1, 2. Gbemanọpọ gbẹtọvi tọn tẹlẹ wẹ yin nùdego to owe Jenẹsisi tọn mẹ, podọ naegbọn mí dona tindo ojlo to kandai ehelẹ mẹ?

BE HIẸ ko lẹnnupọndo gbemanọpọ he yin kinkandai to Biblu mẹ lẹ ji pọ́n ya? Gbadopọnna vude to weta bẹjẹeji tọn owe Jenẹsisi tọn lẹ mẹ. Kaini hù Abẹli (Jen. 4:3-8); Lamẹki hù dẹpẹ de, na e linú in wutu (Jen. 4:23); wiwọ́ fọ́n to kanlinyìnto Ablaham (Ablam) po Lọti po tọn lẹ ṣẹnṣẹn; (Jen. 13:5-7) Hagali vlẹ Sala (Salai) kò, mẹhe wá gblehomẹ do Ablaham go (Jen. 16:3-6); Iṣmaeli diọnukunsọ mẹlẹpo podọ mẹlẹpo diọnukunsọ ẹ.—Jen. 16:12.

² Naegbọn gbemanọpọ mọnkọtọn lẹ yin kinkan do Biblu mẹ? Whẹwhinwhẹ́n dopo wẹ yindọ yé nọ gọalọna gbẹtọvi mapenọ lẹ nado plọn nuhewutu yé dona nọ nọ̀ jijọho mẹ hẹ mẹdevo lẹ. Yé sọ nọ do aliho he mẹ mí sọgan nọ nọ̀ jijọho mẹ hẹ mẹdevo lẹ te hia mí. Mí nọ mọaleyi to whenue mí hia kandai Biblu tọn lẹ he dọhodo lehe omẹ nujọnu tọn lẹ diahi hẹ nuhahun lẹ do ji. Mí nọ plọnnu gando kọdetọn vivẹnudido yetọn lẹ tọn go bo nọ gbọnmọ dali penugo nado yí nuhe mí plọn lẹ zan to whenue mí wá pannukọn ninọmẹ delẹ to gbẹ̀mẹ. Na nugbo tọn, ehe lẹpo nọ gọalọna mí nado lẹnnupọndo lehe mí dona yinuwa do kavi ma dona yinuwa do to ninọmẹ mọnkọtọn lẹ mẹ ji.—Lom. 15:4.

3. Etẹlẹ wẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?

 ³ To hosọ ehe mẹ, mí na gbadopọnna nuhewutu devizọnwatọ Jehovah tọn lẹ dona nọ didẹ gbemanọpọ lẹ podọ lehe mí sọgan tindo kọdetọn dagbe to mọwiwà mẹ do. Mí nasọ gbadopọnna nunọwhinnusẹ́n Owe-wiwe tọn voovo he sọgan gọalọna mí nado nọ didẹ gbemanọpọ lẹ bo hẹn haṣinṣan dagbe go hẹ kọmẹnu mítọn podọ hẹ Jehovah Jiwheyẹwhe.

4. Linlẹn tẹwẹ gbayipe to aihọn lọ mẹ, podọ etẹwẹ yin kọdetọn lọ?

⁴ Satani wẹ adọ̀ avùn po gbemanọpọ he nọ wá aimẹ to gbẹtọvi lẹ ṣẹnṣẹn po tọn. To Edẹni mẹ, whẹho he e fọndote wẹ yindọ mẹdopodopo wẹ tindo jlọjẹ bosọ dona nọ basi nudide nuhe yin dagbe po oylan po tọn, matin anademẹ Jiwheyẹwhe tọn. (Jen. 3:1-5) Mẹlẹpo wẹ sọgan mọ kọdetọn he linlẹn mọnkọtọn hẹnwa lẹ tọn. Aihọn lọ gọ́ na gbẹtọvi kavi pipli gbẹtọvi lẹ tọn he nọ yin anadena gbọn gbigbọ mẹdekannujẹ tọn dali lẹ, podọ gbigbọ ehe nọ fọ́n goyiyi po nudindọn po dote. Na nugbo tọn, mẹdepope he na dotẹnmẹ gbigbọ ehe nado deanana ẹn to alọkẹyi linlẹn Satani tọn lọ dọ nuyọnẹnnu wẹ e yin nado doafọna ojlo mẹdetiti tọn, mahopọnna lehe mọwiwà sọgan yinuwado mẹdevo lẹ ji do. Nuyiwa ṣejannabi tọn mọnkọtọn nọ dekọtọn do avùn mẹ. Podọ e na yọ́n dọ mí ni nọ flindọ “mẹhe nọ yawu gblehomẹ nọ dà avùn dai; mẹdepope he nọ yawu duadi nọ ṣinuwa whlasusu.”—Howh. 29:22.

