1, 2. Ana m’Baibulo mwana ngani sya ŵandu ŵapi ŵaŵalekangene nganisyo, soni ligongo cici ngani syelesi sili syakamucisya?

ANA pakwete paŵaganicisye ya ŵandu ŵaŵalekangene nganisyo ŵaŵakolasile m’Baibulo? Kwende tulole yisyasyo ya ŵandu ŵakuŵalanjika ŵakusimanikwa m’buku ja Genesis. Kaini ŵam’wuleje Abele. (Gen. 4:3-8) Lameki ŵam’wuleje mnyamata jwine juŵamputile. (Gen. 4:23) Ŵakucinga yilango ya Abulahamu (Abulamu) ŵakangene ni ŵakucinga yilango ya Loti. (Gen. 13:5-7) Hagala ŵam’nyosyaga Sala (Salai). Ligongo lya yeleyi Sala ŵamtumbilile Abulahamu. (Gen. 16:3-6) Isimayeli ŵalimbanaga ni mundu jwalijose.—Gen. 16:12.

² Ligongo cici Baibulo jikusasala ya ŵandu ŵaŵalekangene nganisyoŵa? Ligongo limo lili lyakuti yikusatukamucisya ŵandu ŵangali umlamawe kukuwona kusosekwa kwa kuŵa pamtendele ni acimjetu. Yikusatukamucisyasoni kulola yampaka tutende kuti tuŵe pamtendele ni ŵane. Soni kuŵalanga m’Baibulo ngani sya ŵandu ŵasyesyene ŵaŵalagaga ni yakusawusya kukusatukamucisya mnope. Tukusalijiganya yayakamucisye jemanjajo kuti amalane ni yakusawusyayo soni yeleyi mpaka yitukamucisye m’weji patusimene ni yakusawusya paumi wetu. Kusala yisyene, ngani mpela syelesi sikusatukamucisya kulola yampaka tutende patulekangene nganisyo ni ŵane.—Alo. 15:4.

3. Ana citulijiganye cici mungani ajino?

 ³ Munganiji citulijiganye kusosekwa kwa kumasya kulekangana nganisyo, soni mwampaka tutendele yeleyo. Konjecesya pelepo, citulolesoni songa sya m’Malemba syampaka situkamucisye kumalana ni ungapikangana ni kwendelecela kuŵa paunasi wambone ni acimjetu soni Yehofa Mlungu.

4. Ana ndamo syapi syasiwandile mnope pacilambopa, soni ana yakuyicisya yakwe yili yatuli?

⁴ Satana ni jwakusatandikasya kuti ŵandu agaŵikanganeje soni kuti alekanganeje nganisyo. Mu mgunda wa Edeni, jwalakwe ŵasasile kuti jwalijose akusosekwa kulisagulila jika cambone ni cakusakala mwangamjegamila Mlungu. (Gen. 3:1-5) Nambo yaŵasasileyo yaliji yawunami. Moŵa agano ŵandu ŵajinji pacilambopa akwete mtima ŵakulijegamila yayikutendekasya kuti aŵeje ŵakupoka, ŵakulinonyela soni kuti akakamulanaga nganisyo. Mundu jwakwete mtima welewu akusaŵa kumbali ja Satana jwakusayiwona kuti luli lunda kuti mundu atendeje yakusaka mwangajigalila kuti kutenda yeleyo cikwakwaye catuli ŵane. Yeleyi yikusatendekasya kuti ŵandu alekanganeje nganisyo. Nambo m’weji tukusosekwa kumbucila kuti “mundu jwangaceleŵa kutumbila akusatandikasya ukangani, soni jwalijose jwangaceleŵa kupya mtima akusaŵa ni yakulemwa yejinji.”—Miy. 29:22.

