1-3. (a) Mɛni nɛ e sa kaa e he nɛ hia wɔ tsuo? (b) Mɛni nyagbahi nɛ nihi nɛ a ngɛ sɔmɔe ngɛ asafohi nɛ a tuɔ gbi kpa mi ɔ kɛ kpeɔ, nɛ enɛ ɔ tleɔ mɛni sane bimi si? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

MWƆNƐ Ɔ, Yehowa Odasefohi fuu ngɛ mɔde bɔe kaa a ma ha nɛ gbami nɛ tsɔɔ kaa a fiɛɛ kɛ ha “nihi tsuo nɛ ngɛ je ɔ mi, mahi kɛ wɛtsohi, kɛ gbihi kɛ nimli tsuo” ɔ nɛ ba mi. (Kpoj. 14:6) Anɛ o ngɛ gbi kpa kasee lo? Anɛ o ngɛ sɔmɔe kaa ma se sane kpakpa fiɛɛlɔ, aloo o ngɛ sɔmɔe ngɛ he nɛ fiɛɛli fuu a he hia ngɛ, aloo o bɔni asafo mi kpehi yami ngɛ asafo ko nɛ a tuɔ gbi kpa ngɛ o ma a mi lo?

² Akɛnɛ wa ji Mawu sɔmɔli he je ɔ, e sa nɛ wa ha huɛ bɔmi nɛ ngɛ wɔ nitsɛmɛ kɛ Yehowa wa kpɛti, kɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ wa weku ɔ kɛ Yehowa a kpɛti ɔ he nɛ hia wɔ. (Mat. 5:3) Se be komɛ ɔ, akɛnɛ wa be deka he je ɔ, e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa maa kase ní ngɛ wa dɛ he. Se nihi nɛ a ngɛ sɔmɔe ngɛ he nɛ a tuɔ gbi kpa ngɛ ɔ kɛ nyagba kpahi hu kpeɔ.

³ E sa nɛ nihi nɛ a ngɛ sɔmɔe ngɛ asafo nɛ a tuɔ gbi kpa mi ɔ nɛ a kase gbi ehe ɔ. Se e sa kaa a kase Mawu munyu ɔ nɛ e sɛ a tsui mi wawɛɛ hulɔ. (1 Kor. 2:10) Se ke a nui gbi nɛ a tuɔ ngɛ asafo ɔ  mi ɔ saminya a, kɛ a ma plɛ kɛ pee jã ha kɛɛ? Nɛ mɛni he je nɛ e sa kaa fɔli nɛ a ji Kristofohi nɛ a bɔ mɔde kaa a ma ha Mawu Munyu ɔ nɛ e sɛ a bimɛ ɔmɛ a tsui mi?

4. Mɛni ma nyɛ ma puɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ? Mo ha enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́.

⁴ Ke wa nyɛ we nɛ waa nu Mawu Munyu ɔ sisi saminya ngɛ gbi kpa a mi ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma puɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ. Ngɛ jeha lafa enuɔ loko a fɔ Yesu ɔ mi ɔ, Nehemia yɔse kaa Yuda bi ɔmɛ a bimɛ nɛ a kɛ mɛ je Babilon kɛ ba a, a ti ni komɛ nyɛ we nɛ a tu Hebri gbi ɔ. (Kane Nehemia 13:23, 24.) Huɛ bɔmi nɛ ngɛ jokuɛwi nɛ ɔmɛ kɛ Mawu a kpɛti ɔ bɔni puɛmi, ejakaa a nyɛ we nɛ a nu Mawu Munyu ɔ sisi saminya.​—Neh. 8:2, 8.

5, 6. Mɛni fɔli komɛ nɛ a ngɛ sɔmɔe ngɛ he nɛ a tuɔ gbi kpa ngɛ ɔ yɔse, nɛ mɛni he je?

⁵ Fɔli komɛ nɛ a ji Kristofohi nɛ a ngɛ sɔmɔe ngɛ asafohi nɛ a tuɔ gbi kpa mi ɔ yɔse kaa a bimɛ ɔmɛ a bua jɔɛ anɔkuale ɔ he kaa sa a. Akɛnɛ a nui níhi nɛ a kaseɔ ngɛ asafo mi kpehi a sisi ɔ sisi saminya he je ɔ, níhi nɛ yaa nɔ ngɛ Matsɛ Yemi Asa a nɔ ɔ si we mɛ kpu. Pedro ^[1] nɛ e je South America a kɛ e weku ɔ hia kɛ ho Australia ya. E de ke, “Ke nɔ ko ngɛ Yehowa he ní kase ɔ, e sa nɛ e ta e tsui he, nɛ e wo lɛ he wami nɛ e pee he nɔ́ ko.”​—Luka 24:32.

