1, 2. Ẹwhọ hayo ebẹbẹ sa-sa vẹ a jọ obe Emuhọ ta kpahe, kọ ẹvẹ onana o rọ rrọ obufihọ kẹ omai?

KỌ WHỌ sai roro kpahe ẹwhọ sa-sa nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na no ẹdẹjọ? Wọhọ oriruo, whọ rẹ jọ izou ọsosuọ obe Emuhọ ruẹ ejọ. Keni o kpe Ebẹle (Emu. 4:3-8); Lemẹk o kpe ọmoha jọ nọ ọ tehe riẹ (Emu. 4:23); ithuru-ogodẹ Abraham (Abram) gbe erọ Lọt a whọ (Emu. 13:5-7); Hega o dhesẹ orivo kẹ Sera (Serai), onọ u ru nọ Sera ọ rọ dheva kẹ Abraham (Emu. 16:3-6); obọ Ishmẹl u mukpahe obọ ohwo kpobi yọ obọ ohwo kpobi u mukpahe iẹe.—Emu. 16:12.

² Fikieme a ro gbiku ẹwhọ sa-sa nana fihọ Ebaibol na? Oware jọ họ, u re fiobọhọ kẹ ahwo-akpọ nọ a gba ha riẹ oware nọ o rọ gwọlọ nọ a ru udhedhẹ. U te je dhesẹ oghẹrẹ nọ ma sai ro ru onana. U re fiobọhọ kẹ omai nọ ma tẹ be hae jọ Ebaibol na se kpahe ahwo-akpọ wọhọ omai nọ a rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ. Ma rẹ jẹ riẹ kpahe emamọ iyẹrẹ nọ i no omodawọ rai ze, onọ u re fiobọhọ kẹ omai rọ aro kele oriruo rai nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe oghẹrẹ ebẹbẹ jọ evaọ uzuazọ. Avro ọ riẹ hẹ, enana kpobi i re fiobọhọ kẹ omai roro kpahe oware nọ u fo nọ ma ru gbe onọ u fo ho nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe oghẹrẹ ebẹbẹ rai na.—Rom 15:4.

3. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

³ Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe oware nọ o rọ gwọlọ nọ  idibo Jihova a re ku ẹwhọ hayo ẹbẹbẹ nọ ọ rrọ udevie rai họ, gbe epanọ a sai ro ru ere. U te no ere no, ma te ta kpahe ehri-izi Ebaibol nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ ai fi ebẹbẹ nọ e rrọ udevie rai kparobọ, je wo emamọ usu kugbe erivẹ rai gbe Jihova Ọghẹnẹ.

4. Uruemu vẹ ahwo buobu a wo nẹnẹ, kọ eme u no onana ze no?

⁴ Setan họ ugogo ohwo nọ ọ be wha ẹwhọ gbe ozighi nọ ọ rrọ udevie ahwo-akpọ ze. Ọ ta evaọ ogba Idẹn nọ ohwo kpobi ọ sae jiroro kẹ omariẹ kpahe oware nọ u woma gbe onọ u yoma, je ru ere ababọ ẹrorọsuọ Ọghẹnẹ. (Emu. 3:1-5) Ma be rọ ẹro ruẹ oware nọ u no owojẹ nana ze no. Akpọ na ọ vọ avọ ahwo nọ a wo ẹzi ọ mẹrẹjomẹsa nọ o be lẹliẹ ai wo omorro, eheri, je dhesẹ uruemu omuhrowo. Ohwo kpobi nọ ọ kuvẹ re ẹzi nana ọ kpọe, yọ ọ be rọ ere jẹ ẹme Setan na rehọ inọ u gine woma re ohwo o ru oware nọ o were riẹ ghelọ oghẹrẹ nọ onana o rẹ sai kpomahọ amọfa kẹhẹ. Uruemu oriobọ utiona u re su kpohọ ofu gbe omuhrowo. Yọ u fo nọ ma hae kareghẹhọ nọ “ohwo ofu ọ rẹ rariẹ ẹwhọ, ọgbaofuomuo ọ rẹ wha uzioraha buobu tha.”—Itẹ 29:22.

5. Ẹvẹ Jesu o wuhrẹ ahwo nọ a re ro ku ẹbẹbẹ hayo ẹwhọ họ?

