1. Kulithethza muka chili mukati ka vyuma vitunapande kukala navyo nevi vitushaka lika kukala navyo?

VANU vakendeka ngwavo vyuma vyanapande kukala navyo munu vyapwa vyavindondo lika, oloni vyuma vyashaka kukala navyoni hanga muvyaya muje. Chasholoka ngwe vanu vavangi kuvathzivuka kulithethza kuli mukati ka vyuma vivanapande kukala navyo nevi vivashaka lika kukala navyo. Vyuma “vimunapande” kukala navyo vinapu vije vya theho manene mu kuyoya kweni vya kufwa ngwe vyakulya na vuthzalo na njuvo. Vyuma “vimushaka” kukala navyo vinapu vije vimutonda lika kukala navyo, oloni kuvyethi na theho manene mu kuyoya kweni kwa litangwa na litangwa.

2. Vanu vashaka kukala na vyuma muka?

² Vanu vatha kukala na vyuma vya kulithethzathethza, kwetheketha noku kuvakala. Munu wakala mu lifuti lya kujeneka kufuka manene natha kushaka kukala lika na foni na honda na mushuka ha kutumbama. Vaje vali mu mafuti a kufuka manene cho, vakevo vanatha kushaka kukala na mwakutulikila vuthzalo na vinjuvo vyakama na minyau ya  ndando ya helu. Nameme tuli mu lifuti lya kufuka nambe lya kuhutuwa, tunatha kushangumuka kushaka kukala na vyuma vyavingi vije kuvyethi na theho, nambe vije kutwatha kulanda.

3. Kushaka manene kufuka kwapwa kuka?

³ Kushaka manene kufuka kwapwa kuka? Kwapwa kuthzema manene vyuma vya ku muvila kutuvakana kuthzema vya ku sipilitu. Munu wa kushaka manene vufuko, akamonekela ku vyuma vyashungwiya na vije vyatwameka kulutwe na vije vyakela manene mbunge mu kuyoya kwendi. Kumulingitha ashake kukala na vyuma vyavingi. Kethi ngwavo kushaka manene vufuko kuvanga kukala na vimbongo vyavingi nambe kulanda vyuma vya ndando ya helu. Nambe tutu vatha kushaka manene vufuko na kwombwanetha vya Vumwene.—VaHevelu 13:5.

4. Satana akapangetha vati vyuma vije “vanu vamona na kuvishungwiya”?

⁴ Satana ashaka kutukwitha kupangetha vyuma vya mu kaye ngwendi nga tukala na vyuma vyavingi, athina tuyoya mwamuvwa. Ali na vutongwe vwa kupangetha vyuma vije “vanu vamona na kuvishungwiya.” (1 Yowa. 2:15-17; Kusha. 3:6; Vithi. 27:20) Mu kaye muli vyuma vya ku muvila vyavingi, vyavivwa nevi vya ngocho, vimo vikasholoka mwamuvwa. Mwalandaho laja chuma chimo mwafwa chakele na kusholoka mwamuvwa nambe mwachimwene te vana mutambi wacho ndi? Omwo mwetile thimbu, mwanangukile ngweni nevi vimwachilandelele vene vyayi ndi? Nga tulanda vyuma vije kuvyethi na theho, tuliyandetha yetu vavenya. Vyatha kutungumuna na kutwonowetha kukala na thimbu ya kutanda Mbimbiliya nambe ya kulivwahethela viwano na kuya na kukunguluka na kuya mu lihya. Anukeni ngweni kapositolo Yowano wanyanyamethele ngwendi: “Kaye na vyuma vyoshe vilimo vije vanu vashungwiya vili na kwita.”

5. Vika vyatha kulingiwa kuli vaje vaviyithila ndthzili yavo ku kushakethzeka vyuma vyavingi?

⁵ Satana ashaka ngwendi tutonde lika Vufuko kutuvakana kupangela Yehova. (Mateo 6:24) Vaje vakakela mana ku kushakethzeka vyuma vya ku muvila, kuvethi kupwa va kuvwahelela mu kuyoya mwafwa vikapu lika vyuma vivashungwiya kukala navyo, cho vikavonowetha kupangela Njambi. (1 Tima. 6:9, 10; Kujo. 3:17) Vikevyo vyendekele Yesu mu chithimo chendi cha muka-kukuva. Nga muthzimbu wa Vumwene vaukuva “mukati ka mambimbo . . . , vyeka lalo vyavingi vya mashungu a kulithethzathethza vivathzengeleka na kutinikitha lijwi, cho kuvatha kwima vushuka.”—Mako 4:14, 18, 19.