⁶ Ke wa kane nɔ́ ko ngɛ gbi kpa mi ɔ, eko ɔ, e be wa tsui mi sɛɛe kaa bɔ nɛ ke wa kase nɔ́ ko ngɛ wa je gbi mi ɔ e maa sɛ wa tsui mi ɔ. Jehanɛ hu ɔ, ke e he wa ha wɔ kaa waa kɛ nihi maa sɛɛ ní ngɛ gbi kpa mi ɔ, Yehowa sɔmɔmi ɔ ma nyɛ maa gbe wa nya. Enɛ ɔ he ɔ, ke wa ngɛ mɔde bɔe kaa wa ma sɔmɔ Yehowa ngɛ he nɛ a tuɔ gbi kpa ngɛ ɔ, e sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ waa po huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ he piɛ.​—Mat. 4:4.

7. Ngɛ mɛni blɔ nɔ Babilon bi ɔmɛ bɔ mɔde kaa a maa nyɛ Daniel nɔ konɛ e kase a kusumi ɔ nɛ e ja a mawu ɔ?

⁷ Benɛ a nu Daniel kɛ e huɛmɛ ɔmɛ kɛ ho nyɔguɛ tso mi ya ngɛ Babilon ɔ, Babilon bi ɔmɛ bɔ mɔde kaa a maa nyɛ a nɔ konɛ a kase a kusumi ɔ, nɛ a sɔmɔ a mawu ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, a tsɔɔ mɛ “Babilonia gbi ɔ” kanemi kɛ e ngmami. Jehanɛ hu ɔ, nɔkɔtɔma nɛ e ngɛ kojomi he ɔ ha mɛ Babilonia biɛhi. (Dan. 1:3-7) A je biɛ ehe nɛ a kɛ ha Daniel ɔ kɛ je Babilon mawu titli nɛ a tsɛɛ lɛ ke Bel ɔ biɛ mi. Eko ɔ, Matsɛ Nebukadnezar ngɛ hlae nɛ Daniel nɛ susu kaa Babilon mawu ɔ nɔ kuɔ pe lɛ Daniel e Mawu nɛ e ngɛ sɔmɔe nɛ ji Yehowa a.​—Dan. 4:8.

8. Mɛni ye bua Daniel nɛ e nyɛ nɛ e po huɛ bɔmi nɛ ngɛ e kɛ Yehowa a kpɛti ɔ he piɛ benɛ e ya je ma kpa nɔ ɔ?

⁸ E ngɛ mi kaa a ha Daniel he blɔ kaa e ye matsɛ ɔ niye ní kpakpa amɛ mohu lɛɛ, se e “mwɔ e yi mi kpɔ” kaa ‘e be e he blee.’ (Dan. 1:8) Akɛnɛ Daniel yaa nɔ nɛ e kaseɔ “womi klɔuklɔu” ɔ ngɛ e je gbi mi benɛ e ya je ma kpa nɔ ɔ he je ɔ, e po huɛ bɔmi nɛ ngɛ e kɛ Yehowa a kpɛti ɔ he piɛ. (Dan. 9:2) Enɛ ɔ he ɔ, benɛ e ye jeha 70 kɛ se ngɛ Babilon po ɔ, a kɛ e Hebri biɛ nɛ ji Daniel ɔ tsɛɔ lɛ loloolo.​—Dan. 5:13.

9. Kaa bɔ nɛ La 119 ɔ tsɔɔ ɔ, kɛ Mawu Munyu ɔ ye bua nɔ nɛ po la nɛ ɔ ha kɛɛ?

⁹ Ganɔhi so nɔ nɛ po La 119 ɔ yi nɔ, lɔ ɔ he ɔ, e he ba hia nɛ e fĩ si wawɛɛ. Se Mawu Munyu ɔ wo lɛ he wami nɛ e na kaa e sa nɛ e je kpã. (La 119:23, 61) E kɛ Mawu munyu ɔ to e tsui mi tɔɔ.​—Kane La 119:11, 46.

10, 11. (a) Ke wa ngɛ Mawu Munyu ɔ kasee ɔ, mɛni nɛ e sa kaa wa ha nɛ e he nɛ hia wɔ? (b) Kɛ wa ma plɛ kɛ su oti nɛ ɔ he ha kɛɛ? Mo ha enɛ ɔ he nɔ́ hetomi nɔ́.

