1, 2. Nĩkĩ Ngũsĩ sya Yeova syĩthĩawa na mĩkĩĩle ya ngũa yĩ kĩvathũkany’o vyũ na angĩ? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.)

ĨKASETI yĩmwe ya kĩthyomo kya Dutch yawetie ũũ yĩineena ĩũlũ wa ũmbano ũmwe waĩ wa atongoi ma ndĩni: “Aingĩ meekĩĩte ngũa oou ta maendete ndembea, na mũno mũno ĩla kwaĩ kũvyũ.” Ĩkaseti yĩu yaendeeie kwasya: “Ũu ti w’o kũilyĩ ũmbanonĩ mũnene wa Ngũsĩ sya Yeova. . . . Imwana na aũme meũka mekĩĩte ĩkoti na tai, nasyo iveti na eĩtu mekĩĩte sikati . . . ndaasa nesa, ĩndĩ ti atĩ nĩ sikati syĩ na mĩsono yavĩtiwe nĩ ĩvinda.” Kĩu kĩonany’a ũndũ kaingĩ Ngũsĩ sya Yeova ikathawa nũndũ wa kwĩyanakavya na kwĩvw’ĩka “ngũa imaĩle, vamwe na wĩnyivyo na kĩlĩko . . . o ũndũ ũmaĩle . . . ala maumbũlaa kũmũkĩa Ngai.” (1 Tim. 2:​9, 10) Mũsoanĩ ũsu mũtũmwa Vaulo aneenaa ĩũlũ wa iveti, ĩndĩ mwolooto ũsu no ũtũmĩwe nĩ aũme Aklĩsto.

² Kwa andũ ma Yeova, kwĩkĩa ngũa ila syaĩle nĩ kwa vata mũno, o na nĩ kwa vata kwa Ngai ũsu tũthaithaa. (Mwa. 3:​21) Kĩla Maandĩko mawetete ĩũlũ wa mwĩkĩĩle wa ngũa na kwĩyanakavya, kyonanasya kana ve myolooto ĩla Mũsumbĩ Mũnene wa nthĩ yonthe wendaa athaithi make ma w’o maatĩĩe. Kwoou tũyaĩle o kwĩsũanĩa ithyĩ ene ĩla tũũnyuva ngũa ila tũkwenda kwĩkĩa. Ĩndĩ o na nĩtwaĩle kũsũanĩa ethĩwa ngũa isu tũũnyuva  niũmwendeesya ũla Mwĩaĩi Mũsumbĩ Mũnene Yeova.

3. Mĩao ĩla Ngai wanengete Aisilaeli yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa mĩkĩĩle ya ngũa?

³ Kwa ngelekany’o, mĩao ĩmwe katĩ wa mĩao ĩla Ngai wanengete Aisilaeli nĩyamasũvĩanaa na mwĩkalĩle mũthũku vyũ wa mbaĩ ila syamathyũlũlũkĩte. Mĩao ĩsu nĩyoonanisye ũndũ Yeova waleanĩte vyũ na mĩkĩĩle ya ngũa ĩla ĩtonya kũtuma mũndũ mũka oneka ta mũndũũme na mũndũũme oneka ta mũndũ mũka. (Soma Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 22:⁠5.) Kwoou ũndũ ũsu wĩonany’a nesa kana Ngai ndendeeaw’a nĩ mĩkĩĩle ya ngũa ĩla ĩtumaa aũme mekala aka, aka mekala aũme, kana wĩthĩa ndũvathũkany’a mũndũũme na mũndũ mũka.

4. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya Aklĩsto meke motwi maseo ĩũlũ wa ngũa?