⁵ Wo ohẹriẹ, Jesu o wuhrẹ nọ ahwo a hae gwọlọ udhedhẹ, nọ o tẹ make wọhọ nọ ere oruo o te raha oware jọ ku ae. Jesu ọ kẹ obọdẹ ohrẹ jọ evaọ ovuẹ obọ Ugbehru riẹ na kpahe oghẹrẹ nọ a re ro ku ẹbẹbẹ hayo ẹwhọ họ. Wọhọ oriruo, ọ ta kẹ ilele riẹ nọ a hae jọ wowolẹ, ru udhedhẹ, whaha eware nọ e rẹ sae wha ofu ze, ku ẹwhọ họ vẹrẹ je you ewegrẹ rai.—Mat. 5:5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (a) Fikieme u ro fo re ma ku ẹwhọ họ ababọ oke oraha? (b) Enọ vẹ u fo nọ idibo Jihova kpobi a rẹ nọ omarai?

⁶ Oma nọ ma be dawo evaọ egagọ Ọghẹnẹ, nọ u kugbe elẹ mai, iwuhrẹ enya, usiuwoma ota, gbe abọ ọfa iruẹru Uvie na, e rẹ jọ ofofe nọ ma gbe bi ru udhedhẹ kugbe amọfa ha. (Mak 11:25) Ma rẹ sae jọ ogbẹnyusu Ọghẹnẹ hẹ ajokpanọ o be hai no omai eva ze re ma rọvrẹ amọfa nọ a ru omai thọ.—Se Luk 11:4; Ahwo Ẹfisọs 4:32.

⁷ O gwọlọ nọ Oleleikristi kpobi ọ rẹ romatotọ roro ziezi sọ ọ be hae ginẹ rọvrẹ jẹ daoma wo udhedhẹ kugbe amọfa. Kọ whọ be hae rọvrẹ ibe Ileleikristi ra neva ze? Kọ o be hae were owhẹ re wha kuomagbe evaọ egagọ Ọghẹnẹ? Jihova ọ gwọlọ nọ idibo riẹ a hae rọvrẹ ohwohwo. Otẹrọnọ obruoziẹ-iroro ra ọ be vuẹ owhẹ nọ o gwọlọ nọ whọ daoma viere evaọ ẹme nana, lẹ se Jihova kẹ obufihọ. Ọsẹ obọ odhiwu mai ọ te kuyo elẹ itieye na.—1 Jọn 5:14, 15.

8, 9. Eme u fo nọ ma re ru nọ a te ru omai eva dha?

⁸ Fikinọ ahwo-akpọ kpobi a gba ha, ohwo jọ ọ te ta ẹme hayo ru oware jọ nọ o te dha owhẹ eva. Ma sae whaha onana ha. (Ọtausi. 7:20; Mat. 18:7) Kọ eme who ti ru? Roro kpahe oware nọ o via nọ uyero nọ ma be te ta kpahe na o romavia. Nọ ibe Ileleikristi mai jọ a kpohọ ehaa jọ nọ a zizie i rai kẹ, oniọvo-ọmọtẹ jọ o te yere inievo-emezae ivẹ jọ evaọ oghẹrẹ nọ ọjọ o roro nọ u fo ho. Okenọ inievo-emezae ivẹ na ọvo a jọ oria, ọnọ eva e dha na ọ tẹ be ta nọ oghẹrẹ nọ oniọvo-ọmọtẹ na o ro yere ai na u kiehọ vievie he. Rekọ, oniọvo nọ o kiọkọ na ọ tẹ kareghẹhọ ọnọ eva e dha na inọ u te ikpe 40  no nọ oniọvo-ọmọtẹ nana ọ be rọ gọ Jihova avọ ebẹbẹ sa-sa nọ o thihakọ rai no; fikiere u mu rie ẹro nọ emamọ eva oniọvo-ọmọtẹ na o ro yere ai na. Nọ oniọvo ọsosuọ na ọ rehọ omoke jọ roro kpahe ẹme na, ọ tẹ ta kẹ oniọvo avivẹ na nọ: “Whọ ta gba.” Onana u ru nọ ẹme na o ro kuhọ.

⁹ Eme oware nana nọ o via na u dhesẹ? Oghẹrẹ nọ ma re ru kpahe eware nọ e rẹ sai ru eva dha omai o rrọ omai obọ. Ohwo nọ ọ rrọ yoyou ọ rẹ kpairoro vrẹ iruthọ nọ i tulo ho. (Se Itẹ 10:12; 1 Pita 4:8.) Ma te “ri oruthọ jọ vo,” Jihova o re rri rie nọ “oro” hayo erru evaọ omamai. (Itẹ 19:11; Ọtausi. 7:9) Fikiere, ohwo jọ o te ru oware jọ nọ who roro nọ u fo ho, kake nọ omara nọ: ‘Kọ mẹ sae kpairoro vrẹ oware nana? Kọ u gine te oware nọ ẹme o re no ze?’