5. Ana Yesu ŵajiganyisye yatuli ŵandu kuti amalaneje ni ungapikangana?

⁵ Mwakulekangana ni yeleyi, Yesu ŵajiganyisye ŵandu kuti asosesoseje mtendele atamose kuti kutenda yeleyo mpaka kuŵe kwakusawusya mnope. Mungani jakwe jaŵaŵecete ali petumbi, jwalakwe ŵasasile yindu yakamucisya mnope pakumalana ni ungapikangana. Mwambone, jwalakwe ŵalimbikasisye ŵakumkuya ŵakwe kuti aŵeje ŵakuwukamula mtima, ŵakuyikasya mtendele, ŵangatumbila mwacitema, ŵakumasya ngani mwacitema soni kuti ŵanonyeleje acimmagongo ŵawo.—Mat. 5:5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (a) Ligongo cici tukusosekwa kumasya kulekangana nganisyo mwacitema? (b) Ana ŵakutumicila ŵa Yehofa wosope akusosekwa kuliwusya yiwusyo yapi?

⁶ Yindu yosope yatukusatenda pakumlambila Mlungu mpela kupopela, kusimanikwa pamisongano, kwinjila mu undumetume, soni yine yejinji mpaka yiŵe yangali masengo naga ngatukusasaka kuŵa pamtendele ni ŵane. (Maliko 11:25) Naga ngatukusasaka kwakululucila acimjetu yakulemwa yawo ngaŵa mkomboleka kuŵa acimjakwe ŵa Mlungu.—Aŵalanje Luka 11:4; Aefeso 4:32.

⁷ Mklistu jwalijose akusosekwa kwakululucilaga ŵane soni kuŵa nawo pamtendele. Wosopewe tukusosekwa kuganicisya yiwusyo ayi, Ana ngusinakulucila ŵakulambila acimjangu ni mtima wosope? Ana ngusasangalala kutenda yindu pampepe ni jemanjajo? Yehofa akusasaka kuti ŵakutumicila ŵakwe akululucilaneje. M’yoyo, naga ayiweni kuti akusosekwa kusya mtima wakwakululucila ŵane, mpaka atende cenene kupopela kwa Yehofa ni kum’ŵenda kuti ŵakamucisye. Atati ŵetu ŵakwinani cacipikana lipopelo lyawolyo ni kwajanga.—1 Yoh. 5:14, 15.

8, 9. Ana tukusosekwa tutenda cici ŵane patulemwecesye?

⁸ Ligongo lyakuti wosope tuli ŵangali umlama, ndaŵi jilijose mundu jwine mpaka aŵecete kapena kutenda yine yakwe yampaka yitutumbilikasye. (Mlal. 7:20; Mat. 18:7) Yeleyi payatendecele wawojo, ana mpaka atende wuli? Aganicisye ya cisyasyo aci: Lisiku line kwaliji cindimba soni ŵamboni ŵane ŵasimanikweko. Kweleko, mlongo jwine ŵakomasisye abale ŵaŵili. Nambo m’bale jumo ŵatumbile paŵayiweni kuti mlongojo nganiŵakomasya mwakuŵajilwa. Abale  ŵaŵiliwo paŵatyosilepo, m’bale juŵatumbile jula ŵatandite kumcembulusya mlongojo. Nambope, m’bale jwinejo ŵamkumbwisye mjakwejo kuti mlongojo aŵele ali mkutumicila Yehofa mwakulupicika mu ndaŵi jakusawusya kwa yaka 40. Jwalakwe amanyilileje kuti mlongojo nganasakaga kwatumbilikasya. Panyuma pakuganicisya yaŵasasile mjakwejo, m’bale juŵatumbilejo ŵatite, “Mkusala yisyene.” Kaneko jwalakwe ŵagambile kusagula kuti ajiliŵalile nganijo.

