Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Ambutshi le, nyokimanyiya ananyu dia nkeketsha mbetawɔ

Ambutshi le, nyokimanyiya ananyu dia nkeketsha mbetawɔ

“Ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka . . . Watombole lokombo la Jehowa.”—OSAMBO 148:12, 13.

ESAMBO: 88, 115

1, 2. a) Lande na kele bu dui dia wɔdu le ambutshi dia mbetsha anawɔ dia monga la mbetawɔ le Jehowa, ndo naa yoho yaamɛ yakoka ambutshi nsala dui sɔ? b) Naa akambo anɛi wayangaso nsɛdingola?

 OMBUTSHI wa pami la wa womoto ɔmɔtshi wa la France wakate vate: “Tekɔ la mbetawɔ le Jehowa, koko dui sɔ halembetshiya ɔnɛ weho akɔ tshɛ ndo anaso wayonga la tɔ. Mbetawɔ bu ɛngɔ kakita onto. Anaso ndjoongaka la tɔ yema yema.” Ɔnangɛso ɔmɔtshi la l’Australie akafunde ate: “Ondo dia nkimanyiya ɔna dia monga la mbetawɔ l’otema ande, ekɔ okakatanu woleki woke wayonga la yɛ.” Nde akakotsha ate: “Wɛ koka mfɔnya dia wɛ ambosha ɔnayɛ okadimwelo wa dimɛna lo dimbola diande. L’ɔkɔngɔ w’etena kɛmɔ, wɛ mbeyaka ndjokashimɔ dia nde okombola dimbola diakɔ diamɛ nto! Ekadimwelo wakoka ngɛnyangɛnya ɔnayɛ ɛlɔ hawotokoka mbɔngɛnyangɛnya lushi lokina.” Lam’awatole ana, ambutshi efula ndjoshihodiaka dia vɔ pombaka nyomalembetshiya akambo akɔ waamɛ nto lo yoho ya lotshimola. Ndo vɔ shihodiaka ɔnɛ vɔ pombaka nkamba la toho efula dia mbetsha anawɔ dia mboka Jehowa ngandji.

2 Naka wɛ ekɔ ombutshi, onde lo tena dimɔtshi wɛ ndjambolaka dia kana wɛ koka monga mɛtɛ l’akoka wa mbetsha anayɛ dia mboka Jehowa ngandji ndo ntetemala mbokambɛ kaanga l’etena kayawɔ epalanga? Lo mɛtɛ, ndooko onto la l’atei aso lakoka nsala dui sɔ la wolo ande hita. (Jɛrɛmiya 10:23) Diakɔ diele, sho pombaka ndjaɛkɛ le Jehowa dia nde tokimanyiya. Nde mbishaka ambutshi ɛlɔmbwɛlɔ ka dimɛna efula. Ngande wakokayɛ nkimanyiya anayɛ? 1) Eya anayɛ dimɛna. 2) Etshawɔ akambo wendana la Jehowa wele l’otema ayɛ. 3) Kamba la bɛnyɛlɔ. 4) Lɔmba Jehowa nyuma kande k’ekila ndo onga la solo dia lotutsha otsha le anayɛ.

EYA ANAYƐ DIMƐNA

3. Ngande wakoka ambutshi mbokoya yoho yaketshaka Yeso ambeki ande?

3 Mbala efula Yeso akambolaka ambeki ande kɛnɛ kakawetawɔka. (Mateo 16:13-15) Wɛ koka mbokoya ɛnyɛlɔ kande. Etena kasawolayɛ l’anayɛ kana kasalanyu dui dimɔtshi kaamɛ, mbolawɔ kanyi yawɔ ndo tshikawɔ wakote kɛnɛ kafɔnyawɔ mɛtɛ. Onde mbeyaka monga ko vɔ wekɔ la taamu? Ɔnangɛso ɔmɔtshi lele l’ɛnɔnyi 15 lodjashi l’Australie akate ate: “Mbala efula, papa sawolaka la mi akambo wendana la mbetawɔ kami ndo nde kimanyiyakami dia nkana yimba. Nde mimbolakami ate: ‘Kakɔna kata Bible?’ ‘Onde wɛ mbetawɔka kɛnɛ katatɔ?’ ‘Lande na kakietawɔyɛ?’ Nde akalangaka dia dimi mbisha ekadimwelo l’ɛtɛkɛta ami hita ndo aha kalolɛ ɛtɛkɛta ande kana wa mama. Lam’ele laya opalanga, ekadimwelo ami pombaka ndeka monga amɛna.”

