1, 2. 1) ¿Tijaty jotmay myëdäjttë näägë jäˈäy diˈib yajmaytyaktëp mä Génesis? 2) ¿Tiko mä Biiblyë yajmaytyaˈaky ja jotmay diˈib myëdäjttë?

MÄ Biiblyë yajmaytyakpë jäˈäy diˈib myëdäjttë jotmay mëdë wiinkpë. Extëm mä tsyondaˈagyë Génesis tmaytyaˈaky ko Caín dyaˈoˈky ja myëgaˈax Abel (Génesis 4:3-8). Lamec yaˈoˈk tuˈugë mixy diˈibë nety të tsyiiky të kyoxyëty (Génesis 4:23). Ja Abrahángë tyuumbëty diˈibë nety borreegë kuentˈäjttëp ojts dyajtsiptäˈäktë nax mët ja tyuumbëtëjkë Lot (Génesis 13:5-7). Agar mëj këjxm ojts nyayajnaxyëty mä Sara, etsë Sara tyukjotˈambëjkë Abrahán (Génesis 16:3-6). Ismael myëtsippëjk ja nax käjpn ets ta nyibëdëˈkë (Génesis 16:12).

² ¿Tiko mä Biiblyë yajmaytyaˈaky ja jotmay diˈib myëdäjttë tyäˈädë jäˈäyëty? Yëˈko pokyjyaˈay yajpattë ets mbäät tijaty xytyukniˈˈijxëm. Ëtsäjtëm nan pokyjyaˈay nyajpatëm ets mbäädë duˈumbë jotmay nbatëm. Ko duˈun njäjtëm, oy ko nbanëjkxëm ja oybyë ijxpajtën diˈib yajmaytyakp mä Biiblyë ets kyaj yëˈëjëty diˈib kyaj yˈoyëty (Romanʉs 15:4). Net nëjkx tuˈugyë nˈijtëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm.

3. ¿Ti yajnimaytyäˈägäämp mä tyäˈädë artikulo?

 ³ Mä tyäˈädë artikulo yëˈë yajmaytyäˈägäämp tiko jyëjpˈamëty nyaˈoˈoyëmë jotmay diˈib nmëdäjtëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm ets wiˈix mbäät nyaˈoˈoyëm. Nan nˈixäˈänëm tuˈuk majtskë käjpxwijën diˈib yajpatp mä Biiblyë diˈib xypyudëkëyäˈänëm parë nyaˈoˈoyëmë jotmay ets nanduˈun parë oy nˈijtëm mëdë Jyobaa etsë nmëguˈukˈäjtëm.

4. ¿Diˈibë winmäˈäny të myëjwindëkë abëtsemy nyaxwinyëdë, ets wiˈix të wyimbëtsëmy?

⁴ Satanás yëˈë diˈib nyikëjxmˈäjtypy ko tyamë naxwinyëdë jäˈäy kyaj tuˈugyë nyayaˈitëdë ets ko tsyiptun tsyipkäjpxtë. ¿Tiko duˈun njënäˈänëm? Yëˈko Satanás jyënany jam Edén ko mbäät niduˈuk niduˈugë jäˈäy twinˈixy ti oy ets ti kyaj yˈoyëty, ets kyaj tiko Dios tmëmëdowdët (Génesis 3:1-5). Duˈumbë winmäˈäny ta myëjwindëjkë abëtsemy nyaxwinyëdë. ¿Wiˈix net të wyimbëtsëmy? Tyam nˈijxëm ko duˈumbë winmäˈäny jeˈeyë dyajminyë amay jotmay. Mayë jäˈäy wyinmaytyë ko myëdäjttëbë madakën parë këˈëm twinˈixtët ti oy ets ti axëëk, jeˈeyë këˈëm nyaymyëmay nyaymyëdäjëdë ets nyayajmëjpëtsëmäˈänëdë mä myëguˈuktëjk. Ets ko ti ttunäˈändë, kyaj tmëjpëjtäˈäktë pën jam pën yˈaxëktunäˈänyëty, ta net jyaˈˈatyë jëën tsip. Perë Biiblyë xyˈanmäˈäyëm ko pën tsojkˈam njotˈambëjkëm, nmëdatäˈänëmë jotmay mëdë nmëguˈukˈäjtëm ets mbäät axtë nbokytyuˈunëm (Proverbios 29:22).

5. ¿Ti käjpxwijënë Jesus myooy ja yˈëxpëjkpëty parë kyaj tmëdattëdë jëën tsip?

