1, 2. (a) Ebẹnbẹn ego yẹ emiọmọ a dẹrughwaroghwẹ, nẹ marhẹ aye ine ru sabu fikparobọ? (b) Izede ẹne ego ye ne yono kpahen?

“AME i vwo esegburhomẹmro kpahen i Jehova, ọrẹn ọrana o mevirhọ taghene emọ ame ine ji vwo esegburhomẹmro-o,” omaran esa ọrhẹ ane owu obẹ i France i tare. Aye ni ji ta: “Esegburhomẹmro o rhiẹ oborẹ a ha riuku-u. Emọ ame e vwo yi bibiesuọn.” Omizu owu rọ ha obẹ Australia nọ yare: “Na sabu bọn esegburhomẹmro emọ gbanhon, yẹ oborẹ ọ mai rhiẹ emru egbobọse. O fori ne wu ha ekwakwa ukoko na o tiobọnẹ ha sa oma erhumu. Wu na sabu roro taghene wu yẹ ọmọ ọnọ ẹkpahenrhọ rọ vuọnriẹn evwan ne. Ọrẹn ẹdẹ ọrọrọ nọ rharhumu nọ onọ na! Ẹkpahenrhọ wu yẹ ọmọ ọnọ inyenana, ọ sabu rhiẹ ọrẹ wu na yẹ ye odẹ rọ sa na-a. Wu na sabu wene ena wa ha kpahanrhọ harẹn enọ emọ nẹ aye i sabu vwẹruọ ye.

² Orhianẹ wẹwẹ ọmiọmọ, we nie taghene ọ bẹnren wu ne yono emọ enọ ne aye i rhiẹ idama ọrhẹ egbọtọ ri vwo esegburhomẹmro? Itiọrurhomẹmro, ọwan i sabu ruie nyoma ẹghwanren ọwan ọvo-o! (Jer. 10:23) Ọrẹn ana sabu fikparobọ orhianẹ ọwan i hẹroso ọkpọvi Osolobrugwẹ. Roro kpahen izede ẹne ri na ha  userhumu wẹn ọke wa rha guọlọ ha userhumu rẹn emọ enọ nẹ aye i bọn esegburhomẹmro aye gbanhon: (1) Dabu rhe emọ enọ. (2) Yono aye nẹ ẹhẹn rhe. (3) Ha idje ri mwidjẹn ruiruo. (4) Vwo edirin jeghwai nẹrhomo.

3. Marhẹ emiọmo ine ru sabu hẹrokele udje i Jesu ọke aye e yono emọ aye?

³ Ofẹn o mwu i Jesu rọ nọ nọ idibo yi kpahen oborẹ aye i vwo ekwerhọ kpahe-en. (Matt. 16:13-15) Hẹrokele udje yi. Ọke rẹ oma ọrhọ merhen emọ, yo fori wu na nọ aye kpahen oborẹ aye e roro. Ọnọ sabu rhirhiẹ taghene aye e vwẹruọ ekwakwa ezẹko-o. Idama owu rọ ha ẹgbukpe 15 obẹ Australia nọ yare: “Ọsẹ mẹ o lele mẹ tẹmro kpahen oborẹ mi vwo ekwerhọ kpahen, nọ lẹrhe mẹ roro. Nọ nọren: ‘Me yi Baibol na ọ tare?’ ‘Wu vwo ekwerhọ kpahen oborẹ ọ tare?’ ‘Mesoriẹ we vwo ekwerhọ kpahiẹn?’ Ọ guọlọre taghene mi kpahenrhọ ye rhẹ ẹmro enẹmẹ, o vwo rhiẹ ọrẹ mi na vwanriẹn ẹmro izu mẹ-ẹ. Ọke mia ghwanran ne, ni mi vwo ẹkpahenrhọ erọrọ.”