4. Lande na kele ekɔ ohomba monga la solo dia lotutsha ndo kadimolaka ambola w’anayɛ? Sha ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi.

4 Naka anayɛ hawetawɔ mbala kakɔ ɔtɔi dikambo dimɔtshi dietsha Bible, onga la solo dia lotutsha. Kimanyiyawɔ dia vɔ nkondja ekadimwelo lo ambola awɔ. Ombutshi ɔmɔtshi wa pami akate ate: “Ɔsa ambola w’ɔnayɛ la nɛmɔ di’efula. Towaɔsake oko vɔ bu ohomba efula ndo totonake dui diawɔ dimɔtshi paka tsho l’ɔtɛ wahadiakɔngɛnyangɛnya.” Lo mɛtɛ, ekɔ dimɛna di’anayɛ kooka ambola nɛ dia dui sɔ mɛnyaka dia vɔ nangaka nshihodia. Kaanga Yeso akokaka ambola etena kakinde ɔlɔngɔlɔngɔ. (Adia Luka 2:46.) Ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi wa la Danemark akate ate: “Etena kakamate ɔnɛ lekɔ lo ndjambola dia kana mɛtɛ tekɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ, ambutshi ami wakapokamɛ la yambalo tshɛ, kaanga mbele ondo vɔ wakayakiyanya dikambo diami. Vɔ wakakadimola ambola ami tshɛ lo nkamba la Bible.”

Sawolaka l’anayɛ lushi tshɛ akambo wendana la Jehowa etena kasalanyu akambo kaamɛ

5. Kaanga naka mɛnamaka di’ana wekɔ la mbetawɔ le Jehowa, ambutshi ahombawɔ nsala?

5 Sala la wolo dia mbeya anayɛ dimɛna. Tɔfɔnyake ɔnɛ vɔ wekɔ la mbetawɔ le Jehowa paka l’ɔtɛ watshɔwɔ l’esambishelo kana lo nsanganya. Ngande wayaokawɔ mɛtɛ lo dikambo dia Jehowa ndo naa kanyi yawɔ lo dikambo dia Bible? Sala kɛnɛ tshɛ kakokayɛ nsala dia mbeya kana ekɔ dikambo dimɔtshi diawadjɛ wekamu dia ntshikala la kɔlamelo le Jehowa. Sawolaka l’anayɛ lushi tshɛ akambo wendana la nde etena kasalanyu akambo kaamɛ. Lɔmbaka lo dikambo di’anayɛ, oyadi etena keyɛ kaamɛ la wɔ kana keyɛ wɛmɛ.

ETSHAKAWƆ AKAMBO WENDANA LA JEHOWA WELE L’OTEMA AYƐ

6. Naka ambutshi ntetemala mbeka akambo wendana la Jehowa ndo la Bible, ngande wayowakimanyiya dui sɔ dia mbetsha anawɔ?

6 Anto efula wakangɛnangɛnaka mpokamɛ Yeso, nɛ dia nde akokaka Jehowa ngandji ndo akeyaka Afundelo dimɛma. Ndo nto, vɔ wakashihodiaka ɔnɛ Yeso akawaokaka ngandji. Diakɔ diele, vɔ wakohokamɛka la yambalo tshɛ. (Luka 24:32; Joani 7:46) Woho akɔ waamɛ mbele, etena kɛna anayɛ dia wɛ mbokaka Jehowa ngandji, dui sɔ mbakimanyiyka dia vɔ la wɔ mbooka ngandji. (Adia Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 6:5-8; Luka 6:45.) Ɔnkɔnɛ, tetemala mbeka Bible la yambalo tshɛ ndo adiaka ekanda aso mbala la mbala. Sala la wolo dia mbeya akambo efula wendana la diangɔ diakatonge Jehowa. (Mateo 6:26, 28) Lo yɛdikɔ yatayaleke mbeya akambo wendana la Jehowa, mbayoyoleka mbetsha anayɛ akambo wendana la nde.—Luka 6:40.