10. (a) Eme oniọvo jọ ọ kaki ru kpahe eme nọ i fo ho nọ a ta kpahe iẹe? (b) Oria ikere vẹ u fiobọhọ kẹ oniọvo-ọmọtẹ na wo emamọ iroro?

¹⁰ Omọfa ọ tẹ be ta eme nọ i fo ho kpahe omai, o rẹ sae jọ bẹbẹ re ma rri ẹme na wọhọ oware evere. Wọhọ oriruo, u wo ọkobaro jọ nọ ma ti se Lucy. A ta eme jọ nọ i fo ho kpahe usiuwoma ota oniọvo nana gbe oghẹrẹ nọ ọ be rọ oke riẹ ruiruo. Oware na o kẹ Lucy uye gaga, fikiere ọ tẹ ta ẹme na kẹ inievo-emezae jọ nọ i kruga ziezi evaọ ukoko na. Lucy ọ ta nọ: “Ohrẹ nọ a kẹ omẹ no Ebaibol na ze u fiobọhọ kẹ omẹ wo emamọ eriwo kpahe eme amọfa, jẹ tẹrovi Jihova nọ ọ mai wuzou.” O kẹ Lucy uduotahawọ nọ o se eme nọ e rrọ obe Matiu 6:1-4. (Sei.) Oria ikere yena o kareghẹhọ iẹe nọ Jihova nọ o re ru eva were họ oware nọ o gwọlọ nọ ọ rẹ tẹrovi. Ọ ta nọ, “O tẹ make rọnọ amọfa a be ta eme nọ i fo ho kpahe iruo usiuwoma ota mẹ, eva e be were omẹ ghele keme mẹ riẹ nọ mẹ be dao ẹgba mẹ kpobi re me ru Jihova eva were.” Nọ Lucy ọ jọ udu riẹ gbaemu no enẹ, ọ tẹ jiroro nọ ọ rẹ kpairoro vrẹ eme iyoma nọ amọfa a be ta kpahe iẹe na.

11, 12. (a) Eme u fo nọ Oleleikristi o re ru nọ o te roro nọ oniọvo riẹ o ru riei “oware jọ thọ”? (b) Eme ma rẹ sai wuhrẹ no oghẹrẹ nọ Abraham o ro ku ẹbẹbẹ họ ze? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

¹¹ “Mai kpobi ma re zoruẹ ẹsibuobu.” (Jem. 3:2) Ma rehọ iẹe nọ who muẹrohọ inọ oware jọ nọ who ru hayo ẹme jọ nọ whọ ta u ru eva dha oniọvo jọ. Eme u fo nọ who re ru? Jesu ọ ta nọ: “Nọ whọ tẹ be rehọ oware nọ whọ gwọlọ ro dhe idhe ziọ agbada-idhe, whọ tẹ jọ etẹe kareghẹhọ nọ who ru oniọvo ra oware jọ thọ, nyasiọ oware nọ whọ gwọlọ ro dhe idhe na ba aro agbada-idhe na, re whọ nya bru ei. Kake ruẹrẹhọ kugbe oniọvo ra, kẹsena who ve zihe ze ti dhe idhe ra.” (Mat. 5:23, 24) Ru lele ohrẹ Jesu na ẹkwoma oniọvo ra nọ who re lele ta ẹme. Muẹrohọ ẹjiroro nọ who re ro ru onana. Orọnikọ re whọ vuẹe abọ nọ ọ jọ ruthọ họ, rekọ re whọ vuẹe abọ nọ whẹ omara whọ jọ ruthọ jẹ ruẹrẹhọ kugbe ei. U wuzou gaga re ma lele ibe Ileleikristi mai rria dhedhẹ.

