1, 2. (a) Ñanyi makatazho amo apitamo bantu lelo jino, kabiji ki ka kifumamo? (b) Ñanyi byambo bya lutundaiko biji pa Isaya 41:10, 13?

NYENGA painiya wa kimye kyonse wasongolwa ku mukulumpe mu kipwilo waambile’mba: “Nangwa kya kuba nji na mutanchi wawama wa kukosesha bulunda bwami na Lesa, bino naikala na bijikila pa myaka yavula bingi. Bindengela kukankalwa kulaala, mubiji kutama, kubula kumvwañana bulongo na bakwetu, kabiji bimye bimo bindengela ne kukeba kuleka mwingilo ye ñingila.”

² Nanchi mwakonsha kuyuka biji mu muchima wa uno nyenga nyi? Na mambo a kuba twikala mu ntanda yatama ya kwa Satana, tupita mu bintu bitulengela kwikala na bijikila, onkao mambo, muntu wakonsha kukooka bingi. Bijikila bijitu nobe kimiko kya ku bwato kilengela bwato kubula kwenda kuya kulutwe. (Maana 12:25) Ki ka kyakonsha kwimulengela kwikala na bijikila? Kampe muji na bulanda na mambo a kufwisha, muji na kikola kikatampe, kukebela kisemi bikebewa mu bino bimye byakatazha bintu, nangwa kampe bemukanya kwingijila Lesa. Mu kuya kwa kimye, bijikila byakonsha kwimukookesha. Byakonsha ne kwimulengela kubula kwikala na lusekelo. Bino  mwafwainwa kuketekela’mba Lesa ukemukwasha.—Tangai Isaya 41:10, 13.

3, 4. (a) Baibolo wingijisha byepi kyambo kya kuba’mba “maboko”? (b) Ñanyi bintu byakonsha kwitulengela kuponesha maboko?

³ Javula Baibolo wingijisha binungwa bya mubiji pa kulumbulula byubilo bya muntu byapusana pusana. Kuboko kwatongolwamo bimye byavula bingi mu Baibolo. Kukosesha kuboko kwa muntu kwakonsha kulumbulula kumutundaika, kumulengela kukosa ne kumupa bulume bwa kuba bintu. (1 Sam. 23:16, tubyambo twa munshi.; Eze. 1:6, tubyambo twa munshi.) Kabiji kulumbulula kuketekela bintu byawama biji kulutwe.

⁴ Kuponesha maboko mu bukifwanyikizho bimye bimo bekwingijisha kwamba pa muntu walefulwa, waakamwa, nangwa wabula luketekelo. (2 Moba 15:7; tubyambo twa munshi.; Hebe. 12:12) Kyapela bingi muntu ubena kupita mu bino bintu kuleka mingilo yo engila. Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba muchinchike inge kemupite mu bintu bimuletela bijikila nangwa bimukookesha? Mwakonsha kutundaikwa byepi pa kuba’mba mukose ne kwikala na lusekelo?

5. (a) Inge ketupite mu makatazho, twafwainwa kuba byepi, bino twafwainwa kuvulukanga ka? (b) Tusakwisamba pa ka?

⁵ Tangai Zefwaniya 3:16, 17. Na mambo a kuba moyo ne kulefulwa kuji nobe kuponesha maboko, Shetu wituta muchima aye Yehoba ubena kwitubuula’mba ‘saka tutaya bijikila byetu pe aye.’ (1 Pe. 5:7) Twakonsha kumvwina byambo Lesa byo abuujile bena Isalela amba ‘kuboko kwanji kechi kwaipipa kuba’mba kukankalwe kupulusha’ bakalume banji ba kishinka ne. (Isa. 59:1) Tusakwisamba pa bantu basatu banembwa mu Baibolo bamwesheshe amba Yehoba uji na bulume bwa kukosesha bantu banji kuba’mba bobenga kyaswa muchima wanji nangwa kya kuba bapita mu makatazho. Monai bano bantu ba kishinka byo bakonsha kulengela lwitabilo lwenu kukosa.

6, 7. Twakonsha kufunjilako ka ku bena Isalela byo bashinjile bena Amaleki?