⁹ Ana cisyasyoci cikutujiganya cici? Naga mundu jwine atulemwecesye, tukwete ukumu wakusagula yakuti tutende. Nambo mundu jwakusiŵanonyela ŵane mpaka asagule kwamba kwakululucila. (Aŵalanje Miyambo 10:12; 1 Petulo 4:8.) Yehofa akusatuwona kuŵa “ŵakusalala” naga ‘ngatukuyikosya yatulemwecesye ŵane.” (Miy. 19:11; Mlal. 7:9) M’yoyo naga mundu jwine atutendele kapena kutuŵecetela yindu mwangatuganicisya kapena kutucimbicisya tukusosekwa kuliwusya kuti, ‘Ana mpaka ngambe kuyiliŵalila yandendeleyi? Ana ngusosekwa kwendelecela kuganicisya yeleyi?’

10. (a) Ana mlongo jwine ŵatesile wuli kundanda abale ni alongo ŵane paŵasalaga yakulemweceka yakwamba jwalakwejo? (b) Ana cici cacamkamucisye jwalakwe kuti akolesoni nganisyo syakuŵajilwa?

¹⁰ Naga ŵane aŵecete yindu yangaŵa cenene yakwamba m’weji yikusaŵa yakusawusya mnope kuti tugambe kuyiliŵalila. Aganicisye yayamtendecele m’payiniya jwine jwacitumkolanje kuti Lucy. Abale ni alongo ŵane mumpingo mwawo ŵasalaga yakulemweceka yakwamba undumetume wakwe soni mwakusakamulicisya masengo ndaŵi jakwe. Lucy ŵatumbile nayo yeleyi mwati ŵapite kukwaŵenda abale ŵane ŵakomangale mwausimu kuti amkamucisye. Jwalakwe ŵatite, “Yaŵasalile abalewo kutyocela m’malemba, yangamucisye kuti ngole nganisyo syakuŵajilwa ni kugacisyaga ya Yehofa jwali jwakusosekwa mnope.” Lilemba lya Matayo 6:1-4 (Aŵalanje.) lyamlimbikasisye mnope Lucy. Lilembali lyamkumbwisye jwalakwe kuti cakulinga cakwe cikusosekwa ciŵeje kumsangalasya Yehofa. Jwalakwe ŵatite, “Atamose ŵandu asaleje yakulemweceka yakwamba unejo, ngusaŵape jwakusangalala ligongo ngumanyilila kuti ngulingalinga kumsangalasya Yehofa.” Kaneko Lucy ŵasagwile kuti akayikosya yaŵasalaga ŵandu ŵaneyo.

11, 12. (a) Ana Mklistu akusosekwa kutenda cici ali ayiweni kuti mjakwe ‘akwete najo magongo’? (b) Ana tukulijiganya cici pa yaŵatesile Abulahamu pakumasya cakusawusya? (Alole ciwulili cacili kundanda kwa nganiji.)

¹¹ “Wosopewe tukusakuŵala ndaŵi syejinji.” (Yak. 3:2) Tuwanicisye kuti amanyilile kuti yaŵaŵecete kapena kutenda yamtumbilikasisye m’bale jwine. Ana mpaka asosekwe kutenda cici? Yesu ŵasasile kuti, “Naga ayice ni mtuka wawo pamalo pakupelecela mbopesi, nambo ali pelepo akumbucile kuti mlongo mjawo akwete nawo magongo, alece mtukawo pasogolo pa malo gakupelecela mbopesigo. Ajawule akajilane ni mlongo mjawojo, kaneko ayice ni kupeleka mtuka wawowo.” (Mat. 5:23, 24) M’yoyo mwakamulana ni yaŵasasile Yesuyi, akusosekwa kuŵecetana ni mundujo. Ana cakulinga cakuŵecetana ni mundujo ciŵeje cici? Ciŵeje kwiticisya yatwalemwesyeyo ni kuwucisya mtendele ngaŵaga kumlosya mundujo kuti nombe najo ŵalemwisye. Kuŵa pamtendele ni abale kuli cindu cakusosekwa mnope.