Etena keyayɛ dikambo dimɔtshi diendana la Jehowa, tɛ anayɛ dikambo diakɔ

7, 8. Etena tshɛ keyayɛ dikambo dimɔtshi diendana la Jehowa kakɔna kakokayɛ nsala? Ngande wakasale ambutshi amɔtshi dui sɔ?

7 Etena keyayɛ dikambo dimɔtshi diendana la Jehowa, tɛ anayɛ dikambo diakɔ. Sala dui sɔ etena tshɛ keyɛ kaamɛ la wɔ, aha tsho etena kalɔngɔsɔlanyu nsanganya kana kasalanyu ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo. Dui sɔ mbasala ombutshi ɔmɔtshi wa pami la wa womoto wa l’États-Unis. Vɔ sawolaka l’anawɔ akambo wendana la Jehowa etena kɛnawɔ ɛngɔ kɛmɔtshi ka dimɛna efula kakatongama kana etena kalɛwɔ diangɔ di’amɛna. Vɔ wakate vate: “Sho mboholaka anaso dikambo dia ngandji ndo woho wakandakane yimba la ntondo ka ntonga diangɔ tshɛ diakandatosha.” Wadi l’omi amɔtshi wa l’Afrique du Sud sawolaka l’anawɔ ahende wa wamato akambo wendana l’etongelo etena kakambawɔ kaamɛ lo ekambɔ kawɔ. Ɛnyɛlɔ, vɔ mbeyaka mbuta woho wele ekɔ dui dia diambo dia mɛna lɔtɔngɔ la tshitshɛ laya tshondo y’otamba. Ambutshi akɔ wakate ɔnɛ: “Takasale la wolo dia nkimanyiya anaso wa wamato dia mbɔsa lɔsɛnɔ la nɛmɔ di’efula ndo akambo wa diambo wendana la lɔ.”

8 Ombutshi ɔmɔtshi wa pami wa l’Australie akatshu l’ɔnande la pami laki l’ɛnɔnyi oko dikumi lo luudu lalamawɔ disɛlasɛla. Ombutshi wa pami ɔsɔ akakambe l’etena kɛsɔ dia nkimanyiya ɔnande la pami dia nkeketsha mbetawɔ kande ndo mbɛɛnya tolembetelo tɛnya ɔnɛ Jehowa mbele Otungi. Nde akate ate: “Takɛnyi sango dia ditongami dia lo ndjale dia lo nshi y’edjedja dielɛwɔ ammonites ndo trilobites. Dui sɔ diakatoshikikɛ dia ditongami di’amɛna sɔ, dia wolo nshihodia ndo diele la kɛnɛ tshɛ kahombama diekɔ paka oko nɛ diɛnaso ɛlɔ kɛnɛ. Ko, naka lɔsɛnɔ lakahilɔ oma lo yoho ya wɔdu otsha lo yoho ya wolo nshihodia, lande na kele ditongami dia lo nshi y’edjedja sɔ diaki wolo nshihodia ngasɔ? Ɔsɔ aki wetshelo wakamambiya efula ndo wakamatɛ ɔnami la pami.”

KAMBA LA BƐNYƐLƆ

9. Lande na kele ekɔ dimɛna nkamba la bɛnyɛlɔ? Ɛnyɛlɔ kakɔna kakakambe la ombutshi ɔmɔtshi wa womoto?

9 Mbala efula Yeso akakambaka la bɛnyɛlɔ. Nde aketshaka anto wetshelo w’ohomba efula lo mbatɛ ɔkɔndɔ ɔmɔtshi kana lo mbasha ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi. (Mateo 13:34, 35) Etena kakambayɛ la bɛnyɛlɔ, wɛ kimanyiyaka anayɛ dia vɔ nkamba l’ekanelo kawɔ ka yimba. Dui sɔ diayowakimanyiya dia nkana yimba la wetshelo wawaetshayɛ, mboshihodia dimɛna ndo mboohɔka. Vɔ wayolanga nto mbeka. Ɛnyɛlɔ, ombutshi ɔmɔtshi wa womoto wa la Japon akalange di’anande ahende w’apami mbeya ɔnɛ woho wakatonge Jehowa tshitshi la dungu lanɛ la nkɛtɛ, mɛnyaka woho wayakiyanyande efula dikambo diaso. Ɔnande ɔmɔtshi aki l’ɛnɔnyi ɛnanɛi ndo okina ɛnɔnyi dikumi. Ɔnkɔnɛ, nde akakambe la ɛnyɛlɔ kakawakoke nshihodia lo ɛnɔnyi awɔ. Nde akasha ana akɔ abɛlɛ, sukadi ndo eloko. Oma laasɔ, nde akalɔmbɛ onto l’onto dia nsala dikɔhɔ di’eloko. Nde mbutaka ate: “Vɔ wakasale dui sɔ la yambalo tshɛ. Etena kakamawambola lande na kakiwɔ la yambalo y’efula, vɔ wakate dia vɔ nangaka di’eloko monga paka woho watomolangaka. Lakawalembetshi ɔnɛ woho akɔ waamɛ mbele, Nzambi akasanganya hiɛlɛlɛ la tshitshi ndo dungu la yambalo tshɛ dikambo diaso.” Oko lo shɛkɛsɛkɛ, anasɔ wakakondja wetshelo ɔsɔ ndo hawowohɛki pondjo!