¹² Oriruo Ebaibol jọ nọ idibo Ọghẹnẹ a jọ ruẹrẹhọ kugbe ohwohwo họ orọ Abraham avọ ọmọ oniọvo riẹ Lọt nọ ma fodẹ evaọ obọ emuhọ na. Ezae ivẹ na a wo uthuru erao, yọ o wọhọ nọ ahwo nọ a jẹ rẹrote erao rai na a jẹ hae whọ fiki otọ nọ erao na e rẹ jọ re ẹbe. Re Abraham ọ sae whaha ẹwhọ, ọ tẹ vuẹ Lọt inọ ọ kake salọ oria nọ ọ gwọlọ nọ tei te uviuwou riẹ a rẹ rria. (Emu. 13:1, 2, 5-9) Obọdẹ oriruo o fihotọ na. Abraham ọ gwọlọ udhedhẹ orọnikọ ewoma obọriẹ hẹ. Kọ ọghoruo  nana o kiekpe iei? Vievie. Nọ oware nana o nwane via no, Jihova ọ tẹ ya eyaa eghale buobu kẹ Abraham. (Emu. 13:14-17) Ọghẹnẹ ọ te kuvẹ vievie he re idibo riẹ e rioja ribri fikinọ a ru lele ehri-izi riẹ jẹ rọ ẹzi uyoyou ku ẹwhọ họ. ^[1]

13. Eme oniọvo jọ o ru nọ a kpahe eme egaga kẹe, kọ eme ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo riẹ ze?

¹³ Roro kpahe oriruo oke mai na jọ. Nọ oniọvo ọkpokpọ nọ ọ be rẹrote ofẹ iruo jọ evaọ okokohọ o se oniọvo ọfa jọ re ọ nọe sọ ọ te sae fialoma via kẹ iruo, oniọvo avivẹ na ọ tẹ kpahe eme egaga kẹe je furie ifonu dhei. Oniọvo avivẹ na o wo ẹgo họ eva kpahe oniọvo nọ ọ jẹ kake rẹrote ofẹ iruo yena. Eme oniọvo na i ru eva dha oniọvo ọkpokpọ na ha, ọ kpairoro vrẹe. Nọ auwa ọvo ọ vrẹ no, oniọvo ọkpokpọ na ọ tẹ wariẹ sei jẹ ta kẹe nọ a re te ruẹ oma ẹdẹvo ho, inọ jọ a ruẹ oma re a ta ẹme na. Oka nọ u lele i rie, inievo ivẹ na a tẹ ruẹ oma evaọ Ọgwa Uvie jọ wọhọ epanọ a gbẹ ta. Nọ a lẹ no, a tẹ rọ auwa soso ta ẹme, etẹe oniọvo avivẹ na ọ jọ ta oware nọ o lẹliẹ eva dhae. Nọ oniọvo ọkpokpọ na ọ nabe gaviezọ kẹe ziezi no, ọ tẹ rọ eria ikere jọ lele iei ta ẹme. A tẹ rọ enẹ ku ẹme na họ dhedhẹ, ọvuọ oboriẹ ọ tẹ nya. Uwhremu na, oniọvo na ọ fialoma ze kẹ iruo okokohọ na je yere oniọvo ọkpokpọ na nọ ọ rọ rehọ edhere owowolẹ lele iei ta ẹme.

14, 15. (a) Oke vẹ u fo nọ a re ro fi ohrẹ nọ o rrọ obe Matiu 18:15-17 na hiruo? (b) Owojẹ esa vẹ Jesu ọ fodẹ, kọ ẹjiroro vẹ ma re ro fi ai hiruo?

¹⁴ Imava e rẹ sai ku ebẹbẹ buobu nọ e rẹ romavia evaọ udevie rai họ, yọ ere u fo nọ a re ru. Dede na, ẹme nọ Jesu ọ ta u dhesẹ nọ u wo ebẹbẹ jọ nọ ukoko o rẹ sai dhomahọ. (Se Matiu 18:15-17.) Eme ọ rẹ  via otẹrọnọ ohwo nọ o ru oniọvo riẹ thọ ọ rọwo gaviezọ kẹ oniọvo riẹ na ha, hayo ibe Ileleikristi riẹ hẹ, hayo ukoko na ha? A rẹ rehọ iẹe wọhọ “ohwo erẹwho na gbe wọhọ ọnọ o re mi osa-uzou.” Nẹnẹ, ma rẹ ta nọ a re si ohwo yena no ukoko. Owojẹ nana u dhesẹ nọ oware nọ ohwo na o ru “thọ” na yọ oware evere he. Ukpoye, oware na yọ (1) oruthọ nọ imava na a rẹ sai kuhọ kẹ omarai, o tẹ jẹ rrọ (2) oruthọ nọ ọ ga te epanọ a sai ro si ohwo no ukoko nọ a gbe ku ei họ họ. Iruthọ itienana e rẹ sai jọ erọ ofruriọ hayo odẹ omọfa nọ a raha. Oghẹrẹ iruthọ itienana ọvo owojẹ esa nọ Jesu ọ fodẹ na e sai je wiruo. Oruthọ na ọ kẹre te izieraha ilogbo efa ha wọhọ ẹnwa-obro, uruemu ezae nọ i re lele ezae wezẹ, ẹsiọ-ẹrọwọ, ẹdhọgọ, hayo izieraha itieye efa nọ o jọ gwọlọ obufihọ ekpako ukoko.

