1, 2. ¿Tiko Jyobaa tyestiigëty jëjpˈam tˈixtë parë tsuj yajxon nyaywyit nyayxyoxëdët? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky).

TUˈUGË perioodikë diˈib Holanda ojts tnimaytyaˈaky wiˈix tëgok nyaywyit nyayxyojxëdë pënaty nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk ko tyuˈukmujktë. Jyënany ko nimay kyaj ojts nyëjkxtë oytyuny mët ko jyantsy yˈany. Tyäˈädë perioodikë nan ojts tnimaytyaˈagyë Jyobaa tyestiigëty wiˈix nyëjkxtë jantsy oytyuny mä tuˈugë asamblee. Jyënany ko ja yetyëjkëty mëj mutsk tmënëjkxtë kyorbatë etsë syakë. Ets ja toxytyëjkëty mëj mutsk tmënëjkxtë yˈëxmuk diˈib jembyëtsëëmp, naa yeny extëm oy kyëxëˈëky. Jyobaa tyestiigëty janääm jatsojk yajmëjkumaytyë mä wiˈix nyaywyit nyayxyoxëdë. Apostëlë Pablo jyënany ko Dios mëduumbëty tsojkëp nyayxyoxëdët “extëm pyaatyëty ets dyajˈyoˈoytyëdë jyot wyinmäˈäny”, mët ko duˈunën mbäät tuˈugë Dios mëduumbë nyaywyit nyayxyoxyëty (1 Timoteo 2:9, 10, TNM). Mä tyäˈädë tekstë, Pablo yëˈë duˈun ojts tˈanëëmë toxytyëjkëty, per nanduˈun mbäät tpadundë yetyëjkëty.

² Dios mëduumbë jëjpˈam tˈixtë ets tsuj yajxon nyaywyit nyayxyoxëdët mët ko Dios ja diˈib nˈawdäjtëm jëjpˈam  tˈixy (Génesis 3:21). Jyobaa yëˈë diˈib yˈanaˈamdaapy tukëˈëyë, ets mä Biiblyë nyigajpxy yajxon wiˈix nyaywyit nyayxyoxëdët pënaty mëduunëp. Pääty ja wit diˈibë nbëjtäˈägäˈänëm kyaj jeˈeyë tsyekyëty ets ëtsäjtëm njantsy yˈoyˈijxëm. Diˈibën mas jëjpˈam yëˈë etsë Jyobaa tˈoyˈixët, diˈib nDiosˈäjtëm ets nReyˈäjtëm.

3. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm ja ley diˈibë Moisés yajmooy mä wiˈix mbäät nnaywyit nnayxyojxëm?

³ Mä ja ley diˈibë Moisés yajmooy, tapˈäjtpë netyë anaˈamën diˈib ja israelitëty ojts kyuwäˈänëdë parë kyaj axëëgë jyukyˈäjtën dyajnëjkxtët extëm ja myëgäjpnbäˈäjëty. Mä ja Ley jyënaˈany ko Jyobaa yˈaxëkˈijxypy ko jäˈäy ttuktëkëdë wit xox diˈib kyaj mëët yaˈëxkapët pën yetyëjk o toxytyëjk (käjpxë Deuteronomio 22:5, Mʉgoxpʉ ja̱ noky mʉdiˈibʉ jyaayʉn Moisés [MNM]). * Tyäˈädë Ley yëˈë xytyukniˈˈijxëm ko Jyobaa kyaj tˈoyˈixyë wit diˈibë yetyëjk yajkëxëˈëgëdëp toxytyëjkën ets ni yëˈë diˈibë toxytyëjk yajkëxëˈëgëdëp yetyëjkën, ets ni yëˈë wit diˈib tsip mëdë jäˈäy yaˈëxkapët pën yetyëjk o toxytyëjk.

4. ¿Ti mbäät pyudëkëdë Dios mëduumbë parë oy twinˈixtët ja wyit xyox?

