Uzye mukatela amwelenganyapo pe vino awantu wano walembwa mwe Baibolo wapusananga? Mu vipandwa vimwi ivyakutalicilako mu Intaliko, tukawazya ukuti e Kaini wakomile Abel (Inta. 4:3-8); E Lameki wakomile umulumendo wino wamumile (Inta. 4:23); Wano wacemanga ivitekwa vya kwe Abraham (Abram) wapusine na wano wacemanga ivitekwa vya kwe Loti (Inta. 13:5-7); E Hagari watalisile ukusula Sara (Sarai), ne Sara wafulizilwe e Abrahamu (Inta. 16:3-6); E Ishmaeli walwisyanga awantu wonsinye swinya nawonye.​—Inta. 16:12.

² Amulandu ci wuno ya-a amalyasi yalembezilwe mwe Baibolo? Apakuti tusambilileko kwe wa-a awantu wano watalinji awapwililike swinya wano wawanga ni ntazi zino nasweswenye tukawanazyo. Nasweswenye tutapwililika, fwandi nga twawa ni ntazi tungakolanya awantu wano walembwa mwe baibolo wano wacisile ivizima apano nu kusambililako ku viluwo vye wano wacisile iviwipe. Vino wacisile vingatwavwa ukumanya ivyakucita pakuti twakwivwana icete na wanji.​—Roma. 15:4.

³ Mwe co-o icipandwa twandi tusambilile umulandu wuno tuzipizile ukumala intazi pano twapusana na wanji na vino tungazimala. Twandi tusambilile na vino Baibolo yingatwavwa ukumala intazi pakuti tuwe nu wuciwuza wuzima ne Yehova na wantu wanji nga ca kuti twapusana.

⁴ E Satana awino akalenga nkani ukuti awantu watati wakwivwana. Amulandu ci wuno twalandila wo-o? E Satana walanzile mu Edeni ukuti awantu watazipizile ukuwatungululwa ne Leza lelo wazipizile ukuicitila vino aweneco wakulonda. (Inta. 3:1-5) Nanti ciwe wo-o, twalola ukuti wo-o vino awantu wakalonda ukuwayitungulula munsi vyaletavye intazi. Awantu awavule wakalola ngati wawa ni nsambu zyakuyicitila vino aweneco wakulonda ciwenga vizima nanti aviwipe. Wawa awakaitemwa, wawa ni cilumba, wakunda ukucimvyanya swinya wakacitavye vino aweneco wakulonda asamulandu nu kuti vikulumisya wanji imyezo. Vino wakacita vikalenga ukuti awantu waleke ukwivwana. E Baibolo yikatunena ukuti “awantu wano wakasamalila ukuvitwa, wakunda impokoto nintazi.”​—Imilu. 29:22.

⁵ Mwi lyasi lya pa mwamba e Yesu wasambilizizye awasambi wakwe pe vino wazipizile ukucita nga cakuti wapusana na wanji apano na vino wazipizile ukucita pakuti watati wapusana nanti acakuti ukucita wo-o kwasyupa. Kucakulolelako wawanenile ukuti wazipizile ukuwa awacikuku, awamutende, ukulama uwukali wawo, ukuwamala intazi zuwa nga cakuti wapusana apano nu kukunda awalwani wawo.​—Mat. 5:5, 9, 22, 25, 44.

⁶ Mwe ya-a amanda tukapepa e Yehova ukupitila mukulanda nawe mwi pepo, ukuwizya imbila nzima apano nu kuya mukulongana. Nga tutakwivwana na wanawitu na wa nkazi, e Yehova atange apocelele ukupepa kwitu. (Mar. 11:25) Nga tukulonda ukuwa iviwuza vya kwe Yehova tuzipizile twatetela wanji nga cakuti watuluvyanya.​—Wazyani Luka 11:4; Waefeso 4:32.

⁷ E Yehova akalonda ukuti awawomvi wakwe watetelana nukwivwana. Fwandi tuzipizile ukuyikolowozya ukuti uzye nkatetela zuwa awanawitu na wankazi? Uzye nkakunda ukuwa ponga nawo? Nga mwalola ukuti cikamiwomela ukutetela wanji lyo muzipizile ukulenga kwe Yehova ukuti amyavwe. Umukwasi witu uwa kwi yulu aliyasuka amapepo ya musango wo-o.​—1 Yoh. 5:14, 15.

⁸ Avyani vino tuzipizile ukucita nga cakuti watuluvyanya. Swensinye tutapwililika acino tuzipizile ukwenecela ukuti awantu wanji wangalanda nanti ukucita vino vingatulumisya umwezo. (Ekawi. 7:20; Mat. 18:7) Uzye mulicita wuli nga cakuti wamiluvyanya. Lekani tulande pe cino cacitisile cino mungasambililako isambililo limwi ilicindame nkaninye. Pano awanawitu wawili wizizyanga ponga, umwanawitu wenga wivwile uwuwi nkaninye pe vino e nkazi wawalamusile. Pano wa-a awanawitu wasyazile wonga, umwanawitu wino wivwile uwuwi watalisile ukuyilizyanya. Lelo umwanawitu wino walinji nawe wamunenile ukuti we-e e nkazi wawombela Yehova pa myaka 40; wasinincizizye ukuti we-e nkazi atalondanga ukumulumisya umwezo. Acani cino umwanawitu wino wafuzilwe walanzile cino “walanda acisinka swinya wasuzileko na kwe vino vyacitisile.

