Ku na ni zilo zo tala hi faneleko ku zi alakanyela. A maKristu ma fanele ku tsumbeka. Ma fanele ku ingisa a nayo wa tiko loku wu nga lwisani ni nayo wa Jehova. (Mat. 22:21; Rom. 13:1, 2; Maheb. 13:18) Ma ti karatela ku kombisa xichawo kambe hi mikhuwo ni timbilu ta vanhu ma tlhela ma ‘ranza muakelane kota lezi ma ti ranzisako zona.’ (Mat. 22:39; Rom. 12:17, 18; 1 Tes. 4:11, 12) A ku tirisa matshinya lawo ya milayo kuzilava zi ta khumba a mawonela ya maKristu ka zipanze zo tala za misava xungetano hi ku humesa zinyikiwo kutani mali ya kubonga.

Ka matshamu yo tala, a zi lavi kuza a munhu a nyikela nchumu ka vatiri va mufumo kasi ku kuma lezi zi mu ringanako. A vatiri lavo va holelwa hi mufumo, niku a va lonzi ge hambu ku amukela nchumu wunwani ahandle ka muholo wabye. Matikweni yo tala, a vatiri va mufumo vo tshova nayo loku va lonza kutani ku amukela nchumu hi kota ya ntiro lowu va mahako, hambu loku ku hi lezaku va wa nga ta tsika ku maha ntiro wabye hi fanelo. A xinyikiwo lexo xi wa ta woniwa kota ku xaviwa, hambu loku xi nga cicangi nchumu ka mafambela ya mhaka leyo. Ka matiko lawa ma nga ka xiyimo lexo, a xiwutiso xaku a maKristu ma nga humesa zinyikiwo kutani mali ya kubonga ma nyika vatiri ke a xizi xiva kona. A ma faneli ku nyikela nchumu.

Kanilezi, ka matlhelo manwani ya misava lawa ku nga hava milayo leyo kutani yi kalako yi nga vekelwi nguvu tihlo, a vatiri va mufumo a va yi wonisi lezo a mitiro yabye. Ka matiko yo kari, a vatiri va mufumo va tirisa a xikhundla xabye kasi kuga mali ya vanhu kutani zilo zinwani, niku loku u nga va nyiki nchumu a va mahi lezi u zi lavako. A mali yo kota leyo ya lonziwa hi lava va tsalisako michado, lava va khupisako, lava va nyikako lisesa ya kuaka, ni vanwani. Loku a mali yi nga humi, va nga ha karatisa zilo, hambu ku alela magumo a ku mahela vanhu lezi va nga ni fanelo ya ku zi kuma. Ku bikiwa lezaku ka tiko go kari, hambu vatimeli va nzilo lava va vitaniwako lomu ku nga ni timhango a va sanguli ku timela na va nga se nyikwa mali yo woneka.

 Ka matshamu lawa ku nga ni lezi zi tlhamuselweko laha hehla, a vokari va zi wona na zi nga koteki ku potsa ku nyikela mali. Ka ziyimo lezo, a muKristu a nga wona a mali leyo kota xipanze xinwani xa mali yi lavekako kasi ku mahelwa lezi zi mu ringanako. Kanilezi, xikari ka wukanganyisi lego, a muKristu i fanele ku ti wonela ku tshuka a nga ha tivi ku hambanisa lezi zi amukelekako ni lezi zi nga amukelekiko kuwoneni ka Nungungulu. A ku humesa mali kasi ku kuma lezi zi ku fanelako zi hambene ni ku humesa mali kasi ku xavelela. Laha a wukanganyisi gi nga tala, a vokari va xava mutiri wa mufumo kasi ku mahelwa zilo va kalako va nga hi na fanelo yo zi kuma, kutani ku nyikela mali ka phoyisa kutani fixkali kasi ku potsa ku tsalelwa multa. Zi wa nga tava zi nene futsi a ku zama ku kanganyisa munhu hi “xinyikiwo,” a ku fana ni lezi zi bihileko a ku vumela ku kanganyiswa hi ku teka “xinyikiwo.” Zontlhe za hambunyeta a kululama. — Ekso. 23:8; Deut. 16:19; Mav. 17:23.

Hi kota ya livalo li gonzisilweko hi Biblia, a kutala ka maKristu ma buvileko a ma tlhatlheki ku nyikela mali ka vatiri lava va yi lonzako. A ku maha lezo va zi wona na zi fana ni ku seketela kutani ku vuvumisa a wukanganyisi. Hikwalaho, a va vumeli ku humesa ni xihi xinyikiwo xi kombelwako.

Hambu lezi a maKristu ma buvileko ma zi tivako lezaku a ku humesa zinyikiwo kasi ku mahelwa wuxinji gi hambunyetako nayo wukanganyisi, a ziyimo za wutshamu ni lezi a vanhu va yi wonisako zona a mhaka leyi zi nga ha vumelela vokari a ku humesa xinyikiwo xi tsongwani xa ku bonga kasi ku mahelwa zilo zi va fanelako kutani ku potsa ku hlweliselwa zilo zabye handle ka xigelo. Ka makhati manwani, anzhako ka ku tiriwa mababyi mahala ka xipitali xa mufumo, a maKristu yo kari ma humesa zinyikiwo ma nyika vadokodela ni vatiri vanwani kasi ku va bonga. Va zi wona zi hi chukwana ku maha lezo anzhako ka ku tiriwa, wutshanwini ga ku zi maha na va nga se tiriwa, kasi zi nga mahi ku khwatsi va humesa xinyikiwo lexo kasi ku xavelela kutani ku kombela ku khomiwa hi ndlela yo hlawuleka.