⁴ Ndeto ya Ngai yĩ na myolooto ya kũtetheesya Aklĩsto meke motwi maseo ĩũlũ wa ngũa ila maĩle kwĩkĩa. Na myolooto ĩsu no ĩtũmĩwe nĩ Aklĩsto onthe, methĩwe mekalaa va, syĩthĩo syoo nĩ syĩva, kana nzeve ya kwoo ĩilyĩ ata. Ti nginya tũnengwe mĩao mingĩ ĩeleetye mĩsono ya ngũa ĩla yĩtĩkĩlĩkĩte na ĩla ĩtetĩkĩlĩkĩte. Vandũ va ũu, tũtongoeaw’a nĩ myolooto ya Maandĩko. Nayo myolooto ĩsu ndĩtwovete ũkethĩa tũyamba kwĩnyuvĩa ithyĩ ene kĩla tũkwenda kwĩkĩa. Ekai twone myolooto ĩmwe yĩ Mbivilianĩ ĩtonya kũtũtetheesya kũmanya “kwenda kwa Ngai kũla kũseo na kũla kwĩtĩkĩlĩka na kũla kwĩanĩu” ĩla tũũnyuva nĩ ngũa syĩva tũkwĩkĩa.​—Alo. 12:1, 2.

5, 6. Mwĩkĩĩle witũ wa ngũa waĩle kũtuma angĩ meka ata?

⁵ Mũtũmwa Vaulo aveveewe kũkindĩlĩĩla mwolooto wa vata ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya 2 Akolintho 6:⁠4. (Soma.) Andũ masomaa maũndũ maingĩ mũno ĩũlũ witũ o kwa kũtũsisya tũ. Andũ aingĩ nĩmambĩĩaa kũtũsũanĩa kwa nzĩa na, kana makethĩwa na woni mũna ĩũlũ witũ kwosana na ‘mũvw’anĩle witũ wa ũtheinĩ.’ (1 Sam. 16:⁠7) Kwoou ithyĩ Ngũsĩ sya Yeova nĩtũeleawa kana kwĩkĩa ngũa ti o kwĩkĩa kĩndũ kyonthe kĩla tũkwĩw’a kĩitwendeesya. Myolooto ĩla twĩsĩ kuma Ndetonĩ ya Ngai nĩyaĩle kũtuma twĩvathana na ngũa itũkwete mũno, iũtũtia tũilyĩ ta twĩ athei, kana ikũamũkĩsya angĩ wendi mũthũku. O na ũu nĩ kwonany’a kana tũyaĩle kwĩkĩa ngũa syonanĩtye kana syumĩlĩtye mamutha maitũ ala mataĩle kwoneka. Tũyaĩle kũtuma mũndũ o na wĩva alasimĩka kũsisya ũtee oona ũndũ twĩkĩĩte.

⁶ Ĩla tweekĩa ngũa ila syaĩle, ngũa ntheu, na twasyĩkĩa nesa nĩvatonyeka andũ makatũnenga ndaĩa na maimũkumya Mwĩaĩi Mũsumbĩ Mũnene Yeova. O na nĩ ũndũ ũtonyeka makendeew’a nĩ kũmũthaitha Ngai ũla tũthaithaa. O na ĩngĩ, mwĩkĩĩle mwaĩlu wa ngũa nũeteae ndaĩa ũseũvyo wa Yeova. Nũndũ wa ũu, nĩvatonyeka mũno andũ makethukĩĩsya ũvoo ũla tũmatavasya.

7, 8. Nĩ ĩvinda yĩva mũno mũno twaĩle kwĩkĩa ngũa ila syaĩle?

⁷ Twĩ na thiĩ na Ngai witũ mũtheu, na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ, vamwe na andũ ala me ũtũinĩ. Thiĩ ũsu nĩ kwĩkĩa ngũa ila itonya kũtuma ũvoo ũla tũtavanasya ũnengwa ndaĩa na itonya kũtuma Yeova ataĩwa. (Alo. 13:​8-​10) Ũndũ ũsu nĩ wa vata mũno mũno ĩla twĩ maũndũnĩ ma Kĩklĩsto ta maũmbano kana ũtavany’a. Twaĩle kwĩkĩa ngũa o “ũndũ ũmaĩle [andũ] ala maumbũlaa kũmũkĩa Ngai.” (1 Tim. 2:​10) Ĩndĩ nĩtwĩsĩ kana ngũa ila itonya kwĩkĩwa kĩsionĩ kĩmwe no kwĩthĩwa itekĩwa kĩsionĩ kĩngĩ. Kwoou andũ ma Yeova nthĩ yonthe nĩmasũanĩaa ĩũlũ wa syĩthĩo sya vala maĩ ĩla meũnyuva ngũa nĩ kana maikaũmĩsye angĩ.