¹⁰ E ngɛ mi kaa asafo ɔ mi ní tsumihi kɛ wa he lo nya ní tsumihi heɔ wa be mohu lɛɛ, se  e sa nɛ wɔ tsuo wa he be kɛ pee wa dɛ he ní kasemi kɛ weku Mawu jami. (Efe. 5:15, 16) Se tsa pi níhi fuu nɛ wa maa kane, aloo sanehi a heto nɛ wa ma hla konɛ waa le nɔ́ nɛ wa ma ya de ngɛ asafo mi kpehi a sisi ɔ kɛkɛ ji nɔ́ nɛ e sa kaa e he nɛ hia wɔ. Mohu ɔ, e sa nɛ wa ha Mawu Munyu ɔ nɛ sɛ wa tsui mi tɔɔ, konɛ e ha nɛ wa hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa.

¹¹ Ke wa ma nyɛ maa su oti nɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa ngmɛ pɛpɛɛpɛ. Ke wa ngɛ ní kasee ɔ, e sɛ nɛ wa susu ni kpahi pɛ a he, mohu ɔ, e sa nɛ wa susu huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ hu he. (Filip. 1:9, 10) E sa nɛ waa le kaa, behi fuu ɔ, ke wa ngɛ wa he dlae konɛ waa ya fiɛɛmi, loo asafo mi kpe, aloo wa ya tu munyu ko ɔ, wa susuɔ ni kpahi a he, se pi wɔ nitsɛmɛ wa he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e ngɛ mi kaa ní hoolɔ ko maa sa e nya loko e gba ní nɛ e hoo ɔ ha nihi mohu lɛɛ, se lɔ ɔ pɛ be lɛ tɔe. Ke e ngɛ hlae nɛ e ná nɔmlɔ tso mi he wami kpakpa a, e sa nɛ e je blɔ nɛ e hoo ní nɛ e ye. Jã kɛ̃ nɛ ke wa ngɛ hlae nɛ huɛ bɔmi kpakpa nɛ hi waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ, e sa nɛ waa kase Mawu Munyu ɔ nɛ e sɛ wɔ nitsɛmɛ wa tsui mi. Ke wa peeɔ jã a, wɔ nitsɛmɛ nɛ wa ma ná he se.

12, 13. Mɛni he je nɛ nihi fuu nɛ a sɔmɔ ngɛ he nɛ a tuɔ gbi kpa ngɛ ɔ na kaa ke a pɔɔ ní kasemi ngɛ a je gbi mi ɔ, a náa he se?

¹² Nihi fuu nɛ a ngɛ sɔmɔe ngɛ asafo nɛ a tuɔ gbi kpa mi ɔ yɔse kaa ke a kase Baiblo ɔ daa ngɛ ‘mɛ nitsɛmɛ a je gbi mi’ ɔ, a náa he se wawɛɛ. (Níts. 2:8) Ma se sane kpakpa fiɛɛli komɛ po yɔse kaa, níhi nɛ a kaseɔ ngɛ asafo mi kpehi a sisi ngɛ gbi kpa a mi ɔ pɛ be nyɛe nɛ e wo mɛ he wami konɛ a tsu a ní tsumi ɔ saminya.

¹³ Jeha kpaanyɔ ji nɛ ɔ nɛ Alain bɔni Persia gbi ɔ kasemi. E de ke: “Ke i ngɛ ye he dlae konɛ ma ya asafo mi kpe ɔ, i kɛ ye juɛmi maa gbi ɔ mohu nɔ. Akɛnɛ i kɛ ye juɛmi ma gbi ɔ kasemi nɔ wawɛɛ he je ɔ, níhi nɛ i kaneɔ ɔ sɛ  we ye tsui mi. Enɛ ɔ he je nɛ i toɔ be nɛ i kaseɔ Baiblo ɔ, kɛ asafo ɔ womi kpahi ngɛ ye je gbi mi ɔ nɛ.”

14. Mɛni nɛ e sa kaa fɔli nɛ a bɔ he mɔde, nɛ mɛni he je?

¹⁴ E sa nɛ fɔli nɛ a ji Kristofohi ɔ nɛ a bɔ mɔde kaa a ma ha Mawu Munyu ɔ nɛ sɛ a bimɛ ɔmɛ a juɛmi kɛ a tsui mi tɔɔ. Mo susu Serge kɛ e yo Muriel he nɛ o hyɛ. A kɛ jeha etɛ kɛ se sɔmɔ ngɛ asafo nɛ a tuɔ gbi kpa mi. A bɔni yɔsemi kaa a binyumu nɛ e ye jeha 17 ɔ bua jɔɛ níhi nɛ a peeɔ ngɛ Mawu jami mi ɔ he hu. Muriel de ke, “Jinɛ ke e ngɛ fiɛɛe ngɛ e je gbi nɛ ji French mi ɔ, e bua jɔɔ wawɛɛ, se amlɔ nɛ ɔ, ke e ngɛ fiɛɛe ngɛ gbi kpa mi ɔ, e peeɔ lɛ tai.” Serge de ke, “Benɛ wa yɔse kaa he nɛ wa ngɛ sɔmɔe ngɛ ɔ ha nɛ wa binyumu ɔ nyɛ we nɛ e ya e hɛ mi ngɛ Mawu jami mi ɔ, wa ma wa juɛmi nya si kaa wa maa kpale kɛ ho asafo ɔ nɛ wa je mi kɛ ba a mi ya.”