⁴ Biiblyë yajkypyë käjpxwijën diˈib mbäät xypyudëjkëm parë oy nwinˈijxëm wiˈix nnaywyit nnayxyojxëm. Tyäˈädë käjpxwijën niˈamukë mbäät nguytyuˈunëm oy mä ntsënäˈäyëm, oy wiˈix ja kostumbrë nmëdäjtëm ets oy wiˈix yˈixëty ja tiempë, oy yˈanët o xyuxët. Kyaj tyim tsekyëty nyajmoˈoyëm tuˈugë listë diˈibë wit xox mbäät nbëjtakëm ets diˈibë kyaj. Yëˈëyë tsojkëp nbaduˈunëmë Biiblyë kyäjpxwijën parë nnaywyit nnayxyojxëm extëm ntsojkënyëˈäjtëm. Min nˈokˈijxëm tuˈuk majtskë käjpxwijën diˈib mbäät xypyudëjkëm parë nnijäˈäwëm “diˈibë duˈun oy ets diˈibë yajkupëjkp ets diˈibë duˈun ja Dios tsyejpy” ko nwinˈixäˈänëm wiˈix nnaywyitäˈän nnayxyoxäˈänëm (Romanos 12:1, 2, TNM).

5, 6. ¿Wiˈix wyimbëtsëmäˈäny extëm nnaywyit nnayxyojxëm?

⁵ Jyobaa yëˈë wyinmäˈänymyooyë apostëlë Pablo parë tkujayë tyäˈädë käjpxwijën diˈib yajpatp mä 2 Korintʉ 6:4 (käjpx). Wiˈix nnaywyit nnayxyojxëm yëˈë yajnigëxëˈkypy pënën ëtsäjtëm, ets duˈunë net ja jäˈäy xyˈijxëm (1 Samuel 16:7). Ëtsäjtëm yëˈë Dios nmëduˈunëm, pääty kyaj jeˈeyë tsyekyëty nbëjtakëm ja wit xox diˈib nˈoyjäˈäwëm o ntsojkënyëˈäjtëm. Biiblyë kyäjpxwijën mbäät xypyudëjkëm parë kyaj nduktëjkëmë wit diˈib jantsy xuˈuts, diˈib tukjäjnäjxp o diˈibë wiink jäˈäy yajmiˈinxëdëbë axëëkpë tsyojkën. O ja  tuk pëky njënäˈänëm, yëˈë mbäät nbëjtakëmë wit diˈib këëy yuˈtsp, kyaj yëˈëjëty diˈib yajkëxëˈktäˈäyëp tijaty. Nipënxyëp mbäät axëëk kyanayjawëty o nyasˈixët wiinktsoo ko tˈixët wiˈix të nayxyojxëm.

⁶ Pën wäˈäts nnayaˈijtëm, tsuj yajxon nnayˈoytyuˈunëm ets pën nnaywyit nnayxyojxëm adëyë, mbäädë jäˈäy tmëjˈixyë Diosë kyäjpn ets xywyintsëˈkëm extëmë Dios mëduumbë. Axtë mbäät niˈigyë tnijawëyäˈänët pënën ja Dios diˈibë nˈawdäjtëm ets tmëdoowˈitäˈänët ja oybyë ayuk diˈib ngäjpxwäˈkxëm.

7, 8. ¿Näˈä mas niˈigyë jyëjpˈamëty nnaywyit nnayxyojxëm tsuj yajxon?

⁷ Oy ko nnayxyojxëm extëm mbäät nyajmëjpëtsëˈëmëmë Jyobaa ets ja oybyë ayuk diˈib ngäjpxwäˈkxëm, pesë Jyobaa, nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët nˈëxpëjkëm etsë jäˈäy diˈib nmëtmaytyakëm nitëjkëdëp nwingutsëˈkëm (Romanʉs 13:8-10). Niˈigyë jyëjpˈamëty ets oy nnaywyit nnayxyojxëm ko nëjkxëm reunyonk o käjpxwäˈkxpë. Duˈun mbäät naywyit nnayxyojxëm extëm kyëxëˈëgët ko nDiosmëduˈunëm (1 Timotee 2:10). Taaˈäjtpë  wit xox diˈib kyaj wiˈix yaˈixy mä tuˈugë it lugäär, per wiinktsoo mbäät tëgatsy yaˈixy. Pääty, oy mä ntsënäˈäyëm niˈamukë mbäät nnaywyit nayxyojxëm extëm kyaj pën axëëk nyajnayjäˈäwëm.

