1, 2. Ĩvuku ya Mwambĩlĩlyo yĩwetete mathĩna meva maĩ andũnĩ, na nĩkĩ kĩu nĩkĩtũkonetye?

WAASŨANĨA ĩũlũ wa andũ maemaniwe mawetetwe Mbivilianĩ? Kwasũanĩa ĩũlũ wa amwe mawetetwe ilungunĩ sya mbee vyũ sya ĩvuku ya Mwambĩlĩlyo. Ilungu isu niwetete ĩũlũ wa ĩla Kaini wooaie Aveli (Mwa. 4:3-8), ĩla Lameki wooaie mwanake ũmwe wamũkũnie (Mwa. 4:23), ĩla aĩthi ma Avalaamu (Avalamu) na Loto matetanisye (Mwa. 13:5-7), ĩla Akali wamenie Sala (Salai), nake Sala amũthatĩa Avalaamu (Mwa. 16:3-6), na ĩla Isumaeli wokitaa kĩla mũndũ nake akokitwa nĩ kĩla mũndũ.—Mwa. 16:12.

² Nĩkĩ Mbivilia ĩwetete mavinda ta asu andũ maemaniwe? Kĩtumi kĩmwe nĩ kana ngewa ta isu nitũtetheeasya kũmanya nĩkĩ twaĩle kwĩkala na mũuo ithyĩ kwa ithyĩ. O na Mbivilia nĩsyokete ĩkatũtavya kĩla tũtonya kwĩka nĩ kana twĩkale na mũuo. Kũsoma ngewa ila syĩ Mbivilianĩ nĩkũtũtethasya nĩkwĩthĩwa iwetete andũ taitũ makwatiwe nĩ mathĩna o ta ala matũkwataa. Kũsoma ĩũlũ wa kĩthito kĩla meekĩie no kũtũtetheesye o naitũ twĩke tamo ĩla twakwatwa nĩ mathĩna mana. Na vate nzika kĩu no kĩtũtetheesye kũmanya kĩla twaĩle kwĩka ĩla twakwatwa nĩ mathĩna ta ala mamakwatie, na kĩla tũtaĩle kwĩka.—Alo. 15:4.

3. Nĩ maũndũ meva tũkwona ĩsomonĩ yĩĩ?

³ Ĩsomonĩ yĩĩ nĩtũkwona nĩkĩ athũkũmi ma Yeova maĩle kwĩw’ana ethĩwa nĩmaemanwa, na ũndũ matonya kwĩka ũu. O na ĩngĩ nĩtũkwona myolooto ya Maandĩko ĩla ĩtonya kũtũtetheesya ethĩwa ve na thĩna. Nĩtũũsyoka twone ũndũ myolooto ĩsu ĩtonya kũtũtetheesya twĩkalany’e nesa na atũi maitũ na tũyĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova Ngai.

4. Nĩ woni wĩva walikile andũnĩ, na kyu kĩtumĩte kwĩthĩwa kũilyĩ ata?

⁴ Satani nĩwe mũno mũno waĩle kũtũlwa mũtĩ nũndũ wa ithokoo ila syĩ andũnĩ. Aineena na Eva mũũndanĩ wa Eteni woni wake waĩ kana kĩla mũndũ aĩle kwĩtw’ĩĩa ũla ũseo na ũla ũthũku, atekwenda kũmanya nake Ngai easya ata. (Mwa. 3:1-5) Ũmũnthĩ vai mũndũ ũtene thĩna ũla walikile nũndũ wa woni ũsu wake. Nthĩ yusĩe andũ matendete kwĩaĩwa. Kĩu kĩtumĩte andũ methĩwa na mĩtũlyo, mona me aseo kwĩ ala angĩ, na methĩwa na kĩmena. Ũla wĩtĩkĩlaa kũtutya andũ ta asu ma nthĩ, no ũndũ ũmwe na wĩthĩawa ayĩtĩkĩlana na ũla woni wa Satani wa kana mũndũ aĩle kwĩka ũndũ ũkwenda atekwenda kũmanya ala angĩ meĩw’a ata. Mwĩkalĩle ta ũsu nĩw’o wĩsaa kũtuma andũ mathokoana. Ĩndĩ nũseo tũkamanya kana “mũndũ mũthatu nĩwũkĩlasya ĩteta, na mũndũ mũthilĩku nĩwusũĩte mavĩtyo.”—Nth. 29:22.