⁸ Soma 1 Akolintho 10:31. Ĩla tũendete maũmbanonĩ manene twaĩle kwĩkĩa ngũa syĩ na kĩasi na syaĩle, ĩndĩ tũyaĩle kwĩkĩa naĩ tondũ twonaa andũ ma nthĩ ĩno mekĩĩte. O na ĩngĩ ĩla tũendete kana tumĩte motelinĩ na ĩla tũthyũmũĩte ĩvindanĩ ya maũmbano asu, tũyaĩle kwĩkĩa ngũa oou ta tũteũmaka. Tweekĩa ngũa nesa tũikew’aa nthoni kũtavya angĩ kana ithyĩ nĩ Ngũsĩ sya Yeova. O na tũkeew’aa twĩ na ũthasyo wa kũtavya andũ ũvoo mũseo ĩla vaumĩla mwanya.

9, 10. Nĩkĩ twaĩle kũatĩĩa ũtao ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Avilivi 2:4 ĩla tũũnyuva kĩla tũkwĩkĩa?

⁹ Soma Avilivi 2:4. Nĩkĩ Aklĩsto maĩle kũsũanĩa ĩũlũ wa ana-a-asa ala angĩ ĩla meũnyuva ngũa? Kĩtumi kĩmwe nĩ kana andũ ma Ngai mekĩaa kĩthito mũno maatĩĩe ũtao ũũ wĩ Mbivilianĩ: “Ũaai mamutha menyu ala me kũũ nthĩ: ũlaalai, na ũvuku, na mĩmeo mĩthũku.” (Ako. 3:​2, 5) Tũyĩsa kwenda wĩthĩwe wĩ ũndũ wĩ vinya kwa Aklĩsto ala angĩ kũatĩĩa ũtao ũsu. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala maekanie na mwĩkalĩle wa ũlaalai no matonya kwĩthĩwa maendeee kũkita mũno mavete kawendi kana me nako ka kwĩka naĩ. (1 Ako. 6:​9, 10) Ithyĩ tũyenda o na vanini kũmetesya maũndũ, kana nata?

¹⁰ Ĩla twĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ, mwĩkĩĩle witũ wa ngũa nĩwaĩle kũtuma mew’a kĩkundinĩ ne vandũ vaseo vate na mwĩkalĩle mũthũku. Ũndũ ũsu nĩ wa vata twĩthĩwe twĩ ũmbanonĩ kana twĩ vandũ vangĩ. Tũivatĩtwe kwĩnyuvĩa ngũa ila tũkwenda kwĩkĩa. Ĩndĩ ithyonthe nĩtwaĩlĩte kwĩkĩa ngũa iũtuma wĩthĩwa wĩ ũndũ wĩ laisi kwa angĩ kwĩkala me atheu na maiendeea kũatĩĩa myolooto ya Ngai ĩũlũ wa ũtheu wa mosũanĩo, ndeto, na mwĩkalĩle. (1 Vet. 1:​15, 16)  Wendo wa w’o “ndwĩkaa ũndũ ũtaĩle, o na ndwĩmanthĩaa syĩndũ [kana, ndũmanthaa kwĩyĩuna].”​—1 Ako. 13:4, 5.

11, 12. Nĩ ũndũ wĩva twaĩle kũsũanĩa ĩla tũũnyuva kĩla tũkwĩkĩa?

