1, 2. Gin ywaruok mage ma yudore e bug Chakruok, to ang’o momiyo ber somogi?

BE ISEGAPARO matut e wi joma Muma wacho ni ne nigi ywaruok e kindgi? Non ane ranyisi moko ma yudore e sula mokwongo kwongo e bug Chakruok. Kain nego Habil (Cha. 4:3-8); Lamek nego jago moro nikech jagono nogoye mohinye (Cha. 4:23); jokwath mag Ibrahim (Abram) kod mag Lut bende yware (Cha. 13:5-7); Hagar ochayo Sara (Sarai), to mano miyo Sara bende iye wang’ gi Ibrahim (Cha. 16:3-6); Ishmael mon gi ji duto to ji duto bende mon kode.—Cha. 16:12.

² Ang’o momiyo ne ondik ywaruok ma kamago e Muma? Achiel kuom gimomiyo nondikgi en ni gikonyowa ng’eyo gimomiyo loso kuwe en gima duong’. Bende ginyisowa yo mwanyalo timogo kamano. Sama wasomo sigendni e Muma ma wuoyo e wi joma ne onyagore gi chandruoge moko, mano konyowa ahinya. Kinda ma ne gitimo mondo gilos kuwe, nyalo konyowa wan bende mondo wati gi puonjgo e chal moro amora ma waromogo e ngimawa. Magi duto konyowa neno kaka wanyalo timo sama waromo gi chandruok machalo gi maggi.—Rumi 15:4.

3. Gin weche mage ma wadwaro nono e sulani?

³ Sulani wuoyo e wi gimomiyo jotich Jehova onego olos kuwe  e kindgi kod yo maber ma ginyalo timogo kamano. E wi mano, obiro wuoyo e wi puonj mag Muma ma nyalo konyogi loyo ywaruok moko matindo tindo mondo gisik ka gin gi winjruok maber e kindgi giwegi kod Jehova Nyasaye.

4. En paro mane moselandore e piny mangima, to mano osekelo ang’o?

⁴ Mokwongo tik tik, Satan e ma miyoga ywaruok betie e kind oganda dhano. E puoth Eden, noramo ni ng’ato ka ng’ato nyalo yiero kende gima ber gi gima rach ma ok ochuno ni Nyasaye otaye. (Cha. 3:1-5) Sani waneno gik ma timore e piny nikech thoth ji nigi paro ma kamano. Piny opong’ gi joma dwaro mana chikore kendgi giwegi, to mano osemiyo gibedo josunga, joma oherore kendgi, kendo ma piem gi jowetegi. Ng’ato ang’ata moyie bedo gi chuny ma kamano, riwo lwedo paro ma Satan nigo ni ng’ato nyalo timo gimoro amora modwaro ma ok odewo ni gino biro hinyo jomoko kata ooyo. Paro ma kamano miyo ji bedo gi ich wang’ kod ywaruok. Ber mondo wapar ni “ng’a matimo ich wang’ okelo miero; kendo ng’a ma jamirima oketho chik pile.”—Nge. 29:22.

5. Yesu nojiwo jowinjone mondo otiek ywaruok e yo mane?

⁵ Mopogore gi Satan, Yesu to nopuonjo ji mondo odwar kuwe kata ka po ni timo mano ne ok dhi bedo mayot. E twak ma Yesu nogolo e wi got, nochiwo puonj moko mabeyo ma nyalo konyo e tieko ywaruok. Kuom ranyisi, nojiwo jopuonjrene mondo gibed joma muol, giher kuwe, giwere gi gik ma kelo ich wang’, gitiek mapiyo ywaruok mantie e kindgi, kendo giher jowasikgi.—Mat. 5:5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (a) Ang’o momiyo dwarore ahinya ni watiek ywaruok moro amora mapiyo? (b) Gin penjo mage ma jotich Jehova duto onego openjre?

⁶ Kinda ma watimo mondo wati ne Nyasaye, kaka wuoyo kode e lamo, dhi e chokruoge, tiyo tij lendo kod yore mamoko mag lamo, bedoga kayiem nono ka watamore loso kuwe gi jomoko. (Mar. 11:25) Ok wanyal bedo osiepe Nyasaye ka ok waikore weyo ne jomoko kethogi.—Som Luka 11:4; Jo-Efeso 4:32.