⁸ (Käjpxë 1 Korintʉ 10:31). Ko nëjkxëm mä asamblee, oy ko tsuj nnaywyit nnayxyojxëm ets adëyë. Kyaj mbäät nnaywyit nnayxyojxëm extëmë naxwinyëdë jäˈäy diˈib tim tëgatsy nayxyojxëdëp. Ets ko nëjkxëm mä asamblee o ko ntsoˈonënë, kyaj yëˈë nduktëjkëmë wit diˈib oywiˈix xyajkëxëˈkëm, tsojkëp nˈijxëm diˈib oy tsuj xyajkëxëˈkëm ets nanduˈun ko njäjtëm o ko ntsoˈonënë mä jäjtakn. Net kyaj ntsoytyuˈunëm njënäˈänëm ko Testiigëˈäjtëm ets mbäädë net ngäjpxwäˈkxëm oytyim näˈäjëty.

9, 10. ¿Wiˈix xypyudëjkëmë Filipʉs 2:4 parë oy nnaywyit nnayxyojxëm?

⁹ (Käjpxë Filipʉs 2:4). ¿Tiko mbäät nˈijxëm pën ja wit xox kyaj axëëk dyajwinmayëdë nmëguˈukˈäjtëm? Tuk pëky, yëˈko jëjpˈam etsë Dios mëduumbë tpanëjkxtëdë tyäˈädë käjpxwijën: “Yajkutëgoy ja mwinmäˈäny ja axëëkpë diˈibë mmëdäjttëp [...]. Katë mnayyakëdë es mmëmadäˈägëdët tyäˈädë axëëkpë winmäˈäny: ja mëˈinduunk” (Kolosʉ 3:2, 5). Ta näägë nmëguˈukˈäjtëm diˈibë ijty axëëk ijt tsënääytyëp mä kyatëkënëm ëxpëjkpë, ets mbäät duˈunyëm ttunyë mëjääw parë kyaj myëmadäˈägëdët ja axëëkpë tsojkën. Pääty pën kyaj nˈijx nduˈunëm wiˈix nnaywyit nnayxyojxëm, mbäät niˈigyë ja nmëguˈukˈäjtëm tsyiptakxëty ets tmëmëdowëdë Biiblyë kyäjpxwijën ets nanduˈun parë tjëjpkudijët ja axëëkpë tsojkën (1 Korintʉ 6:9-11). ¿Këdii kyaj ntsojkëm ets duˈun tyun jyatëdët?

¹⁰ Ko nyajpatëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët nˈëxpëjkëm, ak wäˈäts ja jot winmäˈäny nmëdäjtëm ets xykyuwäˈänëm mä jäˈäy diˈib myaytyaˈakyˈäjttëbë axëëkpë ijt tsënaaky. Pääty ko tsuj yajxon nnaywyit nnayxyojxëm, xykyuwäˈänëm mä duˈumbë jot winmäˈäny, duˈun ko nëjkxëm mä tuˈukmujkën o muum nyajwoˈowëm. Njamëdäjtëm jaˈijtyë madakën parë këˈëm nwinˈijxëm diˈibë wit nbëjtäˈägäˈänëm, per nan nikëjxmˈäjtëm ets nnaywyit nnayxyojxëm extëm mbäät ja nmëguˈukˈäjtëm pyudëkëty, parë wyinmayët, kyäjpx myaytyäˈägët ets ttunët tijaty wäˈäts Dios windum (1 Peedrʉ 1:15, 16). Pes ja diˈib myëdäjtypyë tsojkën, “kyaj dyajtëgoyë mayˈäjt wintsëˈkën, kyaj tˈëxtäˈäy diˈibë yëˈëyë këˈëm tyukˈoyˈatëp” (1 Corintios 13:4, 5, TNM).