¹² Jimo mwa ngani syasikusimanikwa m’Baibulo syakwamba ya ŵandu ŵaŵamasisye ungapikangana mwamtendele jili ja Abulahamu ni cipwa cakwe, Loti. Jemanjaji ŵakwete yilango nambo ŵakucinga yilango ya Abulahamu ŵakangene ni ŵakucinga yilango ya Loti. Jemanjaji ŵakanganilanaga malo gakulicisya yilangoyo.  Pakusaka kumasya ukanganiwo, Abulahamu ŵamsalile Loti kuti atande jwalakwejo kusagula malo gampaka aganonyele. (Gen. 13:1, 2, 5-9) Celecitu cili cisyasyo cambone mnope. Abulahamu nganasakaga kutenda yindu yakumsangalasya msyene nambo ŵasakaga kuti paŵe mtendele. Ana jwalakwe ŵajasile cinecakwe ligongo lya yaŵatesileyi? Ata panandi. Nganiji jili jigambile kumala, Yehofa ŵamlagucisye jwalakwe majali gamajinji. (Gen. 13:14-17) Mlungu ngasakunda kuti ŵakutumicila ŵakwe asimaneje ni yakusawusya mpaka kalakala ligongo lyakutenda yindu mwakamulana ni malamusi gakwe soni pakumasya kulekangana nganisyo mwacinonyelo. ^[1]

13. Ana jwakulolela msongano jwine ŵatesile wuli m’bale jwine ali am’ŵecetele yacipongwe, soni ana tukulijiganya cici pa cisyasyo celeci?

¹³ Kwende tulole cisyasyo ca moŵa agano. Jwakulolela msongano jwine ŵamjimbile foni m’bale jwine kuti akakamucisye mbali jine jakwe pamsongano. Nambo m’balejo ŵam’ŵecetele jwakulolela msonganojo yacipongwe kaneko ŵakatile fonijo ligongo lyakuti ŵaliji ali atumbile ni jwakulolela msongano juŵapali munyumamo. Jwakulolela msongano jwasambanojo nganawucisya yacipongwe, nambope nganagamba kujileka nganijo. Pali papitile awala jimo, ŵamjimbilesoni foni m’bale jula ni kumsalila kuti acingangane kuti atagulilane nganijo. Pali papitile cijuma cimo jemanjajo ŵacingangene pa Nyumba ja Ucimwene. Ali apopesile, ŵaŵecetene kwa awala jimo. Paŵatagulilanagapo m’balejo ŵamsalile jwakulolela msonganojo yaŵamtesile jwakulola msongano juŵapali munyumamo. Jwakulolela msonganojo ŵampikanile m’balejo soni ŵatagulilene najo Malemba gane. Yeleyi yakamucisye kuti ŵaŵiliŵa aŵesoni pamtendele. Pambesi pakwe m’balejo ŵakundile kamucisya pamsonganopo, soni ŵam’yamicile jwakulolela msonganojo ligongo lyakutenda najo yindu mwacinonyelo soni mwakuwusimana mtima.

14, 15. (a) Ana maloŵe ga Yesu ga pa Matayo 18:15-17 mpaka tugakamulicisye masengo pangani syapi? (b) Ana Yesu ŵasasile mbali sitatu syapi syakamucisya kumasya kulekangana nganisyo, soni ana cakulinga cakamulicisya masengo mbalisi ciŵeje cici?