4. Mesoriẹ o fo na ha ukẹro ọghoghanren ni enọ emọ a nọ? Dje udje yi.

⁴ Orhianẹ ọmọ ọnọ o vwo imwẹro kpahen uyono ezẹko-o, wu vwa kiki tuekwẹre-e. Vwo edirin ne wu lelie roro. Ọsẹ owu nọ tare: “Dabu kẹrho harẹn enọ rẹ emọ a nọ, wu vwa ta taghene enọ na e fiemru-u, wu vwa jeghwai kẹnoma rẹn enọ aye nime we roro taghene aye e ji te edje rẹ aye ine rhe ẹkpahenrho na-a.” Ọrẹ imwẹro, orhiẹ emru userhumu re wu ne rhe taghene enọ rẹ emọ a nọ, o djephia taghene aye i guọlọ rhe riaro rhọ. Ọke i Jesu ọ ha ẹgbukpe 12, ọ nọ enọ egbogbanhon. (Se Luke 2:46.) “Ọke mia ta taghene mie roro sẹ ẹga urhomẹmro na yẹ ame i havwọ, eri vwiẹre mẹ a tuekwẹre-e, dedevwo oborẹ mi tare na o kpokpi rẹ aye ẹhẹn, aye ni ha i Baibol na kpahenrhọ enọ mẹ ephian.” Omaran idama owu rọ ha ẹgbukpe 15 ọ tare.

5. Marhẹ emiọmọ ine ru sabu djephia taghene aye e ni esegburhomẹmro emọ aye ghanghanren?

⁵ Dabu rhe emọ enọ—iroro aye ọrhẹ ọdamẹ aye. Wu vwe roro taghene aye i vwo obọdẹn esegburhomẹmro, nime aye leluo riẹ uyono jeghwai vwobọrhọ owian aghwoghwo na-a. Lele aye tẹmro kugbe nẹ i Baibol na rhe kẹdẹkẹde. Lele emọ nẹrhomo kugbe jeghwai nẹrhomo harẹn aye. Damoma ne wu rhe oborẹ ọ damu esegburhomẹmro aye nẹ, ne wu sa aye erhumu fiekparobọ.

6. Emiọmọ i rha dabu rhe urhomẹmro i Baibol na rhẹ ọmudu aye, marhẹ ọnana ono ru ha userhumu harẹn aye rhiẹ iyono ri mwidjẹn?

⁶ Ihworho i kerhọ i Jesu, nime o vwo ẹguọlọ kpahen i Jehova ọrhẹ ihworho, ọ jeghwai dabu rhe i Baibol na fiotọre. (Luke 24:32; John 7:46) Aruo ẹguọlọ ọrana ọnọ ji ha userhumu rẹn emiọmọ nẹ aye i sabu yono emọ aye nẹ ẹhẹn rhe, nẹ emọ na i vwo ẹgụolọ kpahen i Jehova. (Se Deuteronomy 6:5-8; Luke 6:45.) Omarana, o fori nẹ emiọmọ i dabu rhe i Baibol na ọrhẹ ẹbe ukoko na. Vwo omamerhomẹ kpahen emama ọrhẹ ẹbe ukoko na ri sekpahen ekwakwa ra maren. (Matt. 6:26, 28) Wu rhe ru ọnana, ọnọ lẹrhẹ irherhe ọnọ bunrhọ, ọnọ ji lẹrhuọ vwo ọdaremẹro kpahen i Jehova, jeghwai lẹrhuọ mwuegbe ne wu sabu yono emọ enọ.—Luke 6:40.

7, 8. Orhianẹ ọmiọmọ ọ dabu rhe i Baibol na, me yo no nẹ erhumie rhe? Dje udje yi.

⁷ Wu rha wọ urhomẹmro i Baibol na rhẹ ọmudu ọnọ, wu na guọlọ ta rẹn ekrun ọnọ kpahiẹn. Wu vwe ru ọnana ọke we mwuegbe uyono yanghene uvuẹn ogame ekrun ọvo-o. Habaye, o fo na gba emọ na tẹmro-o, jenẹ aye ọvo tuẹn ẹmro na rhọ.  Esa ọrhẹ ane owu uvuẹn United States i rha mẹrẹn ekwakwa ri Jehova ọ maren yanghene aruo emaren ezẹko, aye ne roro kpahen aruo ohworho ri Jehova ọ havwọ. “Ame na karorhọ emọ ame taghene ẹguọlọ ọrhẹ ẹghwanren yọ lẹrhẹ i Jehova tiobọnu ekwakwa irhorhomu erana,” omaran ọsẹ ọrhẹ izu na i tare. Esa ọrhẹ ane owu uvuẹn South Africa erhe lele emọ aye egbọtọ awanva wian kugbe uvuẹn ikebi, aye ne dje harẹn aye izede igbevwunu rẹ ikeri a sabu họ ọrhẹ oborẹ ewawọ a dua lele. Aye ni tare: “Ame i guọlọre taghene emọ ame i mwuọghọ harẹn arhọ ọrhẹ oborẹ a mariẹn lele.”