11, 12. ¿Wiˈix xypyudëjkëmë Eclesiastés 3:1, 17 parë kyaj ndimˈyaˈˈaniˈigyëm wiˈix nnaywyit nnayxyojxëm?

¹¹ Ko nwinˈijxëm diˈibë wit nduktëkëyäˈänëm, nnijäˈäwëm ko “tukëˈëyë, ak ta nyidiempë” (Eclesiastés 3:1, 17). Mä tuˈukpë jëmëjt tëgäjtspë tiempë, näˈäty tyuˈuy, yˈany, xyuxy pyojy o tyëtykyëty, ets wiˈix ja tiempë yˈixëty duˈun ja wit nduktëjkëm. Perë Jyobaa yˈanaˈamën kyaj tyëgatsy (Malaquías 3:6).

¹² Mä mëk jyantsy yˈany, tsiptakp nwinˈijxëmë wit diˈib tsuj yajxon këxëˈëgëp  ets adëyë. Yëˈë nmëguˈukˈäjtëm jotkujk nyayjawëdë ko kyaj nduktëjkëmë witë jantsy woonybyë o jantsy xuˈutspë diˈib yajkëxëˈktäˈäyëp ja jot niniˈkx (Job 31:1). Axtë pën nëjkxëm muum tsiiw xëjtspë extëm mä mejny o mä alberkë, oy ko yëˈë nduktëjkëmë wit diˈib kyaj tëgatsy kyëxëˈëgët (Proverbios 11:2, 20). Mayë jäˈäy diˈib kyaj Dios mëdundë, yëˈë myëtsiiw myëxëjtstëbë wit diˈib yajkëxëˈktaabyë jot niniˈkx. Per ëtsäjtëm tsojkëp yajxon nˈijxëm ets ja wit xox dyajmëjpëtsëmëdë Jyobaa, tuˈugë Dios diˈib wäˈäts.

13. ¿Tiko mbäät nyaˈijtëm winmäˈänyoty extëm jyënaˈanyë 1 Korintʉ 10:32, 33 ko nwinˈijxëmë wit xox?

¹³ Jatuˈugë Biiblyë kyäjpxwijën diˈib tsojkëp nbaduˈunëm ko nwinˈijxëm ja wit xox, yëˈë nwintsëˈkëm wiˈix wyinmay ja nmëguˈukˈäjtëm o ja wiink jäˈäy (käjpxë 1 Korintʉ 10:32, 33). Tsojkëp nmëjpëjtakëmë tyäˈädë käjpxwijën ets kyaj nduktëjkëmë wit xox diˈibë nmëguˈukˈäjtëm o wiink jäˈäy axëëk yajnayjawëdëp. Apostëlë Pablo tkujäˈäyë: “Niduˈuk niduˈuk xypyatëm es nyajjotkëdakëm ja nmëmëbëjkpëˈäjtëm es dëˈën nyajmëjwiin nyajkajaajëm ja myëbëjkën”. Ta net tnimaytyaky tiko mbäät duˈun nduˈunëm, jyënany: “Mët ko kyaj ja Kristë këˈëm nyaytyukjotkëdakë” (Romanʉs 15:2, 3). Jesus yëˈë mas jëjpˈam pyëjtak ko ttuuny ti Dios tsyejpy ets ko tpudëjkë jäˈäy, kyaj yëˈë jëjpˈam tpëjtaky tijaty këˈëm tsyojkënyëˈajtypy. Ets ëtsäjtëm nanduˈun mbäät nduˈunëm, ninäˈä mbäädë wit xox ngapëjtakëm diˈib tëgatsyë jäˈäy yˈixëp ets kyaj tnekymyëdoowˈitët ja oybyë ayuk.

14. ¿Wiˈix mbäädë tääk teety ttukniˈˈixëdë yˈuˈunk yˈënäˈk ets dyajmëjpëtsëmdëdë Dios mëdë wyit xyox?