⁵ Ko Jesus dyajnäjxy ja diskursë diˈib xyëˈäjtypy Sermón del Monte, ta ja yˈëxpëjkpëty ttukniˈˈijxë wiˈix dyaˈoyëdët ja jotmay diˈib myëdäjttëp mëdë wiinkpë, oy näˈäty kyëxëˈëgët ko kyaj ttukˈoyˈatäˈändë. Kanäk pëky dyajkyë käjpxwijën parë kyaj tmëdattëdë jëën tsip. Extëm nˈokpëjtakëm, yˈanmääy parë yˈittët ajiiky amëguˈuk, nyayaˈitëdët tuˈugyë, nyayjëjpkuwitsëdët parë kyaj myëk jotˈambëktët, dyaˈoyëdët tsojk ja jotmay ets ttsoktët ja myëtsip (Matewʉ 5:5, 9, 22, 25, 44).

6, 7. 1) ¿Tiko jyëjpˈamëty ets tsojk nyaˈoˈoyëm ja jotmay diˈib nmëdäjtëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm? 2) ¿Ti mbäät niˈamukë nnayajtëˈëwëm?

⁶ Tyam nˈawdäjtëmë Jyobaa ko nmënuˈkxtakëm, ko nëjkxëm käjpxwäˈkxpë ets mä reunyonk. Per pën nmëdäjtëmë tsip akë mëdë nmëguˈukˈäjtëm, Dios kyaj tkupëkäˈäny tijaty nduˈunëm (Markʉs 11:25). Pën nnaymyayäˈänëm mëdë Jyobaa, tsojkëp nbokymyaˈkxëmë nmëguˈukˈäjtëm (käjpxë Lukʉs 11:4 etsë Éfesʉ 4:32).

⁷ Jyobaa yˈawijxypy ets pënaty mëduunëp tpokymyaˈkxtëdë myëguˈuktëjk ets nyayaˈitëdët tuˈugyë. Pääty nˈoknayajtëˈëwëm: “¿Xytsyiptakxëbëts nbokymyaˈkxëdë nmëguˈuktëjk? ¿Yajpäädandëbëts mëët?”. Pën nbëjkëmë kuentë ko xytsyiptakxëm nbokymyaˈkxëm, nˈokˈijtëm yujy tudaˈaky ets nˈokˈamdoˈowëmë Jyobaa naybyudëkë, pes yëˈë xypyudëkëyäˈänëm (1 Fwank 5:14, 15).

8, 9. ¿Ti mbäät nduˈunëm ko pën axëëk xyajnayjäˈäwëm?

⁸ Kom niˈamukë pokyjyaˈay nyajpatëm, mbäät näˈäty pën wiˈix xyˈanmäˈäyëm o xytyuˈunëm (Eclesiastés 7:20; Matewʉ 18:7). ¿Ti ndunäˈänëm? Min nˈokˈijxëm tuˈugë ijxpajtën diˈib mëjwiin kajaa xypyudëkëyäˈänëm. Mä tuˈugë reunyonk sosial tamë nety yajpäättë nimajtskë nmëguˈukˈäjtëmë yetyëjkpë, ko jyajty tuˈugë nmëguˈukˈäjtëmë toxytyëjkpë ets ojts kyäjpxpoˈkxëdë. Per niduˈugë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm kyaj tˈoyjäˈäwë extëm ojts yajkäjpxpoˈkxy. Pääty ko ojts nyëjkxnë ja nmëguˈukˈäjtëmë toxytyëjkpë, ta ojts tˈëbääty tkäjpxpääty. Ta jatuˈukpë myëguˈuk tyukjamyajtsë ko tadë nmëguˈukˈäjtëm ja nety kujk tmëdunyë Jyobaa 40 jëmëjt, oy kanäägë jotmay të twinguwäˈägë. Ets tˈanmääy ko ijtp seguurë ko extëm të kyäjpxpoˈkxyëty kyaj yëˈëjëty ko axëëk yajnayjawëyaˈanyëty. Ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib axëëk nnayjäˈäwë, ta waanë wyinmääy ets jyënany: “Tëyˈäjtën extëm mjënäˈäny”. Ta tjäˈäytyëgooy ti nety të tyuny të jyatyëty.