10, 11. a) Ɛnyɛlɔ kakɔna kakokayɛ nkamba la tɔ dia mɛnya anayɛ ɔnɛ Otungi ɔmɔtshi pombaka monga? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.) b) Bɛnyɛlɔ diakɔna diatokambaka la yɛ?

10 Ɛnyɛlɔ kakɔna kakokayɛ nkamba la tɔ dia mɛnya anayɛ ɔnɛ Otungi ɔmɔtshi pombaka monga? Wɛ koka mbahɛ ekate kaamɛ l’ɔnayɛ lo nkamba la listɛ lɛnya woho wa nsala dui sɔ. Lembetshiyande lande na kele ekɔ ohomba ndjela listɛ lɔsɔ dimɛna. Sha ɔnayɛ pɔmɛ kana olowa okina ndo mbolande ɔnɛ: “Onde wɛ mbeyaka dia pɔmɛ kɛnɛ kekɔ la listɛ?” Oma laasɔ, ata pɔmɛ l’ahende ndo shande lɔtɔngɔ lɔmɔtshi. Lembetshiyande ɔnɛ lɔtɔngɔ lɔnɛ mbele oko listɛ. Lɔ lekɔ l’awui wɛnya woho wa nsala pɔmɛ. Koko, awui asɔ wekɔ wolo efula nshihodia ndeka awui wɛnya woho wa nsala ekate. Wɛ koka mbombola wate: “Onto ɔmɔtshi mbakafunde awui wɛnya woho wa nkatɛ ekate. Ko onto akɔna lakafunde awui wɛnya woho wa nsala pɔmɛ?” Naka anayɛ waya epalanga, wɛ koka mbalembetshiya ɔnɛ, kaanga awui wɛnya woho wa nsala osongo wa pɔmɛ wakoka ndjɔtɔ pɔmɛ efula wekɔ lo ADN l’etei ka lɔtɔngɔ. Wɛ koka mbaɛnya nto esato ndo bɛnyɛlɔ dimɔtshi dia lo lɛkɛ 10 polo 20 la biukubuku Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie..

11 Ambutshi efula mbadiaka kaamɛ l’anawɔ asawo wa lo Réveillez-vous ! wele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Hasard ou conception ?” Naka anawɔ weke akɛnda efula, ambutshi koka mbalembetshiya akambo asɔ lo yoho ya wɔdu nshihodia. Ɛnyɛlɔ, wadi l’omi amɔtshi wa la Danemark wakɛdika aviyɔ la tofudu. Vɔ wakate ɔnɛ: “Aviyɔ mɛnamaka oko tofudu. Ko onde aviyɔ koka mimba ekele ko mpohola toviyɔviyɔ ta totshitshɛ? Onde tofudu tekɔ l’ohomba wa monga la sɛkɛ dimɔtshi dia laande dia kitaka? Ndo ngande wakokayɛ mbɛdika lohelo l’aviyɔ la woho wemba tofudu? Ko laasɔ, onto akɔna oleki yimba, onto lakasale aviyɔ kana Otungi wa tofudu?” Etena kakanayɛ l’anayɛ yimba ndo kawaokayɛ ambola, wɛ mbakimanyiyaka dia vɔ nkamba la “dikoka di’ekanelo ka yimba” diawɔ ndo nkeketsha mbetawɔ kawɔ le Jehowa.—Tokedi 2:10-12.