¹⁴ Naga Aklistu alekangene nganisyo akusosekwa kumasya nganijo kwajika. Nambope, Yesu ŵasasile kuti ndaŵi sine mpingo mpaka ukamucisye. (Aŵalanje Matayo 18:15-17.) Nambi wuli naga mundu jwakulemwajo ngakumpikanila m’bale jwakwejo, mboni sya nganijo kapenasoni mpingowo? Akusosekwa kum’wona jwalakwe mpela “mundu jwa mtundu wine kapena mpela jwakomesya msongo.” Mundu mpela jwelejo akusosekwa kumtyosya mumpingo. Kumtyosya mundu jwelejo kucilosya kuti cakulemwa cakweko nganiciŵa camwana. Nambo komboleka kuti caliji (1) ngani jakuti akakombolece kujimasya ŵanduwo pajika nambosoni mpaka ciŵe (2) ngani jekulungwa mnope jakuti mundu akusosekwa kumtyosya mumpingo naga ngakujimasya. Yakulemwa yeleyi yikupwatikapo cinyengo kapena kusakasya mbili ja ŵane. Yaŵasasile Yesuyi yikusakamula masengo pangani mpela syelesi. Nambo naga mundu atesile cakulemwa cekulungwa mpela yamsese, gonana acalume kapena acakongwepe, kusapuka, kulambila milungu jwakupanganyidwa, acakulungwa ŵa mumpingo ni ŵakusasosekwa kujisamalila nganijo.

¹⁵ Yesu ŵasasile maloŵega pakusaka kutukamucisya kuti tumasyeje kulekangana nganisyo mwacinonyelo. (Mat. 18:12-14) Candanda, tukusosekwa kulingalinga kumasya nganijo kwajika. Mpaka tutende cenene kutagulilana ni mundujo kakupunda kamo. Nambo naga ngakutupikanila mpaka tutagulilane najo pameso pa ŵandu ŵane ŵampaka atukamucisye kulola naga mundujo ŵalemwisye kwene. Naga jemanjajo ŵakamucisye kumasya nganijo nikuti ‘amkulupwisye mlongo mjawojo.’ Nambo naga m’balejo ngakucengape ali alinjilelinjile kumkamucisya mpaka ŵamanyisye acakulungwa ŵa mumpingo.

16. Ana cici cacikulosya kuti kuya yaŵasasile Yesu kuli kwakamucisya mnope soni kuli litala lya cinonyelo?

¹⁶ Ngaŵa ndaŵi syosope syatukusosekwa kuya mbali syosope sitatu syaŵasasile Yesu pa Matayo 18:15-17. Ligongo cici? Ligongo ndaŵi syejinji nganijo jikusamala mkanijiyice pakuti mundu jwinejo atyosyegwe mumpingo. Mundu jwakulemwajo akusamanyilila paŵalemwisye ni akusacenga. M’yoyo, mjakwejo ngakusakola najosoni magongo ni akusasagula yakumkululucila. Yili yakupikanika kuti maloŵe ga Yesu gala gakulosya kuti ngatukusosekwa kuwumanyisya mpingo mkanitulinjelinje mbali jetu. Tukusosekwa kuwumanyisya mpingo naga tutesile mbali siŵili sila soni naga pana maumboni gakupikanika cenene gakusala yayatendekweyo.

17. Ana tucipata majali gatuli naga ‘tukusosasosa mtendele’?

¹⁷ Pakuŵa tuli ŵangali umlama, citujendelecele kutenda yindu yakwakuŵasya ŵane. Ndumetume Yakobo ŵalembile kuti, “Naga jwine ngakusakuŵala pa maloŵe, jwalakwejo ali jwamlama, soni mpaka akombole kucilamulila cilu cakwe cosope.” (Yak. 3:2) Nambo kuti tumasye kulekangana nganisyo, tukusosekwa ‘kusosagasosaga mtendele ni kuwusunga.’ (Sal. 34:14) Naga tukutenda yindu yakuyikasya mtendele, tuciŵa paunasi wambone ni ŵakulambila acimjetu soni tucilimbikasya mkamulano mumpingo. (Sal. 133:1-3) Kupunda yosope, tuciŵa paunasi wambone ni Yehofa, “Mlungu jwakusapeleka mtendele.” (Alo. 15:33) Ŵandu wosope ŵakusamasya kulekangana nganisyo mwacinonyelo akusangalala ni majali gelega.