5. Nawẹ Jesu plọn gbẹtọvi lẹ nado nọ didẹ gbemanọpọ lẹ gbọn?

⁵ To vogbingbọn mẹ, Jesu plọn gbẹtọvi lẹ nado nọ dín jijọho, eyin etlẹ taidi dọ mọwiwà na hẹn awugble wá na yé. To Yẹwhehodidọ Osó ji tọn Jesu tọn mẹ, ewọ na ayinamẹ dagbe lẹ gando lehe yè sọgan didẹ gbemanọpọ lẹ kavi dapana nuhe sọgan hẹn nudindọn wá lẹ do go. Di apajlẹ, e dotuhomẹna devi etọn lẹ nado yin homẹmimiọnnọ, nado yin jijọho-dintọ, nado sukúndona nuhe nọ hẹn homẹgble wá lẹ, nado nọ yawu didẹ gbemanọpọ lẹ, podọ nado nọ yiwanna kẹntọ yetọn lẹ.—Mat. 5:5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (a) Naegbọn e do yin nujọnu nado nọ yawu didẹ gbemanọpọ lẹ? (b) Kanbiọ tẹlẹ wẹ omẹ Jehovah tọn lẹpo dona nọ kanse yede?

⁶ Vivẹnudido mítọn lẹ nado sẹ̀n Jiwheyẹwhe—gbọn odẹ̀, opli lẹ yìyì, sinsẹ̀nzọn kunnudegbe tọn, po adà sinsẹ̀n-bibasi tọn mítọn devo lẹ po gblamẹ—na yin ovọ́ eyin mí gbẹ́ nado gbọwhẹ hẹ mẹdevo lẹ. (Malku 11:25) Mí ma sọgan yin họntọn Jiwheyẹwhe tọn lẹ eyin mí ma nọ tindo ojlo nado jona mẹdevo lẹ to whenue yé ṣinuwa do mí.—Hia Luku 11:4; Efesunu lẹ 4:32.

⁷ Klistiani lẹpo wẹ dona yí sọwhiwhe do gbeje yede pọ́n po ahundopo po nado yọnẹn eyin yé nọ jonamẹ bosọ nọ tindo haṣinṣan jijọho tọn hẹ mẹdevo lẹ. Be hiẹ nọ jona yisenọ hatọ lẹ sọn ahun mẹ wá ya? Be homẹ towe nọ hùn nado dogbẹ́ hẹ yé ya? Jehovah nọ donukun dọ devizọnwatọ emitọn lẹ ni nọ jonamẹ. Eyin ayihadawhẹnamẹnu towe dọna we dọ hiẹ dona basi vọjlado to adà ehe mẹ, biọ alọgọ Jehovah tọn to odẹ̀ mẹ nado sọgan wàmọ! Otọ́ mítọn olọn tọn na sè odẹ̀ whiwhẹ tọn mọnkọtọn lẹ bosọ na gblọndo yetọn.—1 Joh. 5:14, 15.

8, 9. Nawẹ mí dona yinuwa gbọn to whenue mẹde ṣinuwa do mí?

