndifre mban̄a n̄kpọ emi? Ndi ufọn osụk odu ndiyịre n̄kpọ emi?’

10. (a) Didie ke eyenete an̄wan kiet akanam n̄kpọ ke ini ẹketịn̄de idiọk ikọ ẹban̄a enye? (b) Ewe item Bible akan̄wam enye?

¹⁰ Esisọn̄ ndisọp mfre idiọk ikọ oro ẹtịn̄de ẹban̄a nnyịn. Kere ban̄a se iketịbede inọ asiakusụn̄ emi ekerede Lucy. Mme owo ẹkedọhọ ke enye idiọn̄ọke ndikwọrọ ikọ, isinyụn̄ idaha ini esie inam n̄kpọ ọfọn. N̄kpọ emi ama afịna Lucy tutu enye eketịn̄ ọnọ nditọete emi ẹsọn̄de idem ke esop. Enye ọdọhọ ete: “Mme itie N̄wed Abasi oro nditọete emi ẹkekotde ẹnọ mi ama an̄wam mi n̄kûfịna idem mban̄a se mme owo ẹtịn̄de, edi n̄kam n̄kere nte Jehovah esede mi.” Lucy ama okot Matthew 6:1-4. (Kot.) Itien̄wed emi ama enen̄ede an̄wam enye, onyụn̄ eti enye ke se idide akpan n̄kpọ ikan edi enye ndinem Jehovah esịt. Enye ọdọhọ ete: “Inamke n̄kpọ m̀mê nso ke mme owo ẹtịn̄ ẹban̄a se nnamde nnọ Abasi, se inemde mi esịt edi ke ndomo ofụri ukeme mi ndinem Jehovah esịt.” Ntre, Lucy ikayakke se mme owo ẹtịn̄de ẹban̄a enye afịna enye aba.

11, 12. (a) Nso ke akpanam edieke ọfiọkde ke “eyenete fo enyene ikọ ye afo”? (b) Nso ke ikpep ito nte Abraham akanamde n̄kpọ ye Lot? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

¹¹ “Kpukpru nnyịn idedue ediwak ini.” (Jas. 3:2) Nso ke akpanam edieke ọfiọkde ke se afo eketịn̄de m̀mê akanamde enen̄ede abiak eyenete fo? Jesus ọkọdọhọ ete: “Edieke afo adade enọ fo edi itieuwa ndien afo eti do ete ke eyenete fo enyene ikọ ye afo, kpọn̄ enọ fo nịm do ke iso itieuwa, nyụn̄ nyọn̄; kebem iso nam emem ye eyenete fo, ndien ekem, ke ama akafiak edi, wa enọ fo.” (Matt. 5:23, 24) Ntre, ka ke neme n̄kpọ emi ye eyenete fo nte Jesus eketịn̄de. Ti ke ukaha ndiwụt enye ke enye ama edue fi, mmọdo nyịme ndudue fo n̄ko man anam emem. Se idide akpan n̄kpọ ikan edi ndidu ke emem ye nditọete nnyịn.

¹² Mbụk Abraham ye Lot oro iketịn̄de iban̄a ke akpa ikpehe ibuotikọ emi, owụt nte ikọt Abasi ẹkedade ima ẹbiere mfịna emi ọkpọkọtọde ubahade ke ufọt mmọ. Mmọ mbiba ẹma ẹnyene ufene, ndien etie nte mme ekpeme ufene mmọ ẹma ẹsitọhọ ke ntak oro ebiet emi mmọ ẹsimende ufene ẹkenọ mbiet mîkokponke ikem mmọ. Mbak mfịna edidu, Abraham ama ọdọhọ Lot ebem iso emek ebiet emi enye akpamade ndimen ikọtufọk esie n̄kodụn̄. (Gen. 13:1, 2, 5-9) Ata eti uwụtn̄kpọ edi emi. Abraham ikekereke iban̄a ufọn idemesie, enye akakam oyom emem. Ndi n̄kpọ ama enen̄ede atak enye ke ntak se enye akanamde emi? Ikatakke! Ke Abraham ama ekebiere n̄kpọ emi ama ye Lot, Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ ndinen̄ede ndiọn̄ Abraham. (Gen. 13:14-17) Abasi ididehedei iyak ikọt esie ẹbọ ufen ke nsinsi, ke ntak emi mmọ ẹnamde se  Ikọ esie ọdọhọde ẹnyụn̄ ẹdade ima ẹbiere mfịna. ^[1]

13. Esenyịn kiet akanam didie n̄kpọ ke ini ẹketịn̄de se iyatde enye, ndien nso ke emi ekpep nnyịn?

¹³ Ẹyak ise nte nditọete iba ẹkebierede mfịna. Usen kiet, eyenete emi ẹkemekde obufa ẹte ese enyịn ke itieutom kiet ke itiembono, ama okot eyenete en̄wen obụp m̀mê enye akpama ndinam utom ye imọ ke itiembono. Edi eyenete oro ama ọbọrọ enye ikọ uyat uyat, ekem enịme fon esie. Se akani esenyịn itieutom oro akanamde enye akanam enye anam n̄kpọ ntre. Obufa esenyịn emi ikayatke esịt ye enye, edi ikonyụn̄ ifreke iban̄a n̄kpọ emi. Enye ama ayak hour kiet ebe, ekem afiak okot enye ete ke ikpama mmimọ isobo sia mmimọ mîsoboke akanam. Ke urua kiet ebede, mmọ ẹma ẹsobo ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Mmọ ẹma ẹbọn̄ akam ẹnyụn̄ ẹneme nneme ke ofụri hour kiet, ndien eyenete oro ama etịn̄ se ikanamde enye ayat esịt ntre. Obufa esenyịn oro ama enen̄ede akpan̄ utọn̄, onyụn̄ okot itie N̄wed Abasi ifan̄ ye enye. Mmọ mbiba ẹma ẹkabade ufan. Ekem, eyenete oro ama enyịme nditiene nnam utom ke itiembono oro, onyụn̄ ọkọm esenyịn oro ke ndikanam n̄kpọ emem emem ye enye.