¹⁵ Ẹjiroro ohrẹ Jesu na họ, re a rọ ere rehọ edhere oyoyou fiobọhọ kẹ oniọvo. (Mat. 18:12-14) Orọ ọsosuọ, a rẹ daoma epanọ a re ro ku ẹme na họ ababọ obufihọ amọfa. O sae gwọlọ nọ a lele ohwo nọ o ruthọ na ta ẹme vrẹ ẹsiẹvo. Oyena u gbe fiobọhọ họ, a sai se ibe Ileleikristi efa nọ e riẹ kpahe oruthọ na lele oma nyae ta ẹme kẹe, hayo amọfa nọ a wo orimuo nọ a rẹ sae riẹ sọ oware na o thọ hayo o thọ họ. Whọ tẹ sae rọ enẹ ku ẹme na họ, kiyọ who “wo oniọvo ra tobọ no.” Nọ a tẹ daoma bẹ no re a fiobọhọ kẹ ohwo nọ o ruthọ rekọ ọ rọwo ho, ẹsiẹe a rẹ rọ wọ ẹme na bru ekpako na.

16. Eme u dhesẹ nọ ohrẹ Jesu kpahe epanọ a re ro ku ẹwhọ họ nọ ma re ru lele u wuzou jẹ rọ edhere oyoyou?

¹⁶ Ebẹbẹ nọ o rẹ jọ gwọlọ nọ ohwo o ru lele owojẹ esa nọ e rrọ obe Matiu 18:15-17 na e rẹ kake romavia ha. Onana o kẹ uduotahawọ kẹhẹ, keme u dhesẹ nọ ẹbẹbẹ ọ rẹ sai kuhọ taure u te ti te epanọ a re ro si ohwo nọ o ruthọ nọ ọ rọwo kurẹriẹ hẹ no ukoko. Ẹsibuobu, ohwo nọ o ruthọ na ọ rẹ ruẹ oruthọ riẹ jẹ kpọe vi. Ohwo nọ a ru thọ na ọ sae ruẹ nọ o gbe wo ẹjiroro nọ o re gbe ro brukpe ohwo na ha, ọ vẹ te rọ vrẹe. Oghẹrẹ nọ o rrọ kpobi kẹhẹ, ẹme Jesu na o dhesẹ nọ orọnikọ ẹbẹbẹ ọ tẹ romavia obọ, ukoko o rẹ rọ nwani dhomahọ ẹme na ha. Nọ a te ru eware ivẹ ọsosuọ na no rekọ i wiruo ho, yọ a wo imuẹro ivevẹ nọ i re dhesẹ oware nọ o via na, ẹsiẹe ekpako na a re ro dhomahọ ẹme na.

17. Ma tẹ daoma “gwọlọ udhedhẹ” kugbe amọfa, irere vẹ ma ti wo?

¹⁷ Nọ ma gbẹ rrọ akpọ Setan nana, ma te gbẹ hai ru ohwohwo thọ keme ma gba ha. Jemis olele na o kere nọ: “Otẹrọnọ ohwo jọ ọ rẹ ta ẹme thọ họ, kiyọ ohwo ọgbagba ọ rrọ, nọ ọ rẹ sae kpọ oma riẹ soso re.” (Jem. 3:2) Re ma sae hai ku ebẹbẹ họ, o gwọlọ nọ ma rẹ daoma “gwọlọ udhedhẹ, [jẹ] dhẹ lele iei.” (Ol. 34:14) Nọ ma tẹ be hai ru udhedhẹ, ma ti wo emamọ usu kugbe ibe Ileleikristi mai jẹ zọhọ fihọ okugbe nọ ọ rrọ ukoko na. (Ol. 133:1-3) Maero, ma ti wo emamọ usu kugbe Jihova, “Ọghẹnẹ nọ ọ rẹ kẹ udhedhẹ na.” (Rom 15:33) Enana yọ eghale nọ ahwo nọ a rẹ rọ uyoyou ku ẹwhọ hayo ebẹbẹ rai họ a rẹ reawere rai.