⁸ Ọsẹ owu obẹ Australia ọ kpare ọmọyen rọ ha uvwre ẹgbukpe 10 riẹ oghwa re fi ekwakwa ahwanren rhọ, nọ ha userhumu rẹn ọmọ na nọ bọn esegburhomẹmro kpahen Osolobrugwẹ ọrhẹ ekwakwa ra maren. Ọsẹ na nọ tare: “Ame i mẹrẹn eramo ri họhọ eragha. Nọ gbe rẹ ame unu taghene eramo ahwanren enana i rhomurun omamọ, i vwo omamọ ugboma, jerẹ oborẹ a mẹrẹn inyenana. Omarana, orhianẹ arhọ o nẹ emama owu ọvo rhe, mesoriẹ emama enana e vwo aruo ugboma ọrana? Ọrana uyono ro ghini gbe mẹ unu, ni mi ji ta rẹn ọmọ mẹ kpahiẹn.”

9. Mesoriẹ idje e rhiẹ oborẹ o serhọ, marhẹ yẹ izu owu o ru dje ọnana phia?

⁹ Jesu ọ ha udje ruiruo, rọ lẹrhẹ ihworho roro, ro te ẹhẹn aye, rọ jeghwai lẹrhẹ aye karorhọ uyono na. (Matt. 13:34, 35) Emọvwerhe e roro kodo omamọ. Omarana, emiọmọ i damoma nẹ aye i ha udje ruiruo ọke aye e yono emọ aye. Izu owu obẹ i Japan o ru omaran. Ọke emọyen ehworhare awanva a ha ẹgbukpe ẹrẹnren ọrhẹ ẹgbukpe ikpe, no yonirin aye kpahen ivwrevwrede na ọrhẹ oborẹ i Jehova ọ hẹrote yi lele. Nọ sabu yono aye ọrana, nọ yẹ emọ na imiki, oyibu, ọrhẹ cọffi. Izu na nọ ta rẹn aye nẹ aye i gbe i cọffi na. Izu na nọ tare: “Aye ni dabu ruie, ọke mia nọ aye oborẹ ọsoriẹ aye a dabu gbe yi, aye ni tare taghene aye i guọlọ gbe i cọffi na lele oborẹ ọ ghwai je mẹ. Ni mi ta rẹn aye taghene Osolobrugwẹ ọ dabu kwaphiẹ ekwakwa rhọ uvuẹn ivwrevwrede na, lele oborẹ ọnọ ghwai je ọwan.” Udje ọrana, ọ ghwai serhọ harẹn aye, nọ ji lẹrhẹ aye roro vrẹn oborẹ aye ine roro bi. O mwẹro taghene aye ina karorhọ uyono ọrana jijiri!

10, 11. (a) Udje ọgo wu na sabu ha bọn esegburhomẹmro emọ enọ kpahen Osolobrugwẹ gbanhon? (Mẹrẹn ifoto rọ ha uvuẹn ọtonrhọ uyono na.) (b) Idje ego yọ mai wian wẹn?

¹⁰ Wu na sabu ha oborẹ e sere emaren lele lẹrhẹ emọ enọ bọn esegburhomẹmro kpahen Osolobrugwẹ. Izede ọgo? Wu rhe sere emaren hin, wu na sabu dje oborẹ wu sere emaren na lele hariẹn. Wu na sabu yẹ ọmọ ọnọ emamọ owu, ne wu nọ yen: “Wu rheri taghene emamọ ọnana o ji vwo oborẹ e rurie lele?” Wu na sabu bru emamọ na akwava, ne wu yẹ ye ikeri na. Wu na sabu yonie taghene oborẹ e ru ukeri na lele ọvẹnẹ oborẹ e sere emaren lele.  Wu na sabu nọ: “Orhianẹ ohworho yo yono ọwan oborẹ ene sere emaren lele, ọrọmo yo yono emamọ na oborẹ ọnọ mọ lele?” Ọmọ na ọrhọ ghwanren ibiesuọn ne, wu na sabu dje riẹn taghene oborẹ ọsoriẹ emamọ na o rhe oborẹ ọnọ mọ lele ọyẹ DNA—rọ lẹrhiẹ mọ họhọ omayen. Wu na ji sabu dje udje rọ ha uvuẹn aruọbe 10 ye te 20 ọrẹ ibroshọ na The Origin of Life—Five Questions Worth Asking.