¹¹ Ĩla athũkũmi ma Ngai meĩka motwi ĩũlũ wa kĩla mekwĩkĩa, nĩmamanyaa “kwĩ ĩvinda kw’o kwondũ wa kĩla ũndũ na kĩla wĩa.” (Mũta. 3:​1, 17) Nĩ w’o kana andũ mayĩkĩa ngũa masiasya nzeve ya kwoo, na nĩmasiasya nĩ ĩvinda ya thano kana nĩ ya mbua. O na ĩngĩ nĩmasũanĩaa mekalaa naaũ na mũsyĩ kũilyĩ ata, na maũndũ angĩ ta asu. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, myolooto ya Yeova ndĩvĩndũkaa kwosana na nzeve ũndũ ĩilyĩ.​​—⁠Mal. 3:⁠6.

¹² Ti laisi kwa andũ ala mekalaa kũla kũvyũ kũĩkĩĩthya kana meekĩa ngũa syĩ na ndaĩa na syĩkwonany’a mũndũ e na kĩlĩko. Kwoou ana-a-asa na eĩtu-a-asa nĩmew’aa mũyo ĩla tweevathana na kwĩkĩa ngũa itũkwete mũno kana iũtuma wĩthĩa no ta twĩ athei. (Yovu 31:⁠1) O na ĩngĩ ĩla tũthyũmũĩlĩte ũtee wa ũkanga kana ĩla twĩ kũla kũtuvĩaa andũ nĩtwaĩle kwĩkĩa ngũa sya kũthambĩa ila syaĩle. (Nth. 11:​2, 20) O na kau andũ aingĩ ma nthĩ nĩmekĩaa ngũa sya kũthambĩa syonanĩtye ũthei woo, ithyĩ ala tũmũthũkũmaa Yeova nĩtũsũanĩaa mũno ĩũlũ wa kũmũkumya Ngai witũ mũtheu ũla tũmwendete.

13. Nĩkĩ twaĩle kũsũanĩa mwolooto ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya 1 Akolintho 10:​32, 33 ĩla tũũnyuva ngũa?

¹³ Ve mwolooto ũngĩ wa vata ũtonya kũtũtetheesya kũnyuva ngũa ila syaĩle. Mwolooto ũsu nĩ kana ithyĩ nĩtũsũanĩaa wasya wa ngoo wa angĩ, methĩwe nĩ ala tũthaithaa namo kana nĩ andũ angĩ. (Soma 1 Akolintho 10:​32, 33.) Tũyaĩle kwĩkĩa ngũa itonya kũũmĩsya angĩ na ũsu nĩ ũndũ tũtaĩle kũũvũĩa ngũĩ. Vaulo aandĩkie atĩĩ: “Kĩla ũmwe wa ithyĩ namwendeesye ũngĩ kwa ũla ũseo, kwondũ wa kwakwa.” Na ĩndĩ anengane kĩtumi kya kwĩka ũu. Aisye: “Nũndũ Klĩsto nake ndaaĩyendeesya mwene.” (Alo. 15:​2, 3) Nĩ w’o kana Yesũ nĩwendeeaw’a mũno nĩ kũtetheesya angĩ mbee wa kwĩka maũndũ a make. Kwĩka ũu kwaĩ kwa vata nĩ kana eanĩsye kwenda kwa Ngai. Kwoou o naitũ nĩtwaĩle kwĩvathana na syĩndũ kana mĩkĩĩle ya ngũa ĩla ĩtonya kũtuma ala tũũtavya ũvoo malea kũtwĩthukĩĩsya.