⁶ Bena Isalela byo bebapokolweletu mu buzha mu Ijipita, bena Amaleki bebalukukile. Yoshua walondejile byamukambizhe Mosesa kabiji watangijile bena Isalela kuya na kulwa na balwanyi babo. Mosesa, Alona ne Hula bakanjijile pa mutumba kuba’mba bamone ko babena kulwila nkondo. Nanchi bano banabalume bachiine kuya ku nkondo nyi? Ine.

⁷ Mosesa wanengezhezhe jishinda ja kulwilamo nkondo jibalengejile kushinda. Mosesa watwajijile kusuntula maboko anji ne kamama ka Lesa wa kine mwiulu. Mosesa inge wauba bino, Yehoba wapele bena Isalela bulume bwa kulwa na bena Amaleki. Bino maboko a kwa Mosesa byo akookele, bena Amaleki batatwile kushinda. Alona ne Hula “bashikwile jibwe kuba’mba ekalepo [Mosesa] kabiji waikele ponka. Kepo Alona ne Hula bakwachijile maboko anji, awe ku lubaji lumo ne mukwabo ku lubaji lukwabo, kya kuba maboko anji akosele kufikatu ne juba byo jazhikile.” Kuboko kwa Lesa kwa bulume kwalengejile bena Isalela kushinda nkondo.—Lupu. 17:8-13.

8. (a) Asa waubile byepi kimye bena Etiopya kyo balukukile Yuda? (b) Twakonsha kuketekela byepi Lesa byonka byaubile Asa?

⁸ Kabiji mu moba a Mfumu Asa, Yehoba wamwesheshe’mba kuboko kwanji kechi kwaipipa ne. Mu Baibolo mwatongolwa  makondo avula bingi. Bino nzhita yakijilemo kubaya ke ya kwa Zela mwina Etiopya. Wajinga na bashilikale bayuka kulwa nkondo 1,000,000. Nzhita ya kwa Asa yatwelelemo bimye bibiji mu nzhita ya bena Etiopya. Kino kyakonsheshe kulengela Asa kuba moyo ne kuponesha maboko anji. Bino Asa walombele kwi Yehoba kuba’mba amukwashe. Mu ndangulukilo ya bashilikale, kyamwekele’mba kechi bakonsheshe kushinda bena Etiopya ne, bino “kwi Lesa bintu byonse kechi byakatazha ne.” (Mat. 19:26) Lesa wamwesheshe bulume bukatampe kabiji ‘wakwashishe Asa kushinda bena Etiopya,’ mambo “waingijilanga Yehoba na muchima wanji yense.”—2 Moba 14:8-13; 1 Mfu. 15:14.

9. (a) Ki ka kyalengejile Nehemiya kubula kuleka kushimukulula nsakwa ya Yelusalema? (b) Lesa wakumbwile byepi lulombelo lwa kwa Nehemiya?

⁹ Akifwanyikizhai Nehemiya byo aumvwine kimye kyo ayile ku Yelusalema. Muzhi wamwekelenga nobe kechi wazhikijilwa ne, kabiji Bayudea bakwabo balefwilwe. Bintu byaubilenga balwanyi babo byalengejile Bayudea kukookesha maboko ne kuleka kushimukulula nsakwa ya Yelusalema. Nanchi bino byalengejile Nehemiya kuponesha maboko nyi? Ine. Byonka byaubile Mosesa, Asa ne bakalume ba Yehoba bakwabo, Nehemiya naye walombanga kwi Yehoba kimye kyonse. Byo byo aubile ne pa kikye kimye. Yehoba wakumbwile lulombelo lwa kwa Nehemiya ne kuba kintu kyamwekele kukatazha ku Bayudea. Lesa waingijishe ‘bulume bwanji bukatampe’ ne “kuboko” kwanji kukosesha maboko a Bayudea akookele. (Tangai Nehemiya 1:10; 2:17-20; 6:9.) Nanchi mwaketekela’mba Yehoba wingijisha ‘bulume bwanji bukatampe’ ne “kuboko” kwanji kukosesha bakalume banji lelo jino nyi?

10, 11. (a) Satana uba byepi pa kuba’mba alengele maboko etu kukooka? (b) Yehoba wingijisha ka pa kuba’mba etukoseshe? (c) Mwamwenamo byepi mu masukulu a mwingilo wa Lesa?