⁹ ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë tyäˈädë ijxpajtën? Ko pën axëëk xyajnayjäˈäwëm, ëtsäjtëm xypyatëm ets nwinˈijxëm ti ndunäˈänëm. Pën nmëdäjtëm ja tsojkën, ta nbokymyaˈkxëm (käjpxë Proverbios 10:12, Tios yˈaaw yˈayuk [TY] * etsë 1 Peedrʉ 4:8). Jyobaa jantsy oy tˈixy ko nbokymyaˈkxëm ja nmëguˈukˈäjtëm (Proverbios 19:11; Eclesiastés 7:9). Pääty ko jatëgok pën wiˈix xyˈanmäˈäyëm o xytyuˈunëm, nˈoknayajtëˈëwëm: “¿Mbäädëts nbokymyeˈkxy etsëts njäˈäytyëgoy wiˈixëts të xytyuny? ¿Oyëdaa kojëts nmëjpëjtäˈägët?”.

10. 1) ¿Wiˈix tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm nyayjäˈäwë ko yaˈëbaty yajkäjpxpaty? 2) ¿Diˈibë tekstë pudëjkë parë oy nyayjäˈäwë?

¹⁰ Näˈäty tsiptakp nbokymyaˈkxëm ets njäˈäytyëgoˈoyëm ko pën axëëk xynyimaytyakëm. Duˈun jyajty tuˈugë prekursoora. Yëˈë axëëk yajnayjäˈäwë ko näägë nmëguˈukˈäjtëm kyäjpxpatë wiˈix kyäjpxwaˈkxy ets wiˈix dyajtunyë xyëëw tiempë. Ta tˈamdooyë käjpxwijën näägë nmëguˈukˈäjtëm diˈib jeky kujk Dios mëduunëdë. Ta pyudëjkëdë mëdë Biiblyë parë kyaj nëgoo tmëmay tmëdäjët wiˈix yajnimaytyaˈaky ets ko yëˈë myëjpëjtäˈägëp wiˈixë Jyobaa yˈixyëty. Diˈib niˈigyë pudëjkë, yëˈë Matewʉ 6:1-4 (käjpx). Tyäˈädë tekstë yëˈë tukjamyajtsë ko diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ko Jyobaa dyajnayjawëdët agujk jotkujk. Päätyë wyinmäˈäny tpëjtaky ko kyaj tmëjpëjtäˈägäˈäny wiˈix yajkäjpxpääty. Ko tyam tmëdoyˈaty wiˈix pën kyäjpxpäätyëty kyaj tsip akë dyajjëmbity, duˈunyëm agujk jotkujk yajpääty. ¿Tiko? Yëˈko nyijäˈäwëp ko tijaty tyuumpy yëˈë parë Jyobaa tyukjotkëdäˈägëdët.

11, 12. 1) ¿Ti mbäät nduˈunëm pën winmäˈäyëm ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm tap ti tmëdaty mët ëtsäjtëm? 2) ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëmë Abrahán ojts dyaˈoyë ja jotmay mëdë Lot? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky).

¹¹ Santya̱ˈa̱gʉ 3:2 jyënaˈany: “Nidëgekyë nbekytyuˈunëm”. Nˈokpëjtakëm ko nnijäˈäwëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm të nyajjotˈambëjkëm mët ko jam wiˈix të nduˈunëm o të njënäˈänëm. ¿Ti mbäät nduˈunëm? Jesus jyënany: “Pën mmënejxypy ja mwintsëˈkën  mä artal es jam xyjamyetsy ko ja mmëguˈuk të mij xymyëdëgoy, nikaˈak yëˈë mwintsëˈkën jam artal windum es nëjx jawyiin mnayyajtiˈigyëdë mëdë mmëguˈuk. Net mjëmbitët mä artal es xypyëjtäˈägët ja mwintsëˈkën” (Matewʉ 5:23, 24). Panëjkxë ja Jesusë kyäjpxwijën ets mmëtmaytyäˈäk ja mmëguˈuk. Per jamyats tiko xynyinëjkxy, yëˈë parë xyˈëxkapët ja mdëgoˈoyën ets mëët mnayaˈoyëdët, kyaj parë xyˈanëëmët ko nan yëˈë pyoky. Diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ko oy nˈijtëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm.