A zi nge koteki ku wulawula hi ziyimo zontlhe zi humelelako ka tiko ginwe ni ginwani. Hikwalaho, na ku nga khataliseki a xiyimo xa lomu ma hanyako kona, a maKristu ma fanele ku ti mahela ziboho zi ma siyako ni livalo li nene. (Rom. 14:1-6) Ma fanele ku potsa ku maha zilo zi hambunyetako nayo. (Rom. 13:1-7) Ma fanele ku potsa ni xihi lexi xi nga chakisako a vito ga Jehova kutani ku bayisa tivalo ta vanwani. (Mat. 6:9; 1 Kor. 10:32) A ziboho zabye zi fanele ku komba lezaku va ranza muakelane. — Mar. 12:31.

Ka Luka xipimo 15, hi kuma mufananiso wa ntamu wa Jesu xungetano hi munhu a nga hi ni 100 wa tiyivu. Laha ku nga lahleka yinwe, a wanuna loye i lo siya leti ta 99 xiwuleni a famba a lavetela leyi yi lahlekileko “kala a yi kuma.” Jesu i loya mahlweni aku: “Laha na a yi kumile, i yi rwala makatleni hi kutsaka. Zonake loku a chikele kaya, a vitana a maxaka yakwe ni vaakelane vakwe, aku ka vona: Tsakani na mina, hakuva nzi yi kumile a yivu ya mina leyi yi nga lahlekile.” Hi magumo i lo wula lezi: “Nziku ka nwina: Zinghaho ku tava kona kutsaka le tilweni hi kota ya muonhi munwe loyi a hunzulukako, a ku hunza loku ku nga kona hi kota ya lava va 99 wa vanhu va lulamileko, lava ku nga lavekiko kabye lezaku va hunzuluka.” — Luka 15:4-7.

A matimu ya kona ma komba lezaku Jesu i wulile magezu lawo kasi ku lulamisa a maalakanyo ya vatsali ni vaFarisi, lava va nga mu sola hi lezi a ngaga ni vahlengisi zinwe ni vaonhi. (Luka 15:1-3) Jesu i lo komba lezaku ka tsakiwa le tilweni loku a muonhi a ti sola. Makunu a xiwutiso hi lexi: ‘Lezi ku nga ni kutsaka le tilweni, xana ku wa nga faneli kuva ni kutsaka kambe laha misaveni loku a muonhi a ti solile, a hunzuluka, a tlhela a lulameta tindlela takwe ke?’ — Maheb. 12:13.

Loku a munhu a wuyela bandleni, hi na ni xigelo xo zwala xo tsaka. Ku ta laveka lezaku a simama ku kombisa kutsumbeka kakwe ka Nungungulu, hambulezo i kombisile kutisola a kuza a ringanelwa hi ku wuyela bandleni, niku ha tsaka hi lezi a ti solileko. Hikwalaho, ku nga biwa mandla hi ndlela yo dzunzeka na zi huma mbilwini loku a madota ma maha xitiviso xa munhu a wuyeleko bandleni.

A vahanyi vo kari va Jerusalema masikwini ya Jesu va wa ti byela lezaku a xitivana xa Betesda xi na ni ntamu wa ku chuma mababyi loku a mati ya xona ma “vindlusilwe.” (Joh. 5:​1-7) Hi xigelo lexo, ku wa hlengeletana vababyi vo tala ka wutshamu lego.

A xitivana lexi hi wulawulako hi xona xi wuliwa lezaku xi wa hi wuhlambelo ga wukhozeli ga xiJuda. A mati ya xona ma wa kokiwa ka tiva ginwani gi nga hi laha reveni, legi gi nga hi xipanze xa muako walowu wa wunwe. A mikambisiso yi komba lezaku ku wa hi ni khurisi ga hombe gi nga hambanisa mativa lawo. Ka khurisi lego ku wa hi ni nyangwana yi nga vululiwa kasi ku tsika mati ma hunza ma nghena hi le hasi xitivaneni lexi va nga hlambela ka xona. Lezo zi wa dunga mati lawo ma woneka na ma vindlukile seno hehla ka xitivana.

Za zwisiseka lezi Johani 5:4, loyi a wulako lezaku ku wata ngelosi yi ta vindlukisa mati, a nga hava ka maphepha yo chaveka ya mitsalo ya kale ya xiGreki, yo kota a Códice Sinaítico ya zana ga malembe ga wumune. Kanilezi, le Betesda, Jesu i lo ya hanyisa munhu a nga hi ni 38 wa malembe na a babya. A wanuna loye i lo kalamuka hi xitshuketi na a nga zangi a nghenile lomu xitivaneni.