⁸ Na mapenọ wẹ gbẹtọvi lẹpo yin wutu, e ya wẹo kavi e dẹn wẹo, mẹde na dọ kavi wà nude he na hẹn awugble mí. Mí ma sọgan dapana ehe. (Yẹwh. 7:20; Mat. 18:7) Ṣigba, nawẹ hiẹ na yinuwa gbọn? Lẹnnupọndo nuhe jọ to whenue ninọmẹ he bọdego ehe wá aimẹ ji: To nuwiwa pọmẹ tọn de he Kunnudetọ delẹ yì tẹnmẹ, mẹmẹyọnnu de dọnudo  mẹmẹsunnu awe, ṣigba dopo to yé mẹ mọdọ aliho he mẹ e dọnudo yé te ma sọgbe. To whenue mẹmẹsunnu awe lọ lẹ to yede ṣo, mẹmẹsunnu he gblehomẹ lọ jẹ homọdọdo mẹmẹyọnnu lọ go ji na nuhe e dọ wutu. Ṣigba, mẹmẹsunnu awetọ lọ flinnu in dọ mẹmẹyọnnu lọ ko sẹ̀n Jehovah po nugbonọ-yinyin po to ninọmẹ sinsinyẹn lẹ mẹ na owhe 40, enẹwutu emi kudeji dọ mẹmẹyọnnu lọ ma tindo linlẹn nado gbleawuna yé. To whenue mẹmẹsunnu tintan lọ lẹnnupọndo ehe ji godo, e dọmọ: “Nugbo wẹ a dọ.” Taidi kọdetọn de, whẹho lọ fó do finẹ.

⁹ Etẹwẹ numimọ ehe dohia? E dohia dọ e pò to dopodopo mítọn si nado de aliho he mẹ mí na yinuwa te to ninọmẹ he sọgan fọ́n nuhahun dote lẹ mẹ. Mẹhe tindo owanyi nọ ṣinyọnnudo nuṣiwa flinflin lẹ. (Hia Howhinwhẹn lẹ 10:12; 1 Pita 4:8.) To nukun Jehovah tọn mẹ, “gigo” wẹ e yin na we eyin a “nọ miọnnukundo nuṣiwa.” (Howh. 19:11; Yẹwh. 7:9) Enẹwutu, onú tintan he a dona kanse dewe to whenue mẹde yinuwa hẹ we to aliho he ma jọmẹ kavi he ma do sisi hia mẹ wẹ, ‘Be n’sọgan miọnnukundo whẹho lọ ya? Be e biọ nugbo dọ enẹ ni yin nuhahun de na mi ya?’

10. (a) To whenue mẹdevo lẹ mọhodọdo mẹmẹyọnnu de go, nawẹ ewọ yinuwa gbọn to tintan whenu? (b) Linlẹn Owe-wiwe tọn tẹwẹ gọalọna mẹmẹyọnnu ehe nado hẹn jijọho ahun mẹ tọn etọn go?

¹⁰ E sọgan vẹawu nado miọnnukundo homọdọdomẹgo de. Pọ́n apajlẹ mẹmẹyọnnu gbehosọnalitọ de tọn he mí na ylọdọ Lucy. Mẹdevo lẹ dọho agọ̀ gando lizọnyizọn etọn po lehe e nọ yí whenu etọn zan do po go. Nulọ vẹna Lucy bọ e yì dín ayinamẹ sọn mẹmẹsunnu he whèwhín lẹ dè. E basi zẹẹmẹ dọmọ: “Ayinamẹ sinai do Owe-wiwe lẹ ji he yé na mi gọalọna mi nado hẹn pọndohlan dagbe go gando nuhe mẹdevo lẹ nọ lẹn go podọ nado ze ayiha do mẹhe yin nujọnu hugan lọ ji, yèdọ Jehovah.” Lucy mọ tulinamẹ yí to whenue e hia Matiu 6:1-4. (Hia.) Wefọ enẹ flinnu in dọ nado hẹn homẹ Jehovah tọn hùn wẹ dona yin yanwle etọn. Ewọ dọmọ: “Eyin mẹdevo lẹ tlẹ dọho agọ̀ gando lizọnyizọn ṣie go, n’gbẹ́ nọ hẹn ayajẹ ṣie go, na n’yọnẹn dọ n’to nuhe go n’pé lẹpo wà nado tindo nukundagbe Jehovah tọn.” To whenue Lucy wá tadona ehe kọ̀n godo, e basi nudide nuyọnẹn tọn nado miọnnukundo ohó agọ̀ he yin didọ do e go lẹ.