¹⁰ Twaketekela’mba Diabola ukatwajijila kukosesha maboko anji kuba’mba etulengele kuleka kwingijila Lesa. Wingijisha makafulumende, bantangi ba bupopweshi, ne bansatuki kwamba bubela pe atweba ne kwituzakamisha. Mambo ka o obila bino? Ukeba’mba maboko etu akooke mu mwingilo wa kusapwila mambo awama a Bufumu. Nangwa byonkabyo, Yehoba wipana kwitukosesha kwingijisha mupashi wanji wazhila. (1 Moba 29:12) Kyanema kwikala na uno mupashi pa kuba’mba tushinde meseko a kwa Satana ne ntanda yanji yatama. (Sala. 18:39; 1 Ko. 10:13) Tusanta bingi pa kwikala na Mambo a Lesa anembelwe na lutangijilo lwa mupashi wazhila. Kabiji langulukai ne pa mabuku alumbulula Baibolo o tutambula pa ñondo pa ñondo. Byambo biji mu Zekaliya 8:9, 13 (tangai) bebyambile kimye kyo bashimukulwilenga Yelusalema, kabiji bitukwasha ne lelo jino.

¹¹ Kabiji bitufunjisha Lesa pa kupwila, pa kubuñana, pa kushonkena ne mu masukulu a mwingilo wa Lesa bitukosesha bingi. Byo tufunda bitutundaika kwibikila bikonkwanyi bya kwingijila Lesa ne kwingila mingilo ya Lesa. (Sala. 119:32) Nanchi mukebesha kutanwa ku ano masukulu akonsha kwimukosesha nyi?

12. Twafwainwa kuba byepi pa kuba’mba tutwajijile kwikala na bulunda bwakosa na Lesa?

¹² Yehoba wakwashishe bena Isalela kushinda bena Amaleki ne bena Etiopya kabiji wapele Nehemiya ne balunda nanji bulume bwa kupwisha mwingilo wa kushimukulula. Ne atweba Lesa uketupa bulume  bwa kuchinchika inge kebetumanyike, kulengulula mambo o tusapwila ne kwikala na bijikila pa kwingila mwingilo wa kusapwila. (1 Pe. 5:10) Kechi twafwainwa kuketekela Yehoba kwitukwasha mu jishinda ja kukumya ne. Bino twafwainwa kwibikako. Kino kyavwangamo kutanga Mambo a Lesa moba onse, kunengezha ne kupwila, kwikala na lufunjisho lwa pa bunke, kupopwela kwa kisemi ne kulomba kimye kyonse kwi Yehoba. Kechi twafwainwa kuswisha bintu bikwabo kwitulengela kuleka kuba bintu byanengezha Yehoba bitutundaika ne kwitukosesha ne. Inge mwamona kuba’mba maboko enu apona, lombai Lesa kwimukwasha. Mukemwena mupashi wanji ‘byo akemukosesha ne kwimupa kizaku ne bulume bwa kwingila.’ (Fili. 2:13) Mwafwainwa kuba byepi pa kuba’mba mukoseshe maboko a bakwenu?

13, 14. (a) Mulongo umo ba mukoseshe byepi kimye kyo afwishishe mukazhanji? (b) Mu ñanyi mashinda mo twakonsha kukosesha bakwetu?

¹³ Yehoba witupa balongo ba ntanda yonse, bapopweshi betuta muchima kabiji bakonsha kwitutundaika. Vulukai byanembele mutumwa Paulo amba: “Koseshainga maboko abula kukosa ne manungo azukuma, kabiji endainga kwa kubula kusendukamo mu jishinda jaoloka.” (Hebe. 12:12, 13) Bavula bajingako mu myaka kitota kitanshi bebatundaikile na bino byambo. Ne mu ano moba byo byo kiji. Mulongo umo byo afwishishe mukazhanji ne makatazhotu akwabo o apichilemo, waambile’mba: “Nafunjile kuba’mba kechi twakonsha kusala meseko a kupitamo, nangwa kimye ne. Kulomba ne kwikala na lufunjisho lwa pa bunke biji nobe kintu kikwasha muntu kubula kwibila pa mema. Kabiji balongo ne banyenga bantekeneshe bingi. Pano nayuka kuba’mba kyanema bingi kwikala na bulunda bwawama na Yehoba makatazho saka akyangye kwitufikila.”