⁹ Avyani vino tukusambililako kwe vyo-o vino ywacitisile? Tukusambililako ukuti nga cakuti wamwi watuluvyanya, mpindi zimwi tuzipizile ukusulakovye. Umuntu wino wawa nu lukundo akatetela wanji. (Wazyani Imilumbe 10:12; 1 Peter 4:8.) E Yehova akatemwa nkaninye nga “tukusulakovye ku viluwo.” (Imilu. 19:11; Ekawi. 7:9) Fwandi nga cakuti umuntu wumwi walanda nanti wacita vino vyamilumisya umwezo, mungayikolowozya ukuti: ‘Uzye ningasulakovye kwe vino anduvinye? Uzye nzipizile ukutwalililavye ukwelenganyavye pe acisile?’

¹⁰ Nga cakuti wamwi walanda iviwipe pe sweswe cingasyupa ukusulakovye kwe vino walanda. Lekani tulande pe cino caciticizile e nkazi wumwi wino twandi twite ukuti Lucy. We-e nkazi we painiya, lelo wamwi mwi wungwe watalisile ukulanda iviwipe pe vino akawomba umulimo wakuwizya na pe vino akawomvya impindi. E nkazi Lucy wapunuzizwe sana icakuti wayile kwa eluda ukuti wamupandeko amano. Cani cacitisile? walanzile ukuti: “Wa eluda wamuwazizizye baibolo pa kumwavwa ukwelenganya sana pe Yehova ukulusya ukwelenganya nkani pa viwipe vino wanji walandanga pe weliwe Mateyu 6:1-4. (Wazyani.) Lyo-o iwaliko lyalenzile ayiluka ukuti cino cacindamisya nkani akusecelesya e Yehova acino wasuzilekovye pa viwipe vino wanji walandanga pe weliwe. Walanzile ukuti “Pe yo-o impindi nanti acakuti wanji wangalanda iviwipe pe vino nkawomba umulimo wakuwizya imbila nzima, nsikwivwa nu wuwi amuno namanya ukuti nkakwelezya na maka ukusecelesya Yehova.”

¹¹ E Baibolo yikati “panye swewavule tukawifya.” (Jemu. 3:2) Tungacita wuli nga twamanya ukuti vino twalanzile nanti twacisile vyalumisizye umwanawitu nanti e nkazi umwezo? E Yesu watili: “Achaleka . . . Ndi ukufima ichawila chako kwe Leza pakavuwa swinya ukwizuka kuno umwinaso wakutinsyania, usya ichawila chako pankolelo pakavuwa uwapita nanti kuzinguluka amuya amulanjililana numwinaso; ngapano unyoka uya ufima ichawila chako pakavuwa.” (Mat. 5:23, 24) Fwandi muzipizile ukuya mukulanzyanya nu mwanawitu nanti e nkazi. Pano mwaya mukulanzyanya nawe, icikulu cino muzipizile ukuvwambisya ukucita akupanga umutende nawe. Muzipizile ukuzumuila iciluwo swinya mutazipizile ukuwamupa imilandu. Ukupanga umutende na wanawitu na wankazi acili icintu icicindamisye nkani.

¹² E Baibolo yalanda pe vino awawomvi wa kwe Leza wangatwalilila ukwivwana nga wapusana. Kucakulolelako e Abrahamu ne Loti umwipwa wakwe walinji ni vitekwa ivivule nkaninye. Lelo wakacema wa vitekwa vyawo watalisile ukupokota pamulandu wakuti impanga yacefile. Pamulandu wakuti e Abrahamu walondanga ukuwakwivwana ne Loti, wamunenile ukuti asolepo impanga iyizima yino angakunda. (Inta. 13:1, 2, 5-9) E Abrahamu wawa acakulolelako icizima nkaninye kwesweswe. Uzye vino e Abrahamu wacisile vyalenzile ukuti acula? Awe. Pano vyo-o vyacitisile e Yehova wamulayile ukuti walinji nu kumupala swinya walinji nu kumupa ivintu ivivule ukucila na pe vino wakweti. (Inta. 13:14-17) Avyani vino tukusambililako kwe vino vyaciticizile e Abrahamu? Nanti ivintu vingasyupa wulinye e Yehova angatupala nga cakuti pano twapusana na wanji twaikundila ukumala intazi. ^[1]