11, 12. (a) Nawẹ Klistiani de dona yinuwa do eyin ewọ mọdọ mẹmẹsunnu etọn “tindo nude sọta” ẹ? (b) Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn aliho he mẹ Ablaham didẹ nuhahun de te mẹ? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

¹¹ “Mímẹpo wẹ nọ ṣinuwa whlasusu.” (Jak. 3:2) Di apajlẹ, a sè dọ nuhe a dọ kavi wà vẹna mẹmẹsunnu de. Etẹwẹ hiẹ dona wà? Jesu dọmọ: “Eyin hiẹ hẹn nunina towe ja agbà lọ kọ̀n bo flin to finẹ dọ mẹmẹsunnu towe tindo nude sọta we, jo nunina towe do finẹ to agbà lọ nukọn, bo tọ́nyi. Yì dín jijọho hẹ mẹmẹsunnu towe whẹ́, podọ to enẹgodo, lẹkọwa bo wá na nunina towe.” (Mat. 5:23, 24) Sọgbe hẹ ayinamẹ Jesu tọn, yì dọho hẹ mẹmẹsunnu towe. Ṣigba, etẹwẹ dona yin yanwle towe? E ma yin nado yì do fie nuṣiwa mẹmẹsunnu towe tọn te to whẹho lọ mẹ hia ẹ wẹ gba, ṣigba nado kẹalọyi nuṣiwa towe to whẹho lọ mẹ bo dín jijọho. Nuhe yin nujọnu hugan wẹ nado tin to jijọho mẹ hẹ sinsẹ̀n-basitọ hatọ mítọn lẹ.

¹² Dopo to kandai Owe-wiwe lẹ tọn he mẹ devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ dín jijọho te bo didẹ whẹho de he sọgan ko hẹn kinklan wá lẹ mẹ wẹ dehe yin nùdego to bẹjẹeji hosọ ehe tọn gando Ablaham po tavẹ-ylọvi etọn Lọti po go. Dawe awe lọ lẹ tindo kanlinpa, podọ e taidi dọ kanlinyìnto yetọn lẹ tindo wiwọ́ gando aigba he ji kanlin yetọn lẹ na mọ amà dù te go. Na Ablaham jlo na yawu doalọtena whẹgbè lọ wutu, ewọ na dotẹnmẹ Lọti nado de aigba he ji e jlo dọ whédo etọn ni nọ. (Jen. 13:1, 2, 5-9) Apajlẹ dagbe nankọ  die! Ablaham dín jijọho, e ma yin ale etọn titi. Be nude gú i na homẹdagbe he e dohia wutu wẹ ya? Paali. To nujijọ enẹ he wá aimẹ to ewọ po Lọti po ṣẹnṣẹn godo tlolo, Jehovah dopagbe dona susu tọn na Ablaham. (Jen. 13:14-17) Jiwheyẹwhe ma na dike gbede na devizọnwatọ etọn lẹ ni jiya kakadoi to whenue yé yinuwa sọgbe hẹ nunọwhinnusẹ́n etọn lẹ bo didẹ gbemanọpọ lẹ po gbigbọ owanyi tọn po. ^[1]