14. Asyai matonya ata kũmanyĩsya syana syoo imũkumasye Ngai kwĩsĩla mwĩkĩĩle wasyo wa ngũa?

¹⁴ Asyai Aklĩsto me na kĩanda kya kũmanyĩsya mĩsyĩ yoo kũatĩĩa myolooto ĩla yĩ Mbivilianĩ. Ũu nĩ vamwe na kũĩkĩĩthya kana mo ene vamwe na syana syoo nĩmeekĩa kĩthito mamũtanĩthye Ngai kwa kwĩkĩa ngũa ila syaĩle na kwĩyanakavya kwa nzĩa ĩla yaĩle. (Nth. 22:6; 27:11) Ĩla asyai meethĩwa me ngelekany’o nzeo kwa syana syoo na maitaa kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte, kĩu nĩkĩitetheeasya ikamanya kũnenga ndaĩa Ngai mũtheu ũla tũthaithaa. Wĩthĩawa wĩ ũndũ mũseo ta kĩ ĩla asyai moony’a syana syoo ũndũ itonya kũnyuva ngũa nzeo na vala itonya kũithooa! Kwoou maĩlĩte kũtetheesya syana syoo imanye kana ĩla iũthooa ngũa, iyaĩlĩte kũnyuva ngũa no ũndũ nĩsyendeew’a nĩsyo ĩndĩ syaĩle kũnyuvaa ngũa ila itonya kũitetheesya ianĩsye kĩanda kĩla syĩ nakyo kya kũkua ĩsyĩtwa ya Yeova Ngai.

15. Nĩ kyaũ twaĩlĩte kũlilikana ĩla tũũnyuva ngũa?

¹⁵ Ndeto ya Ngai yĩ na motao maseo matonya kũtũtetheesya twĩke motwi maseo ala matonya kũmũtaĩa Ngai. Nĩ w’o kana mĩkĩĩle yitũ ya ngũa yĩ kĩvathũkany’o. Kĩla ũmwe e ngũa ila wendete na ũkwati witũ ndwĩanene. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, kĩla ĩvinda ngũa sitũ nĩsyaĩle kwĩthĩwa syĩ ntheu, syĩ mbaĩlu,  syosanĩte na ũndũ ũla tũkwĩka, na syĩtĩkĩlĩkĩte kĩsionĩ kĩla tũĩ.

16. Nĩkĩ tũyĩthĩawa tũitethya wĩa wa mana ĩla tweekĩa kĩthito tũkwate ngũa mbaĩlu?

¹⁶ Nĩtwĩsĩ kana ti laisi kĩla ĩvinda kwĩka ũtwi ũkwonany’a kana twĩ na kĩlĩko, na kana nĩtwambĩte kũsũanĩa maũndũ onthe nesa. Nĩkĩ? Kĩtumi nũndũ nduka mbingĩ ithooasya ngũa ila syendetwe nĩ andũ aingĩ, na kwoou nĩvendekaa kĩthito kingĩ na ĩvinda yingĩ kũmantha ngũa mbaĩlu na itatũkwete mũno, syĩthĩwe nĩ sikati, itonyeo, sati, suti, kana mĩvuuto. Ĩndĩ tweekĩa kĩthito nĩ kana tũkwate ngũa nzeo na mbaĩlu, nĩvatonyeka Aklĩsto ala angĩ makona ũu na makew’a mũyo. Na o na kau nĩtũtonya kũthĩnĩka mũno tũimantha ngũa ila mbaĩlu, nĩtwĩw’aa tweanĩwa mũno nũndũ kĩthito kitũ nĩkĩtumaa Ĩthe witũ wa ĩtunĩ akwata ndaĩa.

17. Nĩ maũndũ amwe meva matonya kũtuma mwana-a-asa aĩthya kĩng’ee kana akalea kũkĩĩthya?

¹⁷ Nao nata kũĩthya kĩng’ee? Kwosana na Mĩao ya Mose, yaĩ lasima aũme maĩthye kĩng’ee. Ĩndĩ Aklĩsto mai ungu wa Mĩao ya Mose, o na ti nginya mamĩatĩĩe. (Ali. 19:27; 21:5; Aka. 3:​24, 25) Kũndũ kũmwe no kwĩthĩwa vate ũthũku kwa aũme kwĩthĩwa na kĩng’ee kĩtilĩtwe o nesa, na mũndũ nũtonya kũnengwa ndaĩa nũndũ wa ũu. O na no kwĩthĩwa kĩu kĩtasiĩĩa andũ kwĩthukĩĩsya ũvoo wa Ũsumbĩ. O na ve ana-a-asa amwe me ianda kĩkundinĩ maĩthĩtye kĩng’ee. Ĩndĩ vailyĩ oou, ana-a-asa amwe kũu nĩmanyuvaa kwĩkala mate na kĩng’ee. (1 Ako. 8:​9, 13; 10:32) Nakw’o kũndũ kũngĩ ti laisi wĩthĩe aũme maĩthĩtye kĩng’ee na kwoou wonekaa ũte ũndũ waĩle kwa Ngũsĩ sya Yeova ila syĩ kũu kũĩthya ing’ee. Kwoou mwana-a-asa wĩ kũndũ ta kũu akaamũa kũĩthya kĩng’ee, mwĩkĩĩle wake wa ngũa na kwĩyanakavya kwake kũyĩthĩwa kũimũtaĩa Ngai. O na ndethĩwa ataweteka ũthũku.​—Alo. 15:1-3; 1 Tim. 3:2, 7.