5. Yesũ amanyĩisye andũ maũndũ meva matonya kũmatetheesya mew’ane na ala maemanwa namo?

 ⁵ Kĩvathũkany’o na Satani, Yesũ amanyĩisye andũ kũmanthaa mũuo o na ethĩwa meona meeka ũu nĩmo mekwasya. Nthĩnĩ wa ũla Ũtavany’a wa Kĩĩmanĩ, nĩwanenganie ũtao mũseo mũno ũtonya kũtetheesya andũ mamanye kĩla maĩle kwĩka ĩla maemanwa kana vaumĩla ũndũ ũtonya kũtuma maemanwa. Kwa ngelekany’o, eekĩie vinya amanyĩw’a make methĩwe me andũ auu, andũ mekaa mũuo, andũ mesiĩaa maikathate, mendete kwĩw’ana mĩtũkĩ ĩla maemanwa, na mendete amaitha moo.—Mt. 5:5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (a) Nĩkĩ waemanwa na mũndũ waĩle kwosa ĩtambya ya mĩtũkĩ wĩw’ane nake? (b) Athũkũmi onthe ma Yeova maĩle kwĩkũlya makũlyo meva?

⁶ Nĩtwĩkĩaa kĩthito mũno tũmũthũkũme Ngai. Kwa ngelekany’o, nĩtũmũvoyaa, tũkathi maũmbanonĩ na ũtavany’a, na tũkeka maũndũ angĩ makonetye ũthaithi witũ. Ĩndĩ maũndũ asu onthe no ma mana ethĩwa tũyĩtĩkĩla kwĩw’ana na ala twaemanwa namo. (Mko. 11:25) Ngai ndesa kũtũtala ta anyanyae ethĩwa tũyendaa kũekea ala matũvĩtĩsya.—Soma Luka 11:4; Aeveso 4:32.

⁷ Kĩla Mũklĩsto aĩlĩte kwĩkala nthĩ akasũanĩa mũno ĩũlũ wa kũekea ala angĩ na kwĩkalany’a namo nesa, na ayĩthiana we mwene amanye ũndũ ũilyĩ. Kwa ngelekany’o, we nũekeaa Aklĩsto ala angĩ na ngenda? Nĩwendete kũtindany’a namo o na kau no kwĩthĩwa ve ĩvinda maũvĩtĩisye? Yeova endaa athũkũmi make memanyĩsye kũekea. Kwoou, ethĩwa nũkwĩw’a wasya waku wa ngoo ũikwĩa kana ve vandũ waĩle kũlũnga, mũvoye Yeova aũtetheesye kwĩlũnga! Asa witũ ndaema ũkwĩthukĩĩsya oona ũimũvoya aũtetheesye, na ndaema kũũsũngĩa.—1 Yoa. 5:14, 15.

8, 9. Twaĩle kwĩka ata twavĩtĩw’a?