14, 15. (a) Ini ewe ke ẹkpenam se Jesus eketịn̄de ke Matthew 18:15-17? (b) Tịn̄ n̄kpọ ita emi Jesus ọkọdọhọde inam ke ini inyenede mfịna ye eyenete, ntak ikpanamde emi?

¹⁴ Iwakke mfịna emi inyenede ye eyenete nnyịn emi nnyịn mîkemeke nditie sụk nnyịn ye enye mbiere. Edi Jesus ọkọdọhọ ke enyene ndusụk mfịna emi ikemede nditịn̄ nnọ mbiowo. (Kot Matthew 18:15-17.) Nso ke akpanam edieke owo oro eduede fi mîmaha ndikpan̄  utọn̄ nnọ fi, imaha ndikpan̄ utọn̄ nnọ mbon oro adade asan̄a, inyụn̄ imaha ndikpan̄ utọn̄ nnọ mbiowo? Jesus ọkọdọhọ ẹda enye “nte owo mme idụt ye nte ọbọ a-tax.” Ikọ Jesus emi ọwọrọ yak ẹsio enye ẹfep ke esop. Ndisio enye mfep ke esop ọwọrọ ke “idiọkn̄kpọ” oro ikedịghe ekpri ndutan̄uyo. Utu ke oro, se enye akanamde ekedi n̄kpọ emi (1) owo iba emi ẹnyenede mfịna ẹkemede nditie kiet mbiere, afiak edi (2) n̄kpọ emi ẹkemede ndida nsio owo mfep ke esop edieke owo mîbiereke enye. Utọ idiọkn̄kpọ emi esịne ndibian̄a owo mbọ okụk m̀mê ndibiat owo enyịn̄. Mme utọ n̄kpọ oro inemede mi kpọt ke ediyom inam n̄kpọ ita emi Jesus eketịn̄de ke Matthew 18:15-17. Edi efịbe, idan̄ an̄wan ye n̄wan, m̀mê eke erenowo ye erenowo, mfiakedem, ukpono ndem, ye ikpọ idiọkn̄kpọ eken isịneke ke otu idiọkn̄kpọ emi ẹkpenamde se Jesus eketịn̄de ke Matthew 18:15-17, sia mbiowo ẹsise ẹban̄a utọ idiọkn̄kpọ emi.

¹⁵ Jesus ọkọnọ item emi man an̄wam nnyịn ikeme ndida ima mbiere mfịna. (Matt. 18:12-14) Bem iso neme mfịna emi sụk afo ye owo oro, kûkot owo en̄wen usịn. Ekeme ndidi emi ididịghe n̄kpọ ini kiet. Edieke owo oro mîmaha ndikpan̄ utọn̄ nnọ fi, san̄a ye owo en̄wen emi ọdiọn̄ọde se iketịbede ka, mîdịghe san̄a ye owo emi edikemede ndidiọn̄ọ m̀mê se owo oro akanamde fi enen̄ede ọdiọk. Edieke mmọ ẹn̄wamde fi ebiere mfịna emi, ọwọrọ ‘amada eyenete fo enyene.’ Edi edieke odomode ediwak ini nditie ye enye mbiere mfịna emi, enye isụk imaha, tịn̄ nọ mbiowo.

16. Ntak emi idọhọde ke ndinam n̄kpọ ita oro Jesus ọkọdọhọde edi ata nnennen usụn̄ ndibiere mfịna?

¹⁶ Iwakke mfịna emi inyenede ye eyenete nnyịn emi ediyomde inam kpukpru n̄kpọ ita emi Jesus eketịn̄de ke Matthew 18:15-17, mbemiso ibierede mfịna oro. Emi ọfọn etieti, sia ediwak ini, eyenete emi eduede owo esinyịme ndudue esie onyụn̄ anam emem. Ntre ufọn idụhe ndisio enye mfep ke esop. Ndien eyenete oro ẹkeduede esifen ọnọ owo oro eduede enye man emem odu. Ntem ikpanaha edi owo ama enyenyene mfịna ye owo, enye eketịn̄ ọnọ mbiowo. N̄kukụre ini emi odotde itịn̄ inọ mbiowo edi ke ima ikanam ọyọhọ n̄kpọ iba emi Jesus eketịn̄de inyụn̄ inyene n̄kpọ ndiwụt ke eyenete oro anam nnyịn akwa idiọkn̄kpọ.

17. Nso edidiọn̄ ke mbon oro ẹdomode ndidu ke emem ye kpukpru owo ẹdibọ?

¹⁷ Nnyịn idisụk inanam se ibiakde kiet eken sia idụn̄ ke ererimbot Satan, nnyịn inyụn̄ ifọnke ima. James mbet Jesus ekewet ete: “Edieke owo ekededi mîduehe ke ikọ, enye edi mfọnmma owo, ekeme ndikara ofụri idem esie n̄ko.” (Jas. 3:2) Ana ‘iyom emem, inyụn̄ ibịne enye’ man ikeme ndibiere mfịna oro inyenede ye owo. (Ps. 34:14) Edieke idide mme anam emem, nnyịn iyetie ke emem ye nditọete nnyịn, inyụn̄ inam esop adiana kiet. (Ps. 133:1-3) Se ifọnde ikan edi ke iyenen̄ede ikpere Jehovah Abasi “emi ọnọde emem.” (Rome 15:33) Iyenyene kpukpru edidiọn̄ emi edieke idade ima ibiere mfịna.