¹⁴ Tääk teety diˈib Dios mëduundëp, nyikëjxmˈäjttëp ets ttukniˈˈixëdët ja yˈuˈunk yˈënäˈk wiˈix tpadundët ja käjpxwijën diˈib yajkypyë Biiblyë. Ets tuk pëky diˈib nyikëjxmˈäjttëp, yëˈë ets tˈixtët pën yëˈëjëty mëdë yˈuˈunk yˈënäˈk nnaywyit nnayxyojxëdëp ets nayˈoytyuunëdëp tsuj yajxon extëmë Jyobaa ttukjotkëdäˈägët (Proverbios 22:6; 27:11). ¿Wiˈix mbäädë tääk teety ttukniˈˈixëdë yˈuˈunk yˈënäˈk parë tmëjˈixtëdë Jyobaa Dios etsë yˈanaˈamën? Ko tmoˈoytyëdë oybyë ijxpajtën ets ko tsuj yajxon ttukniˈˈixëdët wiˈix tpäättëdë wyit xyox diˈib oy këxëˈëgëp ets mää. Nan tsojkëp ttukniˈˈixëdët ja yˈuˈunk yˈënäˈk ko kyaj jeˈeyë jyëjpˈamëty twinˈixtët ja wit diˈib jyatsojkënyëˈäjttëp, diˈibën mas jëjpˈam yëˈë ets twinˈixtët diˈib yajmëjpëtsëmëbë Jyobaa, yëˈë Dios diˈib ngudënäˈäyëm.

15. ¿Ti mbäät xypyudëjkëm parë nwinˈijxëm diˈibë oy?

¹⁵ Biiblyë mbäät xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm parë nduˈunëm diˈibë Dios yajmëjpëtsëmëdëp. Wiˈixëm niduˈuk niduˈuk nmëdäjtëmë tsojkën mä wit xox, mbäät kyaj tyuˈugyë extëm ja nmëguˈukˈäjtëm nyaywyit nyayxyoxëdë. Per ja nwitˈäjtëm xëmë mbäät nyaˈijtëm wäˈäts, oy tsuj ets adëyë, nˈijxëm näˈä nbëjtakëm ets diˈib kyaj tëgatsyë jäˈäy tˈixët mä ntsënäˈäyëm.

16. ¿Tiko mëjwiin kajaa tsyobääty ko tsuj yajxon naywyit nayxyojxëm oy tsip nimëjääw nbatëm?

¹⁶ Tsiptakp nbatëmë wit diˈib tsuj yajxon  ets adëyë. Mä wittoˈkpë ak yëˈë jamë wit diˈib jembyëtsëëmp. Pääty myënëjkxypy jekyë tiempë parë nbatëmë ëxmuk, nijan etsë bestiidë diˈib oy tsuj këxëˈëgëp o parë nbatëmë ëxmots etsë sakë diˈib kyaj myëk xuˈutsëty. Per nˈokjamyajtsëm ko oy nimëjääw nbatëm ja wit, yëˈë nmëguˈukˈäjtëm myëjjawëyandëp ko nduˈunëmë mëjääw parë nnayxyojxëm tsuj yajxon ets adëyë. Ets diˈib mas jotkujk xyajnayjawëyäˈänëm, yëˈë ko nyajmëjpëtsëˈëmëmë nDeetyˈäjtëmë tsäjpotmëdë, oyë nety tsip nimëjääw të nbatëm ja wit parë oy nnaywyit nnayxyojxëm.

17. ¿Tijaty mbäät tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm twinmay pën yajˈyonaambyë wyinwääy yˈawääy?