⁸ Nũndũ twĩ andũ me na naĩ, twaĩle kwĩkalaa twĩsĩ kana mũndũ no atũtavye ndeto ĩkatũthatya kana akeka kĩko kĩkatũthatya. O na ũkeka ata, andũ maiema kũvĩtya. (Mũta. 7:20; Mt. 18:7) We ũkavĩtĩw’a wĩka ata? Kwasũanĩa ũndũ ĩvinda yĩmwe kwaendie. Ĩvinda yĩu ve Ngũsĩ syoombanĩte vandũ syĩtanĩthye, na syĩ vau ve ana-a-asa  elĩ makethiw’e nĩ mwĩĩtu-a-asa mũna, ĩndĩ ũmwe woo oona mũkethelye ũsu ũte mũseo. Matiwa me oka, mwana-a-asa ũla wathatiw’e nĩ mũkethelye wa mwĩĩtu-a-asa ũsu nĩwambĩĩe kũmumany’a. Ĩndĩ mwana-a-asa ũla ũngĩ nĩwamũlilikanilye kana mwĩĩtu-a-asa ũsu alũmanĩtye na Yeova e mathĩnanĩ kwa myaka 40, na kwoou ndaĩ na nzika kana amakethisye ũu ate na ũthũku. Mwana-a-asa ũla wathatĩte ambie kũsũanĩa ndeto isu, na ĩndĩ asya, “Waweta w’o.” Ngewa isu syatheleile vau.

⁹ Ũndũ ũsu wĩtũmanyĩsya kyaũ? No uwe ũtonya kũtw’a wĩĩka ata ĩla vaumĩla ũndũ ũtonya kũtuma ũemanwa na angĩ. Mũndũ wendete angĩ ndatindaa aatĩanĩe na tũmavĩtyo tũnini. (Soma Nthimo 10:12; 1 Vetelo 4:8.) Yeova aasyaa kana nĩ “ndaĩa” kwaku ĩla ‘waekea ĩvĩtyo.’ (Nth. 19:11; Mũta. 7:9) Kwoou kĩla waĩle kwamba kwĩkũlya ĩla woona ta ve mũndũ waũkua naĩ nĩ kĩĩ: ‘No nĩekane na ĩvĩtyo yĩu? Nĩ lasima nĩtinde nĩatĩanĩe na ũla wambĩtĩsya?’

10. (a) Mwĩĩtu-a-asa ũmwe ambie kwĩka ata ĩla wamanyie kana nũkũneenewa naĩ? (b) Nĩ ũndũ wĩva wĩ Maandĩkonĩ watetheeisye mwĩĩtu-a-asa ũsu ekale auĩtye?

¹⁰ Ĩla wamanya angĩ nĩmeũkũneenea naĩ ti laisi ũkosa ũsu ta ũndũ mũnini. Kwoosa ngelekany’o ya vainia ũmwe tũũmũtw’ĩĩa ĩsyĩtwa Lucy. Ve ĩvinda andũ maneenaa naĩ ĩũlũ wa mũtavanĩlye wake na ũndũ ũtũmĩaa ĩvinda. Ngewa isu nĩsyambie kũthatya Lucy, na kwoou athi kwona ana-a-asa amwe aima. Aeleetye kĩla kyaendeeie akasya: “Manengie ũtao umĩte Maandĩkonĩ na ũtao ũsu nĩwandetheeisye nĩthĩwe na woni mũseo ĩũlũ wa kĩla ala angĩ mawetaa, na ngĩmanya kana ũla naĩle kũsũanĩa mũno nĩ Yeova.” Lucy nĩweekĩiwe vinya nĩ kũsoma ĩandĩko ya Mathayo 6:1-4. (Soma.) Ĩandĩko yĩu yamũlilikanilye kana kĩla waĩle kũthĩnĩkĩa nĩ kũmũtanĩthya Yeova. Aisye: “O na angĩ maneenea naĩ ũtavany’a wakwa, nĩkalaa nĩ mũtanu nũndũ nĩnĩsĩ nĩtatĩte ũndũ ndonya nĩmũtanĩthye Yeova.” Ĩla Lucy weekĩie kyu kĩlĩkonĩ, nĩwatwie kũlwa nĩ ũndũ andũ mamũneeneaa naĩ.