⁷ Jakristo ka Jakristo onego ononre mos kendo adimba mondo one ka be en gi chuny mar weyo ne jomoko kethogi, kendo ka be en gi winjruok maber gi jomoko. Be ijaweyo ne Jokristo weteni kethogi? Be imorga bedo kanyachiel kodgi? Jehova dwaro ni jotichne duto obed joma ng’wono ne jowetegi. Ka po ni ifwenyo ni in gi nyawo moko kuom wachni, kwa Jehova gi kinda mondo okonyi itim dongruok! Wuonwa manie polo biro winjo kendo dwoko kwayo ma kamago.—1 Joh. 5:14, 15.

8, 9. En ang’o monego watim kapo ni ng’ato ochwanyowa?

⁸ Nikech dhano duto nonyuol e richo, ng’ato biro wachoni kata timoni gimarach ma chwanyi. Mano en gima ok dwageng’. (Ekl. 7:20; Mat. 18:7) Ka gima kamano oyudi, ibiro timo nang’o? Wanyalo puonjore wach moro e ranyisi ma luwoni: E nyasi moro mar Joneno, nyaminwa moro nomoso owetewa ariyo to achiel kuom owete ariyogo ok ne mor gi yo ma nyaminwano nomosego. Sama owete ariyogo nodong’ kendgi, owadwa ma nochwanyoreno nochako wuoyo marach e wi nyaminwano nikech gima nowacho sama ne omosogi. Kata kamano, owadwa machielo noparone kaka nyaminwano osetiyo ne Jehova kuom higni 40 e bwo chandruoge mopogore  opogore. Nong’eyo gadier ni gik ma nyaminwano nowacho ok nowacho gi chuny marach. Bang’ paro wachno matut, owadwa ma iye nowang’no notimo nang’o? Nowacho kama: “Iwacho adier.” To wachno norumo gi kanyo.

⁹ Ranyisini puonjowa ang’o? Opuonjowa ni wan e ma wabiro yiero gima onego watim sama wach moro ma nyalo kelo ywaruok oneno. Ng’at ma jahera biro umo ketho ma tindo tindo. (Som Ngeche 10:12; 1 Petro 4:8.) Jehova neno ni en “gima ber moloyo” ka “ifwayo” gimarach motimni. (Nge. 19:11, The Bible in Luo, 1976; Ekl. 7:9) Kare gima onego ipenjri sama ng’ato otimoni gimoro ma ok mori kata ma nyiso ni ochayi, en niya: ‘Be anyalo fwayo wachni? Be ochuno ni nyaka aket wachni onenre ka gima en wach maduong’?’

10. (a) Nyaminwa moro nokwongo timo ang’o ka ne ji wuoyo kuome marach? (b) Ndiko mane ma nokonye mondo osik gi kuwe?

¹⁰ Seche moko, nyalo bedo matek fwayo weche maricho ma ng’ato owacho kuomi. Wakaw ane ranyisi mar painia ma wabiro luongo ni Lucy. Ji nosebedo ka wuoyo marach e wi tije mar lendo kod kaka notiyo gi sechene. Nikech wechego ne chando chuny Lucy ahinya, ne odhi wuoyo gi owete motegno. Owacho kama: “Weche ma ne gijiwago kowuok e ndiko nokonya mondo asik gi paro mowinjore e wi gik ma jomoko wacho, kendo mondo aket pacha ahinya kuom kaka Jehova neno tija mar lendo.” Ndiko ma nojiwo Lucy en Mathayo 6:1-4. (Som.) Ndikono noparone ni gima duong’ monego otim en moro chuny Jehova. Owacho niya, “Kata ka ji wuoyo marach e wi tija mar lendo, an to abiro siko ka amor nikech ang’eyo ni atimo duto ma anyalo mondo Jehova oyie koda.” Bang’ bedo gi paro ma kamano, Lucy noyiero mondo kik oket pache kuom gik maricho ma ji nyalo wachone.