¹¹ Emiọmọ buebun i vwo omamerhomẹ rẹ aye i ne lele emọ aye tẹmro kpahen irhomu-ẹmro rọ tare “Was It Designed?” rọ homaphia uvuẹn Awake! Aye a ha urhomu-ẹmro ọnana lele emọ aye yono. Jerẹ udje, esa ọrhẹ ane owu uvuẹn Denmark ni ha ẹropleni e dje afen. Aye ni nọren. “Ẹropleni i họhọ efen, ọrẹn ẹropleni ọ sabu rhọghọ iyẹn jerẹ afen? Afẹn i guọlọ oborẹ ono sun aye dan totọre? Marhẹ wu ne ru sabu ha edon ẹropleni vwanvwọn ijoro afen? Omarana ọrọmo yọ mai ghwanren—ohworho ro ru ẹropleni na gbinẹ ohworho rọ ma afen na?” Aruo uyono erana ọrhẹ omamọ enọ ina ha userhumu rẹn emọ na, nẹ aye i sabu vwo ‘omẹgbanhon iroro’ jeghwai bọn esegburhomẹmro kpahen Osolobrugwẹ.—Prov. 2:10-12.

12. Marhẹ udje ono ru sabu ha userhumu rẹn emọ nẹ aye i sabu vwo esegburhomẹmro kpahen i Baibol na?

¹² Udje ri mwidjẹn ina ji sabu bọn esegburhomẹmro ọmọ ọnọ kpahen i Baibol na gbanhon. Jerẹ udje, roro kpahen oborẹ ọ ha uvuẹn Job 26:7. (Se yi.) Marhẹ wu ne ru sabu djephia taghene ẹhẹn ọfuanfon Osolobrugwẹ yẹ a ha ya ẹmro erana? Ukperẹ wu na ghwai ta oborẹ wu rheri, wu na sabu lẹrhẹ ọmọ ọnọ roro kpahiẹn. Karorhọ ọmọ ọnọ taghene itẹliskopu ọrhẹ ekuna aphẹrẹ i ki homaphia, Job o hwu ne. Wu na sabu ta rẹn ọmọ ọnọ no dje harẹn ihworho taghene ekete otọrakpọ na ọ do te, a kpariẹ kpahen emru owuorowu-u. Ọmọ na ọnọ sabu ha ibọlu yanghene atita djephia taghene ekwakwa ri ghware i guọlọ oborẹ ọnọ lẹrhẹ aye sabu mevi ekete owu. Aruo uyono ọrana ọnọ yẹ ọmọ na imwẹro taghene i Jehova ọ ya iyẹnrẹn enana rhotọre bọmọke ituakpọ i ki rhe aye.—Neh. 9:6.

13, 14. Marhẹ yẹ emiọmọ ine ru sabu ha userhumu rẹn emọ aye nẹ aye i vwo ọdaremẹro kpahen uruemru-urhi Baibol na?

¹³ O fori ne wu yono emọ oborẹ ọsoriẹ uruemru-urhi Baibol na a ghanren. (Se Psalm 1:1-3.) Izede buebun ya na sabu ha ru ọnana. Jerẹ udje, wu na sabu ta rẹn emọ nẹ aye i roro taghene aye ọvo e rhirhiẹ amwa owu kologho, aye ni na djẹ ihworho ri ne lele aye rhirhiẹ. Gba nọ aye: “Uruemru ego yẹ ihworho na ine vwo nẹ aye i sabu nyerẹn kugbe ọrẹ ufuoma?” Wu na sabu yono aye kpahen ọkpọvi ẹghwanren rọ ha uvuẹn Galatians 5:19-23.

¹⁴ Udje ọrana ọnọ sabu yono aye ekwakwa eghoghanren eva. Ọrukaro, ọkpọvi Osolobrugwẹ o toroba ufuoma ọrhẹ okugbe. Ọreva, Jehova o yono ọwan ekete ọke ọ havwọ na, no mwuegbe ọwan hẹrhẹ akpọ ọkpokpọ na. (Isa. 54:13; John 17:3) Wu na sabu dje ihwẹmro ọrana fiotọre nyoma wu na ha oborẹ ihworho i rhiẹromẹrẹn ra ya rhẹ ẹbe ukoko na ruiruo. Wu na sabu ha aye nẹ urhomu-ẹmro rọ tare “The Bible Changes Lives,” rọ homaphia uvuẹn Watchtower. Orhianẹ owuọwan uvuẹn ukoko are o ru ewene uvuẹn akpenyerẹn yen nọ sabu ga i Jehova, wu na sabu se ohworho na riẹ oghwa ọnọ, no gbe ikun akpenyerẹn yen harẹn are. Aruo idje erana a lẹrhẹ ọwan vwọ ọdaremẹro kpahen uruemru-urhi Baibol na!—Heb. 4:12.