¹⁷ ¿Oyëdaa ko yetyëjk dyajˈyondëdë wyinwääy yˈawääy? Mä ja ley diˈibë Moisés yajmooy, nyiˈanaˈamëp ijty parë yetyëjk dyajˈyondëdë yˈawääy. Per ëtsäjtëm kyaj tyam nekypyaduˈunëmë tyäˈädë Ley (Levítico 19:27; 21:5; Galasyʉ 3:24, 25). Mä näägë it lugäär, kyaj wiˈix yaˈixy ko yetyëjk dyajˈyondë wyinwääy yˈawääy ets axtë yajwingutsëˈkëdëp, per yajxon dyaˈittë keepy pëky, nan mbäädë jäˈäy kyaj wiˈix tˈixtë ets tmëdoowˈittë ja Diosë yˈayuk. Mä duˈumbë lugäär, tam näägë nmëguˈukˈäjtëm diˈib yajnëjkxtëbë jëjpˈamˈäjtën mä tuˈukmujkëm ets kyaj wiˈix yaˈixy ko dyajˈyondë yˈawääy. Per waˈanë wiinkpë kyaj duˈun dyajˈyonäˈändë (1 Korintʉ 8:9, 13; 10:32). Mä wiinkpë it lugäär, kyaj yetyëjk tmëdattë kostumbrë dyajˈyondëdë wyinwääy yˈawääy ets kyaj oy yaˈixy tuˈugë Dios mëduumbë. Ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm dyajˈyonëdë wyinwääy yˈawääy, mbäät kyaj tnekyyajmëjpëtsëmyë Dios ets “mbäät yajpekymyoˈoy” (1 Timotee 3:2, 7; Romanʉs 15:1-3).

18, 19. ¿Wiˈix xypyudëjkëmë Miqueas 6:8?

¹⁸ Mëjwiin kajaa ngukäjpxëm ko Jyobaa kyaj dyaky tuˈugë listë mä myiindäˈäyët wiˈix yˈoyëty nayxyojxëm ets wiˈix kyaj. Nyasˈijxëp parë këˈëm nwinmäˈäyëm tijaty ndunäˈänëm, jeˈeyë ko xypyudëjkëm mët yëˈëgyëjxmë Biiblyë. Pääty ko nwinˈijxëm wiˈix nnaywyitäˈän nnayxyoxäˈänëm o nnayˈoytyunäˈänëm, oy ko ijtëm yujy tudaˈaky mä nmëduˈunëmë nDiosˈäjtëm extëm jyënaˈanyë Miqueas 6:8.

¹⁹ Tsojkëp nˈijtëm yujy tudaˈaky ets nˈëxkäjpëm ko Jyobaa wäˈäts yajpääty ets nitii axëkˈäjtën tkamëdaty ets ko yˈanaˈamën yëˈë diˈib mas oy xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm. Pën ijtëm yujy tudaˈaky ets pën nˈëxkäjpëm ko nyajtëgoyˈäjtëmë Jyobaa nyaybyudëkë, ta nëjkx nnaytyuktuˈumoˈoyëmë yˈanaˈamën. Ko duˈun njäˈäyˈäjtëm, ta nmëjpëjtakëm wiˈix wyinmaytyë wiinkpë ets wiˈix nyayjawëdë.

20. ¿Wiˈix wyimbëtsëmäˈäny ko oy nnaywyit nnayxyojxëm?

²⁰ Oy ko yajxon nyigëxëˈëgët mä nwitˈäjt nxoxˈäjtëm ko yëˈë nmëduˈunëmë Jyobaa. Ets oy kyëjxmëtyë yˈanaˈamën, xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot nmëmëdoˈowëm. Niˈamukë nmëguˈukˈäjtëm duˈunë yetyëjk toxytyëjk, yajmëjkumääytyëp ko tsuj yajxon nyaywyit nyayxyoxëdë ets ko oy dyajnëjkxtë jyukyˈäjtën. Ko duˈun ttundë, ta jäˈäy tnijawëyäˈändët ja oybyë ayuk diˈib yajnitsokp, dyajmëjpëtsëmdëdë Jyobaa ets agujk jotkujk dyajnayjawëdët. Pääty, nˈokˈijxëm pën oy naywyit nayxyojxëm parë nyajmëjpëtsëˈëmëmë Dios diˈib nayxyojxëp “mëdë oyˈäjt tsujˈäjtën etsë tëˈkx jäjjën” (Salmo 104:1, 2).