6. Vika vitulilongetha kuli Mbaluke?

⁶ Anukeni vyalingiwile kuli Mbaluke, muka-kuthoneka wa kapolofweto Njelemiya. Omwo Yelusalema yakele kuyehi na kunyonga, Mbaluke washangumukile “kushakethzeka vyuma vyakama” vya kujeneka theho. Mbaluke wapandele lika kukulahela Yehova uje wamukulahethele ngwendi: “Yove ukakala na mwonyo kwoshe kuje kukaya.” (Njele. 45:1-5) Yehova wayongwele kunyongetha vyuma vyoshe vya vanu va muje mu nganda. (Njele. 20:5) Ino kethi ikeyo thimbu ya kulilundikila vyuma vyavingi vya ku muvila, mwafwa tuli kuyehi na kukotoka kwa kano kaye ka Satana. Cho lalo kethi tukulahele ngwetu munima ya ñavava yakama hamo tukatwalelelaho kukala na vyuma vituli navyo, nameme vyapwa vya theho kuli yetu.—Vithi. 11:4; Mateo 24:21, 22; Luka 12:15.

7. Vika vituthimutwiya, cho mwafwa vika?

 ⁷ Yesu watunangwile mutwatha kulingila mangana tuwane vyuma vyakulinyunga navyo kwakujeneka kungumuka na vufuko nambe kulishoshomwa. Watulekele vitunapande kulinga mu Ñanda yendi ya ha Munkinda. (Mateo 6:19-21) Tutandeni ku Mateo 6:25-34 na kuthimutwiyaho. Ou mukanda utukwatha tumone ngwetu tunapande ‘kushakethzeka Vumwene,’ kethi vyuma vyeka.—Luka 12:31.

8, 9. (a) Mwafwa vika kutwapandele kulishoshomwa manene ha vyuma vitushaka kukala navyo? (b) Yesu wathzivukile vika kukundama kuli vanu na vyuma vivanapande kukala navyo?

⁸ Tandeni Mateo 6:25. Yesu mwalekele vaka-kumutolilila ngwendi “kethi mulishoshomwene ha kuyoya kweni,” kwapwile lika ngwe wakele na kuvaleka ngwendi “kethi muyayavale.” Valishoshomwenene ha vyuma vije kuvyapandele. Yesu wavalekele ngwendi kethi valishoshomwene, cho kuli vimo vyamwendekethele ngocho. Kulishoshomwa, nameme vene ha vyuma vya theho, kwatha kutanganetha munu na kumulingitha evale vyuma vya theho vya ku sipilitu. Yesu wathzemene manene vandongethi vendi mukemwo mu ñanda yendi wavanangwile luwana ha ñanda eyi vene.—Mateo 6:27, 28, 31, 34.

⁹ Mwafwa vika Yesu watulekele ngwendi kethi tulishoshomwene ha vyakulya nambe vyakunwa nambe vyakuthzala? Kulya na kuthzala kukwapwile kwa theho ndi? Kwapwa kwa theho. Nga kutwethi na vimbongo vya kulanda evi vyuma, kutwatha kuyayavala ndi? Twatha, nameme Yesu wathzivukile ngocho. Wathzivukile vyuma vivatonda vanu. Cho lalo wathzivukile vukalu vuvakaliwana navwo vandongethi vendi vaje vakakala mu “matangwa a kukotoka,” muje mukakala “vithimbu vya kukaluwa.” (2 Tima. 3:1) Ovwo vukalu vwambatethelela na kujeneka kuwana vipangi na kulonda manene kwa vindando na vuhutu. Oloni Yesu wathzivukile lalo ngwendi ‘mwonyo wa munu uli na theho kutuvakana vyakulya. Cho muvila wapwa wa theho kutuvakana vuthzalo.’

10. Yesu mwalongethele vaka-kumukavangeya mwakulombelela, wavalekele ngwendi chuma muka chinapande kupwa cha theho manene mu kuyoya kwetu?

¹⁰ Ku maputukilo a ñanda yendi, Yesu walekele vandongethi vendi ngwendi vatha kulomba Ishavo wa mwilu avane vyuma vya ku muvila vivatonda. Wendekele ngwendi vatha kulomba ngwavo: “Twane kulya kwetu kwa litangwa lya ngongo.” (Mateo 6:11) Nameme kulomba mwavalekelele thimbu ikwavo lalo ngwavo: “Twane kulya kwa ha litangwa na litangwa.” (Luka 11:3) Oloni aha kalumbunwine ngwendi tunapande kuthinganyeka lika ha vyuma vitushaka kukala navyo. Mu lilombelo eli, Yesu wamwethe ngwendi Vumwene vwa Njambi vukevwo vwa theho. (Mateo 6:10; Luka 11:2) Yesu wathzembelekele vaka-kumutolilila omwo wavalekele ngwendi Yehova wapwa muka-kunyunga wakama.