15. Me ye wu ne fi rhẹ ẹhẹn we rhe yono emọ enọ?

 ¹⁵ Ọnana yẹ oborẹ ọ mai ghanren: We rhe yono emọ enọ, damoma ne wu ha omẹgbanhon iroro ọnọ wian. Lẹrhẹ aye roro, sekpahen ẹgbukpe aye i havwọ. Lẹrhẹ aye vwo omamerhomẹ kpahen uyono, bọn esegburhomẹmro aye gbanhon. Ọsẹ owu nọ tare: “Rha ha ena ọkpokpọ dje ekwakwa ahwanren fiotọre.”

16. We rhe yono emọ, mesoriẹ o fo taghene wu vwo edirin? Dje udje yi.

¹⁶ Na sabu vwo obọdẹn esegburhomẹmro, a guọlọ ẹhẹn ọfuanfon Osolobrugwẹ. (Gal. 5:22, 23) Esegburhomẹmro ọ guọlọ ọke nọ sabu do, jerẹ oborẹ emamọ ọ guọlọ ọke nọ sabu do. Omarana wu ne vi vwo edirin ọrhẹ erhionrin, ọke we yono emọ enọ. Ọsẹ owu uvuẹn i Japan ro vwo emọ eva nọ tare: “Mẹmẹ ọrhẹ ane mẹ, e lele emọ ame tẹmro ọke ephian. Nẹ ọke emọvwerhe aye, mie lele aye yono iminiti ikpesiorin kẹdẹkẹdẹ, jokpanẹ ẹdẹ amẹ e riẹ uyono. Iminiti ikpesiorin o bun phan harẹn ame ọrhẹ aye-e.” Oniruo okinhariẹ owu nọ yare: “Ọke iphuphẹn mẹ, mi vwo enọ buebun vrẹn oborẹ mi na sabu nọ dede. Ọke buebun, mia mẹrẹn ẹkpahenrhọ enọ enana uvuẹn uyono ukoko, ogame ekrun yanghene uyono omobọ. Ọrana yọ soriẹ ọ ghanren nẹ emiọmọ i rhe yono emọ aye ọke ephian.”

17. Mesoriẹ o fo taghene emiọmọ i dje omamọ udje, marhẹ esa ọrhẹ ane owu i ru dje omamọ udje harẹn emọ aye?

¹⁷ Emru ọrọrọ rọ jeghwai ghanren yẹ udje esegburhomẹmro ọnọ. Emọ ina mẹrẹn oborẹ we ruẹ, ọnọ jeghwai hobọte aye. Omarana, emiọmọ are i gba rha bọn esegburhomẹmro are gbanhan. Jenẹ emọ i mẹrẹnvwrurhe taghene wu ghini vwo imwẹro kpahen i Jehova. Esa ọrhẹ ane owu uvuẹn Bermuda i rhe vwo ebẹnbẹn, aye ne lele emọ aye nẹrhomo kugbe nẹ i Jehova ọ yẹ aye ọkpọvi, aye na ji ha urhebro rẹn emọ aye nẹ aye i nẹrhomo omobọ aye. “Ame na jeghwai ta rẹn ọmọ ọgbọtọ ame ọkpako, ‘Hẹroso i Jehova, fioma rhọ owian aghwoghwo na, wu vwe brudu pha-an.’ Ọrhọ mẹrẹn oborẹ o nẹ erhumie sa, no rhe taghene i Jehova ọ ghini sa ame erhumu. Ọnana ọ lẹrhẹ esegburhomẹmro ọnẹyen kpahen Osolobrugwẹ ọrhẹ i Baibol na gbanhon.”

18. Me yẹ emiọmọ ina vi mẹrẹnvwrurhe?

¹⁸ Itiọrurhomẹmro, emọ na ọvo yi ne ru esegburhomẹmro aye gbanhon. Emiọmọ ina wọ jeghwai kpọtọ. Osolobrugwẹ ọvo yọ nọ lẹrhiẹ do. (1 Cor. 3:6) Omarana, gba nẹrhomo vwe i Jehova nọ yọ ẹhẹn ọfuanfon ọnẹyen, ne wu damoma yono emọ enọ, nyoma ọnana ne wa yi Jehova oborẹ ono fi ebrurhọ rhọ.—Eph. 6:4.