¹³ Lekani tulande pa wantu wa mwe ya-a amanda. E kangalila umupya uwa mwe dipatimenti ya pa kulongana kwa citungu, watumizile umwanawitu e foni pakuti amukolowozye nga acakuti angawombako imilimo kwe yo-o dipatmenti. Umwanawitu wino watumizile e foni, walanzile ivintu ivivule iviwipe swinya waputuzile ne foni pamulandu wakuti wafulizilwe e kangalila wino wawombelanga kwe yo-o dipatimenti pakutalika. E kangalila umupya atafuzilwe pe vino we-e umwanawitu wacisile, lelo atalesilepovye. Pano papisile iawala lyonga watumizile we-e umwanawitu nu kumunena ukuti wize wasunkane. E sabata wino wakonsilepo wa-a awanawitu wizile awsunkana pa Nga’nda ya Wufumu. Pansizi yakupepa kwe Yehova wizile awalanzyanya pi awala lyonga. Umwanawitu walondolozile vino vyacitisile pno wawombanga ne kangalila wakutalicila. E kangalila umupya wateyelezyanga swinya walanzinye na we-e umwanawitu amawaliko yano yamwavwizye. Co-o calenzile we-e umwanawitu ne kangalila ukwivwana icakuti wawombezile ponga pa kulongana kwa citungu. We-e umwanawitu wasalifizye pe vino e kangalila walanzinye nawe mucikuku.

¹⁴ Ivivule vino awina klistu wakapusanilapo, wangavilanzyanya nu kumala intazi pano walivye wawili. Nanti ciwe wo-o, e Yesu waweni ukuti pakumala intazi zimwi ncepamwi muzipizile ukunenako awantu wanji mwi wungwe pakuti wamyavwe. (Wazyani Mateyu 18:15-17.) Uluwembu luno e Yesu walanzilepo pe lyo-o iwaliko, asavintu ivitici vino awina klistu wangapusanilapo. Amulandu ci wuno twalandila wo-o? E Yesu walanzile ukuti nga cakuti wakana ukulapila pano walanzyanya numwanawitu ekamboni nanti wa eluda, lyo awanawitu wazipizile ukumulila ngati “alikandi swinya ngati amusanguzi.” Mwe ya-a amanda co-o cicikupiliwula ukuti azipizile ukuwingwa. Fwandi “uluwembu” luno Yesu walanzilepo avintu ponga ngati awucenjezi nu lwambo, asa membu ponga ngati awucende, ukulalana kwa wonsi na wanaci watupu, uwusangu nanti ukupepa utuluwi. Amuno yo-o imilandu awa eluda watupunye wano wazipizile ukuwombelapo.

¹⁵ E Yesu watusambilizizye pe vyo-o pamulandu wakuti walondanga tumanye vino tungavwa awanwitu munzila iyizima yino yikulanjizya ukuti twawakunda. (Mat. 18:12-14) Avyani vino tuzipizile ukucita pakuti tukonke ko-o ukusunda? (1), tuzipizile ukupanga umutende ukwasowa ukunenako wanji. Ncepamwi tungalanzyanya nawe imiku imivule. Nomba avyani vino tuzipizile ukucita nga cakuti twapotwa ukulanzyanya nu mwanawitu? (2) Tuzipizile ukulanzyanya nu mwanawitu ponga nu muntu wino amanyile vino vyacitisile nanti wino angalola nga cakuti pali umulandu. Nga cakuti intazi yasila, lyo “wanyosya” umwanawitu nanti e nkazi munzila. Nomba nga cakuti mwalanda nu mwanawitu pa miku imivule swinya mwapotwa ukupanga umutende nawe, apano (3) munganenako wa eluda pantazi yino mukweti.

¹⁶ Mpindi zimwi tutanga tukonke inzila zyonsi zitatu zino zyawa pe Mateyu 18:15-17. Amulandu ci uno twalandila wo-o? Amuno ilivule wino aluvinye akalola ukuti aluvinye swinya akawombelapo. Nga wacita wo-o, lyo atange awingwe mwi wungwe. Wino wamuluvinye nawe, azipizile ukutetela umwanawitu nanti e nkazi pakuti wakwivwana. Vino Yesu walanzile vikalanjizya ukuti, nga ca kuti umwanawitu nanti e nkazi watuluvyanya, tutazipizile ukuya zuwa kuwa eluda. Tuzipizilevye ukunenakovye wa eluda nga cakuti tukonsile inzila zyonsinye izyakutalicilapo sinincizizye ukuti tukonsile inzila zyonsinye ziwili izyakutalicilapo. Swinya tuzipizile nu kuwanena nga cakuti tusinincizizye ukuti umwanawitu nanti e nkazi waluvinye.

¹⁷ Pamulandu wakuti tutapwililika, tulitwalililavye ukuluvyanya wanji. Umutumwa Yakobo walemvile ukuti: “Umuntu wino asiwifya mumuvwango wakwe atela wafika pakafiko, swinya atela ali namaka yakuyania nuwuntu wakwe wonsi.” (Jemu. 3:2) Pakumala intazi tuzipizile ukuwombesya ukulondesya umutende nukuwukoncelela.” (Amalu. 34:14) Nga twatwalilila ukupanga umutende, tuliwa twakwivwna na wanawitu na wankazi swinya tulilemenkana. (Amalu. 133:1-3) Nicicindamisye acakuti wuciwuza witu ne Yehova “Leza wamutende” wuliwomelako. (Roma. 15:33) E Yehova alitupala nga cakuti tukumala intazi munzila inzima yino yikalanjizya ukuti twawa nulukundo.