11, 12. (a) Jakristo onego otim ang’o ka po ni en gadier ni owadgi “ni gi wach moro” kode? (b) Wanyalo puonjore ang’o kuom yo ma Ibrahim notiekogo ywaruok ma ne nitie e kinde gi Lut? (Ne picha manie chak sulani.)

¹¹ “Waduto wachwanyore nyading’eny.” (Jak. 3:2) Kapo ni ifwenyo ni owadwa moro ochwanyore nikech gima ne iwacho kata itimo, ang’o monego itim? Yesu nowacho niya: “Kichiwo chiwo mari e kar misango to kanyo iparo ka owadu ni gi wach moro kodi, we chiwo mari kanyono e nyim kar misango, idog ithegri gi owadu mokwongo, eka ibi ichiw chiwo mari.” (Mat. 5:23, 24) Kaluwore gi puonj ma Yesu nochiwono, dhi iwuo gi owadu kendu ji ariyo. Ng’e malong’o gimomiyo idwaro wuoyo kode. Ok en ni mondo idhi iket ketho kuome. Kar mano, en ni mondo iyie ni ne iketho kendo mondo ulos kuwe. Loso kuwe e kindi gi Jokristo weteni e gima duong’ie moloyo.

¹² Ranyisi mar Ibrahim kod Lut nyiso kaka ne giloso wach ma ne nyalo kelo chwanyruok maduong’ e kindgi gi kuwe. Giduto ne gin gi jamni kendo nenore ni jokwadhgi nosechako dhawo ka gilaro kuonde kwath. Nikech Ibrahim ne dwaro mondo kuwe obedie e kindgi, nokwongo omiyo Lut thuolo mar yiero kama doher dhi dakie gi joode. (Cha. 13:1, 2, 5-9) To mano doko ranyisi maber ma Ibrahim noketo! Ibrahim ne dwaro mondo kuwe obedie to ok keto dwache obed mokwongo. Ng’wono ma Ibrahim nonyisono ne ok odhi nono nikech mapiyo bang’ wachno, Jehova nosingone gueth modhuro. (Cha. 13:14-17) Nyasaye ok nyal yie mondo jotichne oyud chandruok moro mosiko sama  gitiyo gi puonj mag Muma mondo gitiek ywaruok e yor hera. ^[1]

13. Jarit chokruok moro notimo ang’o ka ne owadwa moro owuoyone marach e simu, to wanyalo puonjore ang’o kuom ranyisine?

¹³ Wane ane ranyisi moro ma ne otimore e kindewagi. Ka ne owadwa moro oket jarit chokruok maduong’ mar ndalo adek, ne ogoyo simu ne owadwa machielo kopenje konyalo chiwore e migawo moro. Owadwano nodwoko jaritno marach kae to ong’ado simu. Chunye pod ne lit nikech ne gisechwanyore gi owadwa machon ne en jarit chokruogno. Owadwa ma ne oket jarit chokruogno iye ok ne owang’, kata kamano ne ok oweyo aweya wachno odhi kamano. Bang’ sa achiel kama, nogocho ne owadwacha kendo konyise ni pok giromoga to doher mondo girom mondo gilos weche kanyachiel. Juma achiel bang’e, ne girado e Od Romo. Bang’ lemo, ne giwuoyo kuom sa achiel ma owadwano onyiso jaritno weche duto ma ne chando chunye. Bang’ chiko ite malong’o, ne giwuoyo e wi Ndiko moko ma ne nyalo jiwogi kendo ne gitieko mbakano ka gimor. Bang’ kanyo, owadwano noyie timo migawono, kendo odwokoga erokamano ne jarit chokruogno nikech nowuoyo kode mos kendo e yo mang’won.

14, 15. (a) Wanyalo tiyo gi puonj manie Mathayo 18:15-17 e kinde kaka mage? (b) Gin okenge mage adek ma Yesu nowacho ni onego waluw, to onego wabed gi chuny mane sama waluwo okengego?