¹⁴ Alona ne Hula bakwachile maboko a kwa Mosesa kimye kya nkondo. Ne atweba twakonsha kumonapo mashinda a kukwashishamo bakwetu. Bañanyi bo twakonsha kukwasha? Aba babena kupita mu makatazho a bukote, bakolwa kolwa, bo bakanya kwingijila Lesa ku balongo babo, babula wa kwibakwasha, nangwa bafwisha mulongo wabo. Twakonsha ne kutundaika banyike bo bakanjikizha ku bakwabo kuba byatama nangwa kukeba kwikala bulongo mu ino ntanda, kufunda kufika palepa, kwikala na mali avula nangwa kutumbalala. (1 Tesa. 3:1-3; 5:11, 14) Monaingapo mashinda a kutundaikilamo bakwenu pa Nzubo ya Bufumu, mu mwingilo, kimye kyo mubena kuja kajo, nangwa inge mubena kwisamba nabo pa foni.

15. Byambo byawama byakonsha kukwasha byepi bakwenu bena Kilishitu?

¹⁵ Asa byo ashinjile, ngauzhi Azaliya wamutundaikile ne bantu banji na byambo bya kuba’mba: “Bino anweba kosai, kabiji kange muponeshe maboko enu ne, mambo mingilo yenu bakeifweta.” (2 Moba 15:7, tubyambo twa munshi.) Kino kyakwashishe Asa kubwezha mpopwelo ya kine. Popamotu ne anweba, byambo byenu byawama byakonsha kutundaika bakwenu. Mwakonsha kukwasha bakwenu kwingijila Yehoba na muchima yense. (Maana 15:23) Pa kupwila, kange mulubengako kuba’mba mwakonsha kutundaika bakwenu na mikumbu yenu yawama ne.

16. Byonka byaubile Nehemiya, bakulumpe bakonsha kukosesha byepi bakwabo mu kipwilo? Ambai mashinda amo bakwenu ba mu lwitabilo mo bemukwashishe.

¹⁶ Yehoba wakwashishe Nehemiya ne bakwabo kukosesha maboko abo ne kwingila  mwingilo. Bapwishishe kushimukulula nsakwa ya Yelusalema mu moba 52. (Ne. 2:18, tubyambo twa munshi.; 6:15, 16) Nehemiya kechi watangijilengatu mwingilo ne. Ne aye mwine waingijileko mwingilo wa kushimukulula nsakwa ya Yelusalema. (Ne. 5:16) Bakulumpe mu kipwilo bavula nabo balondela byaubile Nehemiya kupichila mu kwingilako mingilo ya kushimika nangwa kulama bulongo Nzubo ya Bufumu. Byo bengijila pamo na basapwishi mwingilo wa kusapwila ne byo bengila mwingilo wa bukafunga, bakosesha maboko a boba baji na bijikila.—Tangai Isaya 35:3, 4.

17, 18. Inge ketupite mu makatazho nangwa twaikala na bijikila, twakonsha kuketekela ka?

¹⁷ Kwingijila pamo na balongo ne banyenga kulengela kukwatankana. Kabiji kwitulengela kwikala na bulunda bwa myaka ne kwikala na luketekelo lwakosa mu mapesho akaleta Bufumu bwa Lesa. Byo tukosesha maboko a bakwetu, twibakwasha kuchinchika makatazho akonsha kwibabwezha panyuma ne kwikala na luketekelo lwa bintu bya kulutwe. Kubila bakwetu bino, kwitukwasha kuta muchima pa bintu biketubila Lesa kulutwe. Kabiji tukosesha ne maboko etu.

¹⁸ Kumona Yehoba byo akwashishe ne kuzhikijila bakalume banji ba kishinka ba kala mu bintu byapusana pusana kukosesha lwitabilo lwetu mwi aye. Onkao mambo, inge ke mupite mu makatazho, ‘kange mukookeshe maboko enu ne.’ Pano bino, lombainga kwi Yehoba ne kuswisha kuboko kwanji kwa bulume kwimukosesha ne kwimutangijila ku mapesho a Bufumu.—Sala. 73:23, 24.