¹² Biiblyë xyˈanmäˈäyëm wiˈix mbäät ngäjpxˈoˈoyëm ja jotmay mëdë nmëguˈukˈäjtëm. Min nˈokˈijxëmë yˈixpajtënë Abrahán mëdë tsyojkmäänk Lot. Nimayë nety tmëdattë ja jyëyujk tsyäjkää, pääty ja tyuumbëtëjk dyajtsiptaktë ja nax mët ko kyaj nëgoo lugäär mä tyanëdët. Per komë Abrahán oyë nety yˈitäˈäny mëdë Lot, ta ttukwinˈijxy ja mas oybyë it naxwinyëdë (Génesis 13:1, 2, 5-9). Abrahán ojts tpëjtaˈaky tuˈugë oybyë ijxpajtën. Per ¿yëˈëdaa tëgooy mët ko yˈoyjyaˈaytyaky? Kyaj, pes ko nety duˈun të tyuny të jyatyëty, ta Jyobaa tyukwandakë ko myoˈoyaˈanyëty mas mëjwiin kajaa, këdiinëm diˈibë nety të dyajtëgoy (Génesis 13:14-17). ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtënë Abrahán? Ko pën tsuj yajxon ngäjpxˈoˈoyëm ja amay jotmay, Jyobaa xykyunuˈkxäˈänëm oy kyëxëˈëgët ko ja nmëguˈukˈäjtëm të myadaˈaky ^[1] (ixë notë).

13. 1) ¿Ti tyuun tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm ko kyaj oy yˈatsoowë ja myëguˈuk? 2) ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtën?

¹³ Min nˈokˈijxëm tuˈugë ijxpajtën diˈib mä tyäˈädë tiempë. Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm tim ogäˈänë nety tnikëjxmˈatäˈäny tuˈugë departamentë mä asamblee. Ta ojts tmëgajpxy tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm ets dyajtëëy pën mbäät pyudëkëty. Per ta jantsy awäˈän yˈatsoowë ets tkolgaräjty ja telefënë. Duˈunyëmdëmë nety ttukˈakˈaty ja diˈib të tˈoknikëjxmˈäjtpë ja departamentë. Ja nmëguˈukˈäjtëm diˈibë nety jemy nyikëjxmˈataampy ja departamentë kyaj dyajpojky, per nan kyaj duˈunyë dyajnäjxy. Pääty ko nyajxy naa tuk oorë, ta jatëgok ojts tmëgajpxy ets dyajtëëy pën mbäät mëët nyaybyaatyëty parë myaytyäˈäktët. Kyum sëmään, ta nyaybyatëdë mä salonk. Jap ojts nyuˈkxtäˈäktë ets myaytyaktë naa tuk oorë. Ja nmëguˈukˈäjtëm ta tnimaytyaky ko të nety tˈokmëdäjtpë jotmay mët ja diˈib të tˈoknikëjxmˈäjtpë departamentë. Ta ja myëguˈuk tsuj yajxon tmëdoowˈijty ets tyukˈijxë tuˈuk majtskë tekstë diˈib mbäät pyudëkëty. ¿Wiˈix wyimbëtsëëmy? Ojts nyaymyëˈoybyëkëdë ets tuˈugyë tyuundë mä ja asamblee. Ja nmëguˈukˈäjtëm diˈibë nety ajkëp, myooyë dyoskujuyëm ja myëguˈuk ko tsuj yajxon myëtmaytyakë.

14, 15. 1) ¿Näˈä mbäät nbaduˈunëm extëm jyënanyë Jesus mä Matewʉ 18:15-17? 2) ¿Ti tëgëk pëkyë Jesus ojts tnigajpxy nduˈunëm? 3) ¿Tiko jyëjpˈamëty nduˈunëmë tyäˈädë tëgëk pëkypyë?

¹⁴ Taaˈäjtp mayë jotmay diˈib mbäät nyaˈoˈoyëm jeˈeyë animajtsk ets kyaj pën nduknijäˈäwëm. Perë Jesus ojts jyënany ko taaˈäjtp näägë jotmay mä tsyekyëty ets wiinkpë nmëguˈukˈäjtëm xypyudëjkëm (käjpxë Matewʉ 18:15-17). ¿Näˈä mbäät nbaduˈunëmë tyäˈädë käjpxwijën diˈibë Jesus yäjk? Kyaj jyaajëty mä yiˈin waanëbë jotmay diˈib nmëdäjtëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm. Pesë Jesus jyënany ko pën  ja pokyjyaˈay kyaj jyodëmbity ko nety ja myëguˈuk të jyamëtmaytyaˈagyëty, ta “nyaxët extëm tuˈuk diˈibë kyaj tmëbeky ja Dios o extëmë yajkugëbajtpë”. Tyäˈädë yëˈë tyam yˈandijpy ko yaˈëxkexy mä nduˈukmujkëm. Pääty ko Jesus jyënany “pën yëˈë mmëguˈuk mmëdëgooyëp”, yëˈë yˈandijpyë kajaabë tëgoˈoyën, extëm ko myaatsët o ko nyiwäämbatët. Perë poky diˈib mas mëjwiin kajaa, extëm ko tsyëënët mëdë wiinkpë, ko tsyëënët ak yetyëjk, jyëmbitët apostata o tˈawdatëdë wiink dios, duˈumbë poky yëˈë mbäät tˈixtë mëjjäˈäytyëjk.