12. Ngande wakokayɛ nkamba la bɛnyɛlɔ dia mbetsha anayɛ ɔnɛ kɛnɛ tshɛ kata Bible kekɔ mɛtɛ?

12 Wɛ koka nkamba la bɛnyɛlɔ dia mbetsha anayɛ ɔnɛ kɛnɛ tshɛ kata Bible kekɔ mɛtɛ. Ɛnyɛlɔ, wɛ koka mbadia Jɔbɔ 26:7. (Adia.) Totɛke anayɛ tsho ɔnɛ akambo wele lo divɛsa nɛ wakaye oma le Jehowa. Koko, kimanyiyawɔ dia vɔ nkamba la ekanelo kawɔ ka yimba. Wɛ koka mbuta ɔnɛ ondo anto waki lo nshi ya Jɔbɔ kombetawɔka dia nkɛtɛ kekɔ lo nɛndalɛnda lam’aha ndooko ɛngɔ. Vɔ wakeyaka dia ɛngɔ tshɛ kele obolonga kana dive pombaka sukamɛ l’ɛngɔ kɛmɔtshi. L’etena kɛsɔ, ndooko onto lakakokaka mbisha tolembetelo tɛnya dia nkɛtɛ kekɔ lo nɛndalɛnda lam’aha ndooko ɛngɔ, nɛ dia ndooko onto laki la teleskɔpɛ kana vaisseaux spatiaux. Wetshelo wele la dui sɔ ko, kaanga mbele Bible kakafundama deko aha nɛ, tɔ mbutaka paka mɛtɛ nɛ dia tɔ ndja oma le Jehowa.—Nɛhɛmiya 9:6.

ETSHAWƆ LANDE NA KELE EKƆ OHOMBA NDJELA ƐLƆMBWƐLƆ KA BIBLE

13, 14. Ngande wakoka ambutshi mbetsha anawɔ dia nkitanyiya kɛnɛ kata Bible?

13 Ekɔ nto ohomba dia wɛ mbetsha anayɛ ɔnɛ vɔ wayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ naka vɔ nkitanyiya kɛnɛ kata Bible. (Adia Osambo 1:1-3.) Ɛnyɛlɔ, wɛ koka nɔmba anayɛ dia vɔ mbɔsa oko vɔ wotatshu todjasɛ lo disɛnga dimɔtshi. Vɔ pombaka nsɔna anto amɔtshi wakoka todjasɛ la wɔ lɛkɔ. Oma laasɔ, wɛ koka mbambola ɔnɛ: “Weho akɔna w’anto wayonyɔsɔna naka nyu nangaka di’anto tshɛ tɔsɛnaka dimɛna lɛkɔ?” L’ekomelo, wɛ koka mbadia Ngalatiya 5:19-23 dia mɛna weho w’anto walanga Jehowa dia vɔ nsɛna l’andja w’oyoyo.

14 Lo yoho shɔ, wɛ koka mbetsha anayɛ wetshelo ehende w’ohomba. Tondotondo, Jehowa tetshaka woho wa monga la lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ oma ko kakianɛ ndo nsɛna lo wɔladi l’anto akina. Dui dia hende ele, nde tetshaka woho wa tɔsɛna l’andja w’oyoyo. (Isaya 54:13; Joani 17:3) Wɛ koka nto mɛnya anayɛ woho wakakimanyiya Bible anangɛso. Ɛnyɛlɔ, yanga ɔkɔndɔ wa lɔsɛnɔ w’ɔnangɛso ɔmɔtshi wele lo ekanda aso, ɛnyɛlɔ lo asawo wele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Bible tshikitanyaka nsɛnɔ y’anto” lo Tshoto y’Etangelo. Kana mbola ɔnangɛso kana kadiyɛso kɛmɔtshi ka l’etshumanelo dia nde kotɛ wɛ l’anayɛ woho wakookimanyiya Bible dia nsala etshikitanu wa weke dia ngɛnyangɛnya Jehowa.—Hɛbɛru 4:12.

15. Kakɔna kayokokimanyiya dia mbetsha anayɛ?

15 Kamba l’ekanelo kayɛ ka yimba dia wetshelo wetshayɛ anayɛ nkotola yambalo yawɔ ndo mbangɛnyangɛnya. Kanyiya toho totshikitanyi dia mbakimanyiya dia vɔ ngɛnangɛna mbeka akambo wendana la Jehowa ndo ndjasukanya la nde. Ndo tetemala nsala dui sɔ l’etena katawole. Ombutshi ɔmɔtshi wa pami akate ate: “Tohekɔke pondjo dia nkamba la toho t’eyoyo dia tihɛnya la toho t’edjedja.”