11, 12. (a) Mũklĩsto aĩle kwĩka ata ĩla woona mwana-a-asa ‘e ũndũ nake’? (b) Tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ũndũ Avalaamu weekie ĩvinda vaumĩlile thĩna? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 3.)

¹¹ Mbivilia yaĩtye ũũ: “Maũndũnĩ maingĩ ithyonthe nĩtũlulutĩkaa.” (Yak. 3:2) Kwoou twasye nĩwamanya kana ve mwana-a-asa wĩw’ĩthiw’e woo nĩ kĩndũ ũneenie kana wĩkie. Waĩle kwĩka ata vathi ũu? Yesũ aisye ũũ: “Ethĩwa . . . nũũnengane mũthĩnzĩo waku kĩthembeonĩ, na ũkĩlilikanĩla vu kana mwana-a-au e ũndũ naku, tia mũthĩnzĩo waku vu mbee wa kĩthembeo, noithi, wambe kwĩw’ana na mwana-a-au na ĩndĩ ũkyũka ũnengane mũthĩnzĩo waku.” (Mt. 5:23, 24) Kwosana na ũtao ũsu wa Yesũ, waĩle kũthi ũneene na mwana-a-asa ũsu. Ĩndĩ nĩwoona waĩle kũthi kũmwona wĩ na kĩeleelo kĩva? Ti kya kwony’a mwana-a-asa ũsu kana o nake ve vandũ ũvĩtĩtye, ĩndĩ nĩ kwĩtĩkĩla ĩvĩtyo ĩ yaku na kwĩw’ana nake. Kwĩw’ana na athaithi ala angĩ nĩkw’o kwa vata vyũ kwĩ ũndũ ũngĩ o na wĩva.

¹² Ĩla ngewa ya Avalaamu na Loto ĩeleetw’e Maandĩkonĩ nĩ ngewa nzeo yonanĩtye ũndũ maminie nesa thĩna waĩ ũtonya kũete mũaanĩko. Avalaamu na Loto maĩ na ndĩthya sya indo na no kwĩthĩwa aĩthi moo matetanĩasya kĩsesi kĩla maĩthasya. Ĩndĩ nũndũ Avalaamu nĩwendaa kũmina ithokoo isu, anengie Loto mwanya wa mbee anyuve vala ũkwenda kũtũa na andũ make. (Mwa. 13:1, 2, 5-9) Ĩsu nĩ ngelekany’o nzeo ta kĩ! Avalaamu amanthaa kwĩka mũuo, ĩndĩ ti kwĩyĩuna. Ve kĩndũ waaisye nũndũ wa kwĩthĩwa  ate na ĩtomo? Ndaakwata wasyo o na ũmwe. O na akililye ataanĩsya na Loto oou, Yeova amwatha moathimo maingĩ. (Mwa. 13:14-17) Ngai ndakaeka athũkũmi make makwate wasyo tene na tene ethĩwa nĩwoona maatĩĩa myolooto yake na maeka wendo ũmatongoesye mew’ane ĩla maemanwa. ^[1]