¹⁵ Pääty ¿wiˈix mbäät nbanëjkxëmë Jesusë kyäjpxwijën? Myëduˈuk, ko animajtsk nyaˈoˈoyëm ja jotmay ets kyaj pën nduknijäˈäwëm, mbäät axtë kanäkˈok nmaytyakëm mët ja nmëguˈukˈäjtëm. ¿Ets pën kyaj mëët nnayaˈoˈoyëm? Ta net nduˈunëm ja myëmajtskpë, nwoownëjkxëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib nyijäˈäwëp ja jotmay o diˈib mbäät tˈixy pën të tyuundëgoy. Pën nyaˈoˈoyëm ja jotmay të nety nganaräjtëm ja nmëguˈukˈäjtëm extëm jyënanyë Jesus. Per ¿pën të kanäkˈok mëët njamaytyakëm ets kyajnëm nyaˈoˈoyëm? Ta net nduˈunëm ja myëdëgëëkpë, ndukˈawäˈänëm ja mëjjäˈäytyëjk. ¿Tiko jyëjpˈamëty nduˈunëmë tyäˈädë tëgëk pëkypyë? Yëˈë parë nbudëjkëm ja nmëguˈukˈäjtëm mët ko ntsojkëm, extëm jyënanyë Jesus (Matewʉ 18:12-14).

16. Jesus ojts tnigajpxy tëgëk pëky diˈib mbäät nduˈunëm, ¿tiko njënäˈänëm ko oyë tyäˈädë käjpxwijën?

¹⁶ Ta kanäk pëkyë jotmay mä kyaj tyim tsekyëty nduˈunëmë tyäˈädë tëgëk pëkypyë diˈib miimp mä Matewʉ 18:15-17. ¿Tiko? Yëˈko mbäät ja pokyjyaˈay jyodëmbity ets yˈoyë ja jotmay, ets kyaj tyim tsokëdët yaˈëxkaxët mä nduˈukmujkëm. Ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib të yajmëdëgoy, tsojkëp tpokymyaˈkxët ja myëguˈuk. Jantsy oy extëmë Jesus dyajkyë käjpxwijën, ko kyaj nidëyë ninëjkxëm ja mëjjäˈäytyëjk. Jaayë mbäät nˈamdoˈowëmë naybyudëkë, pën ja majtsk pëkypyë diˈibë Jesus nyigäjpx kyaj të yˈoybyëtsëmy, ets pën seguurë nˈijtëm ko ja nmëguˈukˈäjtëm të ti ttuundëgoy.

17. ¿Wiˈix ndukˈoyˈatäˈänëm pën nduˈunëmë mëjääw parë kyaj nyajjaˈäjtëmë jëën tsip?

¹⁷ Santiago jyënany: “Pën jaa pën kyaj kyäjxtëgoy, yëˈë dëˈën sitëy jikyˈäjtp tëyˈäjtën mëët es nandëˈën mbäät tˈaneˈemy tëgekyë nyiniˈx” (Santya̱ˈa̱gʉ 3:2). Mientrës pokyjyaˈay nyajpatëm, duˈunyëm ndunäˈänëm o nyajpëtsëmäˈänëmë ääw ayuk diˈib axëëk yajnayjawëdëbë wiinkpë. Pääty pën nyaˈoyëyäˈänëm ja jotmay, tsojkëp nduˈunëmë mëjääw parë kyaj nyajjaˈäjtëmë jëën tsip (Salmo 34:14). Pën nduˈunëm duˈun, ta nëjkx oy nˈijtëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm ets tuˈugyë (Salmo 133:1-3). Per diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ko oy nëjkx nˈijtëm mëdë Jyobaa, yëˈë “Dios diˈibë xymyoˈoyëm ja agujkˈäjt jotkujkˈäjtën” (Romanʉs 15:33). Nëjkxëp duˈun ndukˈoyˈäjtëm, pën xëmë nyaˈoˈoyëm ja jotmay tsuj yajxon.