¹⁴ Thothne ywaruok mabetga e kind Jokristo ariyo, en gima ginyaloga tieko kendgi giwegi. Kata kamano, Yesu nowacho ni nitie ywaruok moko ma nyalo dwaro ni jomoko e kanyakla okony. (Som Mathayo 18:15-17.) En okang’ mane ma ng’at mochwany onego okaw ka owadwa kata nyaminwa  mochwanye otamore loso kuwe, otamore winjo wach joneno ma konyogi tieko ywaruokno, kendo otamore winjo jodong-kanyakla? Onego onene “mana kaka ng’at moa e ogendni mamoko kendo kaka jasol osuru.” E ndalowagi, wanyalo wacho ni ng’atno onego ogol oko e kanyakla. Okang’ mapekno nyiso ni gima notimo ne en “richo” maduong’. Ne en (1) richo minyalo los gi ji ariyo kendgi, to bende ne en (2) richo mapek ma ka ok olos, to nyalo miyo ng’ato ogol e kanyakla. Richo ma kamago oriwo tiyo gi miriambo e mayo ng’ato gimoro kata ketho nying’ ng’ato kiwacho kuome miriambo. Okenge adek ma Yesu nowachogo nyalo mana tiyo e chal monyis malo kae kende. Richogo ok oriwo terruok, nindruok e kind chwo gi chwo kata mon gi mon, ng’anyo ne adiera, lamo nyiseche ma nono, kata richo moko madongo ma dwaro ni jodong-kanyakla okawie okang’.

¹⁵ Puonj ma Yesu ne chiwo en ni dwarore okony Jakristo e yo mang’won kendo gi hera. (Mat. 18:12-14) Mokwongo, joma nigi ywaruok onego otem tieko weche manie kindgi maok girwakoe jomamoko e wachno. Nyalo dwarore ni iwuo nyadinwoya gi Jakristo wadu mochwanyino. Ka otamore, to wuo kode ka un gi joma noneno gima ne otimore kata ma nyalo konyou ng’eyo ka be gima ne otimoreno ne rach adier. Ka oyie ma uloso weche e yo maber, to kare mano nyiso ni “iseyudo owadu.” Ywaruok onego oter ne jodong-kanyakla mana ka isetimo kinda nyadinwoya mar kelo kuwe e kindi gi Jakristo wadu to otamore.

16. Ang’o ma nyiso ni luwo okenge adek ma Yesu nochiwo gima konyo kendo nyiso hera?

¹⁶ Ywaruok ma nyalo dwaro ni owete oluw okenge adekgo duto kaka onyis e Mathayo 18:15-17 bedoga matin ahinya. Mano ber nikech nyiso ni thoth weche ilosoga ka pok gik moko okalo tong’ ma koro miyo Jakristo igolo oko e kanyakla. Kinde mang’eny, ng’ato nenoga kethone kendo obedo moikore timo lokruok. Jakristo mochwany nyalo neno ni koro onge tiende mako sadha, omiyo onyalo ng’wono ne Jakristo wadgi mochwanye. Weche ma Yesu nowacho nyiso ni jomamoko manie kanyakla ok onego odonjre e ywaruok mar jomoko ka pok joma ochwanyorego oluwo okenge ma dwarore. Jodongo nyalo kawo okang’ mana ka okenge ariyoka oseluw kendo ka nitie gima nyiso adier ni nitie ketho ma ne otimore.

17. Gin gueth mage ma wabiro yudo ka watimo kinda mar loso kuwe gi jowetewa?

¹⁷ Sama pod wadak e piny marachni, dhano pod biro bedo joma orem. Omiyo chwanyruok en gima pod biro betie. Jakobo nondiko niya: “Kapo ni nitie ng’at ma ok chwanyre e wach, jalo en ng’at malong’o chuth kendo en ng’at ma nigi nyalo bende mar chiko dende duto.” (Jak. 3:2) Mondo watiek ywaruok, nyaka ‘wadwar kuwe kendo luwe.’ (Zab. 34:14) Ka wahero loso kuwe, wabiro bedo gi winjruok maber gi Jokristo wetewa to mano biro miyo kanyakla duto bedo gi kuwe. (Zab. 133:1-3) To moloyo duto, wabiro bedo gi winjruok maber gi Jehova ma en “Nyasaye ma chiwo kuwe.” (Rumi 15:33) Joma yudo gueth ma kamago gin mana joma tieko ywaruok moro amora e yor hera.