13. Mũsyaĩĩsya ũmwe eekie ata ĩla wataviw’e naĩ, na ngelekany’o yake ĩtonya kũtũmanyĩsya kyaũ?

¹³ Kwaekai yu tũneenee ũndũ ũneekĩkie o mĩtũkĩ. Ve mũthenya mũsyaĩĩsya ũmwe wa mũvĩa mũna wa ũmbano mũnene wakũnĩie mwana-a-asa ũngĩ simũ nĩ kana amũkũlye ethĩwa no ende kwĩyumya atetheesye wĩa ũmbanonĩ ũsu. Ĩndĩ mwana-a-asa ũsu amũtavisye naĩ na atila ĩ simũ. Mwana-a-asa ũsu aĩ na kyũa nũndũ wa thĩna walikĩte aithũkũma na mũsyaĩĩsya ũla ũngĩ waĩ mbee wa ũũ. Mũsyaĩĩsya ũsu mweũ ndaathatw’a nĩ mũneenele ũsu ũte mũseo ĩndĩ ndaĩ aekana na ũndũ ũsu. Ekalangile na ĩtina wa ĩsaa yĩmwe akũna simũ ĩngĩ atavya mwana-a-asa ũsu no ende makomane mamine thĩna ũsu. Makomanĩie Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ ĩtina wa kyumwa kĩmwe. Mambie kũvoya na ĩndĩ maneena vandũ va ĩsaa yĩmwe. Mwana-a-asa ũsu weew’aa e mũvĩtĩsye nĩweeyĩeleisye. Mũsyaĩĩsya ũsu nĩwamwĩthukĩĩsye e na tei, amũnenga ũtao wa Maandĩko, na ĩndĩ mataanĩsya ve mũuo. Mwana-a-asa ũsu nĩwesie kũthũkũma ũla ũmbanonĩ mũnene, na yu nũmũtũngĩaa ũla mũsyaĩĩsya mũvea nũndũ wa kũneena nake auĩtye na e na tei.

14, 15. (a) Nĩ ĩndĩĩ ũtao ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Mathayo 18:15-17 waĩle kũatĩĩwa? (b) Nĩ matambya meva atatũ Yesũ wawetie, na kĩeleelo kitũ kyaĩle kwĩthĩwa kĩ kĩva ĩla tũũmaatĩĩa?

¹⁴ Ĩla Aklĩsto elĩ mathokoana, mavinda maingĩ wĩthĩaa ũsu nĩ thĩna matonya kũmina me oka, na nengĩ ũu nĩw’o vaĩle kwĩthĩwa vailyĩ. Ĩndĩ Yesũ nĩwawetie kana ve vandũ vatonya kũvikwa ũkethĩa thĩna ũsu  no ũtavaw’a kĩkundi. (Soma Mathayo 18:15-17.) Ĩndĩ ĩvinda yĩu ya tene vaendaa ata mũndũ ũla ũvĩtĩtye alea kwĩthukĩĩsya ũla ũngĩ, alea kwĩthukĩĩsya ngũsĩ ila syĩsĩ ũndũ ũsu, na ailea kwĩthukĩĩsya kĩkundi? Mũndũ ũsu aaĩle kwoswa ta “Mũndũ-wa-mbaĩ-ingĩ na ta mumya wa koti.” Ũmũnthĩ mũndũ wa ũko ũsu ekaa kũtengwa. Nĩkwĩthĩwa ĩtambya yĩu ti ĩtambya ya ngũĩ, no nginya “naĩ” ĩla ĩwetetwe vau ĩkethĩwa yaĩ nene, ĩndĩ ti o kũvĩtũũkana kũla andũ mavĩtũũkanaa. No nginya naĩ ĩsu yĩthĩwe (1) yaĩ ĩtonya kũneenewa nĩ andũ asu me elĩ na mayĩw’ana, na (2) yaĩ ngito ũkethĩa ũla ũmĩkĩte no atengwe malea kũeleanwa. Naĩ ĩsu nĩ ta ũvenani kana o ũneeni ũtonya kwanangĩa mũndũ ĩsyĩtwa. Ĩla naĩ ta isu syeekwa, now’o matambya ala atatũ Yesũ wawetie maĩle kũatĩĩwa. Naĩ ta ii iyaatalĩtwe ĩandĩkonĩ yĩu: ũlaalai, aũme kũkoma na aũme kana aka kũkoma na aka, kũkaĩa mũĩkĩĩo, kana kũthaitha mĩvw’anano. Naĩ isu na ingĩ ngito no nginya ineenewe nĩ atumĩa ma kĩkundi.