11, 12. Vika vitulilongetha ha kumona omwo Yehova akanyungilamo tuthzila? (Kengeni chikupulo ha liputa 9 )

¹¹ Tandeni Mateo 6:26. Tunapande “kukenga tuthzila” va mwilu. Nameme ngwavo tuthzila vapwa vavandondo, oloni vakali manene vushuka na vimbuto na tulongolo na ndulo. Tuthzila vakali manene kutuvakana vanu mangana vakale na ndthzili. Oloni kuvethi kulima nambe kukuna vimbuto. Yehova akavana vyoshe vivatonda. (Myatho 147:9) Kethi kuvalitha. Vakayi na kulitondela vyakulya, cho vakaviwana.

¹² Yesu wathzivukile ngwendi nga Yehova atha kunyunga tuthzila, cho anyunga na vanu. ^[1] (1 Petu. 5:6, 7) Katwaka  vyakulya mu tunwa, oloni nga tupanga na ndthzili mu kulima vyakulya na kutonda vimbongo vya kulikwatha navyo, cho atuvethzikitha. Nga tuli mu vujene vwakama, atha kushongangeya vakwetu vatukwathe. Yesu kendekele ngwendi Yehova avwahethele tuthzila kwakukala, oloni navana mana na vutongwe vwa kutunga mashwa na vyuma vyakutungitha. Netu vene Yehova atha kutukwatha tuwane mwela wa kunyungilamo nanga yetu.

13. Vika twendekela ngwetu tuli na theho kutuvakana tuthzila?

¹³ Yesu walekele vaka-kumutolilila ngwendi: “Yeni muli na theho yakama kutuvakana tuthzila.” Yesu wathzivukile ngwendi ololo ana mwonyo wendi mangana ovole vanu. (Etheketheni Luka 12:6, 7.) Ndando ya kupatula ya Kilisitu kuyethzilile vyuma vyeka vya kutanga. Kathsililile tuthzila, oloni wathsililile yetu vanu mangana tukayoye myaka yoshe.—Mateo 20:28.

14. Vika katha kulinga munu nambe alishoshomwene?

¹⁴ Tandeni Mateo 6:27. Mwafwa vika Yesu wendekele ngwendi munu wa kulishoshomwena katha kuvwethzelela ku matangwa a ku mwonyo wendi? Mwafwa nameme tulishoshomwena manene ha kuyoya kwetu kwa litangwa na litangwa kutwatha kuyoya myaka yaingi. Oloni twatha lika kushangumuka kuvavala, mamanethelelo tuthsa.

15, 16. (a) Vika vitulilongetha ku ngila ije Yehova akanyungilamo vishani vya mu shwata? (Kengeni chikupulo ha liputa .) (b) Vihula muka vitunapande kulihula, cho mwafwa vika?

¹⁵ Tandeni Mateo 6:28-30. Iya kashakele kuthzala vuthzalo vwavuvwa, maneneni nga aya mu lihya nambe na kukunguluka nambe ku viwano vyakama? Cho  tunapande ‘kulishoshomwa ha vuthzalo’ ndi? Yesu atwanukitha lalo omwo Yehova akanyungilamo vyuma vyendi vyanatanga. Twatha kulilongetha vyavingi ha kumona muvikasholokelamo “vishani.” Yesu mwendekele ha vishani, mpamo nakala na kutumbula “vishani” vije vikatuhula vishala, vije vikasholoka mwamuvwa. Vishani kuvyethi kulitungila vuthzalo. Oloni vikasholoka mwamuvwa. “Nameme Mwene Solomoni mu vufuko vwendi vwoshe kathzalele vuthzalo vwavuvwa ngwe vwa vishani evi.”

¹⁶ Kethi mwivale majwi a Yesu awa: “Nga Njambi athzika mwila wa mu shwata . . . , kuma katha kumithzika ndi? Yeni vaka-kukulahela kwakundondo.” Chili vene atha. Oloni vandongethi va Yesu kuvakele na likulahelo lya kukanyama. (Mateo 8:26; 14:31; 16:8; 17:20) Vapandele kukulahela manene Yehova. Yetu cho? Twakulahela ngwetu Yehova ashaka kutunyunga cho lalo atha kulinga ngocho ndi?