13. Nawẹ nugopọntọ de yinuwa gbọn to whenue mẹmẹsunnu de ylangbè na ẹn, podọ etẹwẹ apajlẹ etọn plọn mí?

¹³ Lẹnnupọndo apajlẹ egbezangbe tọn de ji. To whenue nugopọntọ yọyọ azọ́nwatẹn plidopọ daho de tọn tẹkan hlan mẹmẹsunnu de nado yọnẹn eyin ewọ sọgan ze ede jo nado penukundo azọ́n de go, mẹmẹsunnu lọ ylangbè na ẹn bo ṣí alokan lọ. Mẹmẹsunnu lọ to adidu, na lehe nugopọntọ hoho lọ yinuwa hẹ ẹ gbọn wutu. Mahopọnna dọ e ylangbè na nugopọntọ yọyọ lọ, nugopọntọ lọ ma gblehomẹ, ṣigba ewọ ma sọgan miọnnukundo whẹho lọ. To gànhiho dopo godo, e gọ̀ mẹmẹsunnu lọ ylọ bo dọna ẹn dọ e na yọ́n dọ yé ni mọ yede. To osẹ dopo godo, yé omẹ awe lẹ mọ yede to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn de mẹ. To whenue yé hodẹ̀ godo, yé dọhodopọ na gànhiho dopo bọ to ojlẹ enẹ mẹ, mẹmẹsunnu lọ dọ lehe nulọ lẹ yì do. Nugopọntọ lọ dotoaina ẹn po owanyi po, podọ to enẹgodo e dọhodo wefọ Owe-wiwe tọn delẹ ji hẹ ẹ, bọ yé omẹ awe lẹ jo yede do to jijọho mẹ.

14, 15. (a) Whetẹnu wẹ mí dona yí ayinamẹ he tin to Matiu 18:15-17 mẹ do yizan mẹ? (b) Afọdide atọ̀n tẹlẹ go wẹ Jesu donù, podọ etẹwẹ dona yin yanwle mítọn to whenue mí to yé yí do yizan mẹ?

¹⁴ Suhugan gbemanọpọ he nọ wá aimẹ to Klistiani lẹ ṣẹnṣẹn lẹ tọn wẹ sọgan yin dididẹ to mẹhe go whẹho lọ gando lẹ ṣẹnṣẹn, podọ yewlẹ kẹdẹ wẹ dona didẹ gbemanọpọ lọ.  Etomọṣo, Jesu dohia dọ ninọmẹ delẹ sọgan biọ dọ yè ni dín alọgọ agun tọn. (Hia Matiu 18:15-17.) Etẹwẹ na yin kọdetọn lọ eyin mẹhe ṣinuwa lọ gbẹ́ nado dotoaina mẹmẹsunnu etọn, kunnudetọ lẹ, podọ agun lọ? E dona yin pinpọnhlan “kẹdẹdi omẹ akọta lẹ tọn de podọ di tòkuẹ-ṣinyantọ de.” To egbehe, mí na dọ dọ mẹlọ dona yin didesẹ sọn agun mẹ. Afọdide sinsinyẹn ehe zize dohia dọ ‘ylando’ lọ ma yin gbemanọpọ kleun de poun gba. Kakatimọ, e yin (1) ylando de he sọgan yin dididẹ to mẹhe go whẹho lọ gando lẹ ṣẹnṣẹn, bosọ yin (2) ylando de he sinyẹn sọmọ bọ mẹlọ sọgan yin didesẹ sọn agun mẹ eyin ylando lọ ma yin dididẹ. Ylando mọnkọtọn lẹ sọgan yin mẹhodu kavi masin kinkọ̀n do yinkọ mẹdevo tọn go gbọn mẹnudidọ mẹhẹngble tọn dali. To ninọmẹ he ṣẹṣẹ yin nùdego lẹ mẹ kẹdẹ wẹ afọdide atọ̀n he ji Jesu dọhodo lẹ na yin zize. Ylando enẹ ma nọ bẹ ayọdide, zanhẹmẹ to mẹhe tindo vijinu dopolọ lẹ ṣẹnṣẹn, atẹṣiṣi, boṣiọ-sinsẹ̀n kavi ylando sinsinyẹn devo he go mẹho agun tọn lẹ dona penukundo hẹn gba.