¹⁵ Yesũ ainengane ũla ũtao wake endaa kwonany’a kana wendo nĩw’o waĩle kũtũtongoesya ĩla tũũlũnga mwana-a-asa ũvĩtĩtye. (Mt. 18:12-14) Awetie kana ĩtambya ya mbee nĩ kũneena na mwana-a-asa ũsu ũteũlikya andũ angĩ. O na no kwĩthĩwa waĩle kũneena nake ĩngĩ na ĩngĩ. Ĩtambya yĩu yaemela yĩla yĩatĩĩe nĩ kũthi kũmwona wĩ na ngũsĩ ila syĩsĩ kĩla kĩendeee, kana wĩ na andũ angĩ matonya kũĩkĩĩthya kana kwa w’o vau ve ĩvĩtyo. Andũ asu makũtetheesya kũmina thĩna wenyu, no ũndũ ũmwe na kwasya “nĩwamwona mwana-a-au.” Waĩle kwĩsa kũtavya atumĩa naĩ ĩsu ethĩwa nũtatĩte ĩngĩ na ĩngĩ kũtetheesya ũla ũkũvĩtĩsye na akaema.

16. Nĩkĩ tũtonya kwasya kana kũatĩĩa ũla ũtao wa Yesũ nĩkũtethasya na nĩkwonanasya kana nĩtwendete angĩ?

¹⁶ Nĩ mavinda mavũthũ wĩthĩaa no nginya ana-a-asa maatĩĩe matambya onthe atatũ ala me ĩandĩkonĩ ya Mathayo 18:15-17. Ũsu nĩ ũndũ ũũtwĩkĩa vinya nũndũ wĩonany’a kana kaingĩ thĩna ũminawa tene vatanesa kũvikwa vala mũndũ waĩle kũtengwa. Mavinda maingĩ ũla ũvĩtĩtye nĩwĩtĩkĩlaa ĩvĩtyo yake na ayĩlũnga. Vathi ũu ũla ũvĩtĩw’e nũtonya kwona vate kĩtumi kyaĩlu kya kũatĩanĩa na ũla ũmũvĩtĩsye na nũtonya kũtw’a kũmũekea. Ĩndĩ o na maũndũ methĩwe mailyĩ ata, ndeto sya Yesũ syĩonany’a kana kĩkundi kĩyaĩle kũlikĩlĩĩla ana-a-asa maemanĩtwe ĩvinda yĩte ĩviku. Atumĩa maĩle kwĩsa kũlikĩlĩĩla ethĩwa matambya ala elĩ ma mbee nĩmaminĩte kwoswa, na ethĩwa ve na ũkũsĩ mwĩanu ũkũĩkĩĩthya kĩla kĩnaendeeie.

17. Tũkatanĩa moathimo meva tweekĩa kĩthito ‘tũmanthe mũuo’?

¹⁷ O na twekala ata nthĩ ĩno ya Satani, tũilea kwĩsa kũvĩtĩsya angĩ nũndũ twĩ na naĩ. Ndeto ila mũmanyĩw’a Yakovo wawetie nĩ sya w’o. Aisye: “Ethĩwa mũndũ ndalulutĩkaa ndetonĩ, ũsu nĩ mũndũ mwĩanĩu, ũtonya kũvota o na mwĩĩ wake w’onthe.” (Yak. 3:2) Twenda kwĩw’ana ĩla twaemanwa, no nginya twĩkĩe kĩthito ‘tũmanthe mũuo, na kũũatĩĩa.’ (Sav. 34:14) Ethĩwa twĩ andũ ma mũuo, tũkekalanasya nesa na athaithi ala angĩ na tũkatumaa kĩkundi kĩkala kĩ ngwatanĩo. (Sav. 133:1-3) Na ĩndĩ ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana tũkethĩawa na ngwatanĩo nzeo na Yeova, nũndũ we nĩ “Ngai wa mũuo.” (Alo. 15:33) Ala makwataa moathimo ta asu no ala maekaa wendo ũmatongoesye mew’ane ĩla maemanwa na angĩ.