17. Vika vyatha kuthsiya vuthamba vwetu na Yehova?

¹⁷ Tandeni Mateo 6:31, 32. Kethi tutembwinine “vaka-kujeneka kukulahela,” vaje kuvakulahela ngwavo Tate yetu wa chithzemo wa mwilu akanyungu vaje vatwameka vya Vumwene vwendi kulutwe mu kuyoya kwavo. Nga tushaka kulilundikila ‘vyuma vyoshe vivashaka vanu vaje vaka-kujeneka kukulahela,’ cho twatha kuthsiya vuthamba vwetu na Yehova. Oloni tunapande kukulahela ngwetu nga tulinga vyashaka, kutwameka vya ku sipilitu kulutwe mu kuyoya kwetu, cho Yehova atwana vyuma vyavivwa vyoshe vitushaka. Kwakela mana ku vyuma vya “vuNjambi” kunapande kutulingitha tujauke na “vyakulya na vuthzalo” vituli navyo, nameme vyakulya na kwakukala.—1 Tima. 6:6-8.

18. Yehova athzivuka vika hali munu na munu, cho alinga vati?

¹⁸ Tandeni Mateo 6:33. Vandongethi va Kilisitu vanapande kutwameka vya Vumwene kulutwe mu kuyoya kwavo. Yesu wendekele ngwendi nga tulingamo, cho “vyoshe evi” akatuvwethzelelavyo. Vika vyamwendekethele ngocho? Mu vesi inatako wendekele ngwendi: “Ishweni ali mwilu athzivuka ngwendi munajeneka vyuma vyoshe evi,” kulumbununa vyuma vitushaka mu kuyoya. Yehova athzivuka vyakulya vitushaka na vuthalo na kwakukala, nameme vene yetu kanda tuvithzivuke. (Fili. 4:19) Athzivuka vuthzalo vwetu vuje vunahwila manene. Athzivuka na vyakulya vimutonda na njuvo itunapande kukala nayo, kuya na nanga ituli nayo. Yehova atwana vyoshe vitutonda.

19. Mwafwa vika kutwapandele kulishoshomwena ha vyuma vinatha kukalingiwa kulutwe?

¹⁹ Tandeni Mateo 6:34. Yesu wendekele lalo lwa mu chivali ngwendi: “Kethi mulishoshomwene.” Ashaka ngwendi tulombe Yehova atwane vyuma vitushaka ha litangwa na litangwa na kukulahela ngwetu atukwatha. Nga munu alishoshomwena manene ha vyuma vikalingiwa kulutwe, natha kushangumuka kulikulahela ikeye vavenya, cho echi chitangula vuthamba vwendi na Yehova.—Vithi. 3:5, 6; Fili. 4:6, 7.

20. (a) Vilengo muka vimwatha kulinga mu chipangi cha Yehova? (b) Vika vimwatha kulinga mangana mwathiwithe kuyoya kweni?

²⁰ Nga tulifwita manene mu kushakethzeka vyuma vya ku muvila kutuvakana kulinga vipangi vya Vumwene, cho tunavindama. Oloni tunapande kupanga manene vya ku sipilitu. Chakumwenako, mwatha kujalukila ku chikungulukilo kuje kutondeka vaka-kwambulula vya Vumwene vavengi ndi? Mwatha kulingako vupainiya ndi? Nga mwashangumuka laja vupainiya, mukathinganyeka vya kuya ku Sikola ya Vaka-kwambulula Vumwene ndi? Mwatha kwangulako matangwa amo mu chalumingo a kuya na kukwatha ha Mbetele nambe ha ofisi ya kunungulwila ndi? Mwatha kulyana mu vipangi vya kutunga Vinjuvo vya Vumwene ndi? Thinganyekeni mumwatha kwathiwithilamo kuyoya kweni mangana muwaneko thimbu ya kupanga manene vipangi vya Vumwene. Thinganyekeni ha viñanda vili mu chipalo cha “ Mwakwathiwithila Kuyoya Kweni,” cho lombeleni na kupangela ha vyuma vimwayongola kulinga.

21. Vika vimikwatha mukanyamethe vuthamba vweni na Yehova?

²¹ Kuli vyuma vimo vyalingithile Yesu atuleke ngwendi tushakethzeke Vumwene, kethi vufuko. Omwo tulinga ngocho, cho kutwapandele kulishoshomwena lalo ha vyuma vitutonda. Tukanyametha vuthamba vwetu na Yehova na kumukulahela, nga kutulikungulwila vyuma vyoshe vitumona, nameme vene twatha kuvilanda. Nga twathiwitha kuyoya kwetu thimbu ino, cho twatha “kuwana mwonyo, mwonyo uje unapu wa vuthunga” uje wanatukulahetha Njambi.—1 Tima. 6:19.