¹⁵ Yanwle ayinamẹ Jesu tọn wẹ nado gọalọna mẹmẹsunnu de po gbigbọ owanyi tọn po. (Mat. 18:12-14) Tintan, vivẹnu dona yin dido nado didẹ nuhahun lọ to mẹhe go whẹho lọ gando lẹ kẹdẹ ṣẹnṣẹn. E sọgan biọ dọ yè ni hẹn ylandonọ lọ lẹnnupọn hugan whladopo. Eyin mọwiwà ma hẹn ale wá, dọhona ylanwatọ lọ to mẹhe yin kunnudetọ ylanwiwa lọ tọn lẹ nukọn kavi to mẹdevo he sọgan gọalọ nado yọnẹn eyin ylando de yin wiwà nugbonugbo lẹ nukọn. Eyin hiẹ penugo nado didẹ whẹho lọ po alọgọ yetọn po, be hiẹ ko “duale mẹmẹsunnu towe tọn.” To whenue vivẹnu pludopludo he ko yin dido nado gọalọna ylanwatọ lọ ma tindo kọdetọn dagbe kẹdẹ wẹ whẹho lọ dona yin zize yì mẹho lẹ nukọn.

16. Etẹwẹ dohia dọ ayinamẹ Jesu tọn hihodo yin afọdide nuyọnẹn tọn podọ owanyi tọn?

¹⁶ To paa mẹ, e ma nọ biọ dọ mẹmẹsunnu lẹ ni ze afọdide voovo atọ̀n lọ lẹpo ehe go Matiu 18:15-17 donù. Tulinamẹnu de wẹ enẹ yin, na e dohia dọ to paa mẹ, nuhahun lọ nọ yin dididẹ bọ ninọmẹ lọ ma nọ wá lẹzun whẹho he mẹ ylanwatọ he ma lẹnvọjọ de dona yin didesẹ sọn agun lọ mẹ te. Ylanwatọ lọ nọ saba mọ nuṣiwa etọn bo nọ jla ninọmẹ lọ lẹ do. Mẹhe yè ṣinuwa do lọ sọgan mọdọ whẹwhinwhẹ́n tangan de masọ tin nado tẹdo whẹho lọ go bo sọgan basi dide nado jona mẹlọ. Depope he whẹho lọ na yin, hogbe Jesu tọn lẹ dohia dọ agun ma dona nọ yawu kẹnù do gbemanọpọ lẹ mẹ. Mẹho lẹ sọgan dádo whẹho lọ mẹ kiki eyin afọdide awe tintan lọ lẹ ko yin zize podọ eyin kunnudenu dolido sọgan yin nina nado basi zẹẹmẹ nuhe jọ lọ tọn to aliho he họnwun mẹ.

17. Eyin mí nọ dovivẹnu nado nọ “dín jijọho,” dona tẹlẹ sin vivi wẹ mí na dù?

¹⁷ Dile e na dẹnsọ bọ titonu ehe na to ote, gbẹtọvi lẹ na pò to mapenọ yin bo na nọ gbleawuna mẹdevo lẹ. Abajọ devi Jakọbu do wlan dọmọ: “Eyin mẹde ma nọ ṣinuwa to ohó mẹ, omẹ pipé de wẹ ewọ, bosọ penugo nado dogànnuna agbasa etọn blebu ga.” (Jak. 3:2) Nado didẹ gbemanọpọ lẹ, mí dona wà nulẹpo nado nọ “dín jijọho bosọ nọ doafọna ẹn.” (Salm. 34:14) Taidi gbẹtọvi jijọho-dintọ lẹ, mí na duvivi haṣinṣan dagbe de tọn hẹ yisenọ hatọ mítọn lẹ podọ mí na yidogọna pọninọ agun lọ tọn. (Salm. 133:1-3) Hú popolẹpo, mí na tindo haṣinṣan dagbe de hẹ Jehovah, “Jiwheyẹwhe he nọ namẹ jijọho.” (Lom. 15:33) Mẹhe nọ didẹ gbemanọpọ po gbigbọ owanyi tọn po lẹ nọ duvivi dona mọnkọtọn lẹ tọn.