18, 19. Ĩandĩko ya Mika 6:8 yĩtonya kũtũtetheesya ata ĩla tũendeee kwĩkĩa kĩthito tũnyuve ngũa iũmũetea Ngai ndaĩa?

¹⁸ Nĩtũtanaa mũno nũndũ Yeova ndatwĩkĩĩe mĩao mingĩ ya ũndũ twaĩle kwĩkĩa ngũa na kwĩyanakavya. Vandũ va ũu, nũtwĩtĩkĩlĩtye tũtũmĩe ũthasyo witũ kwĩka motwi maseo tũtongoew’e nĩ myolooto ĩla yĩ Maandĩkonĩ. Tweeka ũu tũkoonany’a nĩtũkwenda ‘kwĩkalany’a na Ngai witũ twĩ na wĩnyivyo,’ kwĩsĩla mwĩkĩĩle witũ wa ngũa na kwĩyanakavya kwitũ.​—Mika 6:8, The Holy Bible in Cur­rent Kikamba Language.

¹⁹ Nzĩa ĩmwe twonanasya twĩ na wĩnyivyo nĩ kũmanya kana Yeova nĩ mũtheu vyũ na kana vai ũngĩ ũtonya kũtũtongoesya nesa eka we na kwoou nĩtwaĩle kũatĩĩa myolooto yake. O na ĩngĩ, ethĩwa twĩ na wĩnyivyo tũkanengaa ndaĩa mawoni ma ala angĩ na tũielewa ũndũ mekwĩw’a. Kwoou ‘twĩkalanasya na Ngai witũ twĩ na wĩnyivyo’ ethĩwa nĩtwaatĩĩa myolooto yake thayũnĩ witũ na tũinavũthĩĩsya woni wa ala angĩ.

20. Ngũa sitũ na kwĩyanakavya kwitũ kwaĩle kũtuma angĩ meka ata?

²⁰ Mwĩkĩĩle witũ wa ngũa ndwaĩle kũtuma andũ masũanĩa maũndũ angĩ ĩũlũ witũ, ĩndĩ waĩle kũtuma mamanya kana ithyĩ twĩ athaithi ma Yeova. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa na andũ ala angĩ onthe nĩmaĩle kwona nĩtũkuĩte nesa ĩsyĩtwa ya Ngai witũ mũlũngalu. Myolooto yake yĩ ĩũlũ mũno na nĩtũtataa ũndũ tũtonya tũmĩatĩĩe twĩ atanu. Nĩtũũmakatha ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala methĩĩtwe mayĩkĩa ngũa nesa, mayĩyanakavya nesa, na me na mwĩkalĩle mũseo. Na kĩtumi nũndũ kĩu nĩkĩtumaa ala me na ngoo nzeo mendeew’a nĩ ũvoo ũla wĩ Mbivilianĩ na nĩkĩtumaa Yeova akwata nguma na ew’a mũyo. Kwa w’o, twaendeea kwĩka motwi maseo ĩũlũ wa kĩla tũkwĩkĩa, tũkaendeea kũmũkumya Ngai ũla wĩvw’ĩkĩte “ndaĩa na ũnene.”​—Sav. 104:1, 2.