LƆMBA JEHOWA NYUMA KANDE NDO ONGA LA SOLO DIA LOTUTSHA OTSHA LE ANAYƐ

16. Etena ketshayɛ ana, lande na kele ekɔ ohomba monga la solo dia lotutsha? Ngande waki ambutshi amɔtshi la solo dia lotutsha?

16 Lo ekimanyielo ka nyuma ka Jehowa, anayɛ koka monga la mbetawɔ ka wolo. (Ngalatiya 5:22, 23) Koko etena k’otale kayeta dia vɔ ndjonga la mbetawɔ ka wolo. Diakɔ diele, onga la solo dia lotutsha otsha le anayɛ ndo ntetemala mbaetsha. Ombutshi ɔmɔtshi wa pami wadjasɛ la Japon wele l’ɔna pami l’ɔna womoto akate ate: “Dimi la wadɛmi takahokamɛka anaso la yambalo y’efula. Etena kakiwɔ akɛnda efula, lakekaka la wɔ minitɛ 15 lushi tshɛ, onyake nshi yakiso la nsanganya y’Akristo. Minitɛ dikumi la tshanu komonga wolo le so ndo le wɔ.” Omendji w’otshimbedi ɔmɔtshi akate ate: “Etena kakimi l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi, laki la ambola efula ndo taamu tahameye mbuta. L’edjedja ka wonya, efula kawɔ wakakadimɔmaka lo nsanganya, l’ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo kana lo wekelo w’onto ndamɛ. Diakɔ diele, ekɔ ohomba di’ambutshi ntetemala mbetsha.”

17. Lande na kele ekɔ ohomba di’ambutshi nkeketsha mbetawɔ kawɔ hita? Kakɔna kasala ombutshi ɔmɔtshi wa pami la wa womoto wa la Bermudes dia nkimanyiya anawɔ wa wamato dia monga la mbetawɔ le Jehowa?

17 Lo mɛtɛ, anayɛ koka mbeka akambo efula etena kɛnawɔ dia ekɔ la mbetawɔ ka wolo le Jehowa. Vɔ wayɔsɛdingolaka kɛnɛ kasalayɛ. Ɔnkɔnɛ, ntetemala nkeketsha mbetawɔ kayɛ hita. Sha anayɛ diaaso dia mɛna woho wele Jehowa onto la mɛtɛ mɛtɛ le yɛ. Ɛnyɛlɔ, etena kayakiyanya ombutshi ɔmɔtshi wa pami la wa womoto wa la Bermudes lo dui dimɔtshi, vɔ nɔmbaka kaamɛ l’anawɔ wa wamato ndo nɔmbaka Jehowa dia mbalɔmbɔla. Ndo nto, vɔ keketshaka anawɔ dia nɔmbaka Jehowa vɔamɛ. “Sho mbutɛka ɔnaso la womoto l’enondo ɔnɛ, ‘yaɛkɛ tshɛ lo tshɛ le Jehowa, ntetemala ndjasha l’olimu wa Diolelo ndo toyakiyanyake efula.’ Etena kakandɛnyi etombelo w’ɛlɔlɔ waki la dui sɔ, nde akeye dia Jehowa tokimanyiyaka. Dui sɔ diambosala awui wa diambo lo dikambo dia mbetawɔ kande le Nzambi ndo lo Bible.”

18. Kakɔna kahahombe ambutshi mbohɛ?

18 Ambutshi le, tanyohɛke pondjo dia hanyokoke ntshutshuya ananyu dia monga la mbetawɔ. Nyu nyekɔ lo monɛ otamba ndo nyekɔ lo mbutɛ ashi, koko Jehowa oto mbakoka mbodia. (1 Kɔrɛtɔ 3:6) Ɔnkɔnɛ, nyosale la wolo dia mbetsha ananyu w’oshinga wolo akambo wendana la nde ndo nyɔlɔmbɛ nyuma kande dia mbakimanyiya dia monga la mbetawɔ. Nyonge l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayɔtshɔkɔla olimu wa wolo wakambanyu.—Ɛfɛsɔ 6:4.