15. (a) Mɛni ji níhi nɛ ma nyɛ ma ha nɛ fɔli komɛ nɛ a ma a juɛmi nya si kaa a maa kpale kɛ ho asafo nɛ a tuɔ gbi nɛ a bimɛ ɔmɛ nu sisi saminya a mi ya a? (b) Mɛni ga womi a kɛ ha fɔli ngɛ 5 Mose 6:5-7 ɔ?

¹⁵ Mɛni ji níhi nɛ ma nyɛ ma ha nɛ fɔli komɛ nɛ a ma a juɛmi nya si kaa a maa kpale kɛ ho asafo nɛ a tuɔ gbi nɛ a bimɛ ɔmɛ nu sisi saminya a mi ya a? Kekleekle ɔ, e sa nɛ a susu he ke ji a ngɛ be kɛ he wami ɔ nɛ a kɛ maa ye bua a bimɛ ɔmɛ konɛ a suɔ Yehowa, nɛ jamɛ a be ɔ mi nɔuu ɔ, a tsɔɔ mɛ gbi kpa a lo. Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, eko ɔ, a ma yɔse kaa a bimɛ ɔmɛ bua jɔɛ níhi nɛ a peeɔ ngɛ Mawu jami mi ɔ he hu, aloo a bua jɔɛ sɔmɔmi nɛ a ngɛ sɔmɔe ngɛ asafo nɛ a tuɔ gbi kpa a mi. Ke e ba lɛ jã a, eko ɔ, fɔli nɛ a ji Kristofohi ɔ maa ma a juɛmi nya si kaa a maa kpale kɛ ya asafo nɛ a tuɔ gbi nɛ a bimɛ ɔmɛ nu sisi saminya a mi ya. Lɔ ɔ se ɔ, ke a bimɛ ɔmɛ ha nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ a kɛ Yehowa a kpɛti ɔ mi wa a, a ma nyɛ maa kpale ya sɔmɔ ngɛ lejɛ ɔ ekohu.​—Kane 5 Mose 6:5-7.

16, 17. Mɛni fɔli komɛ nɛ a ngɛ sɔmɔe ngɛ he nɛ a tuɔ gbi kpa ngɛ ɔ pee kɛ ye bua a bimɛ konɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ a kɛ Yehowa a kpɛti ɔ mi nɛ wa?

¹⁶ Se ngɛ fɔli komɛ a blɔ fami ɔ, eko ɔ, a yaa asafo mi kpehi ngɛ he nɛ a tuɔ gbi kpa ngɛ mohu lɛɛ, se a nyɛɔ nɛ a kɛ a bimɛ ɔmɛ kaseɔ ní ngɛ a je gbi mi. Bitsɛ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Charles ɔ ngɛ biyihi etɛ. Wayo ɔ ye jeha 9, nɛ nɔkɔtɔma pe kulaa a ye jeha 13. A kɛ kuu ko nɛ tuɔ Lingala gbi ɔ lɛ yaa asafo mi kpe. Charles de ke: “Wa ma wa juɛmi nya si kaa waa kɛ wa bimɛ ɔmɛ maa kase ní nɛ waa pee wa weku Mawu jami ɔ ngɛ wa je gbi ɔ mi. Se wa to fiɛmi komɛ a he blɔ nya, nɛ waa kɛ kaseɔ Lingala gbi ɔ, konɛ wa biyi ɔmɛ a bua nɛ jɔ gbi ɔ kasemi he hulɔ.”

¹⁷ Bitsɛ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Kevin ɔ hu ngɛ biyihi enyɔ. Nɔ kake ye jeha enuɔ nɛ nɔ kake ye jeha kpaanyɔ. E bɔɔ mɔde kaa e maa tsɔɔ e biyi ɔmɛ anɔkuale ɔ, ejakaa a nui níhi nɛ a kaseɔ ngɛ asafo mi kpehi a sisi ɔ sisi saminya. E de ke: “I kɛ ye yo ɔ kɛ wa biyi ɔmɛ kaseɔ ní ngɛ French gbi nɛ ji a je gbi ɔ mi. Jehanɛ hu ɔ, waa kɛ oti ko ma wa hɛ mi kaa, daa nyɔhiɔ ɔ, wa maa ya asafo mi kpe si kake ngɛ asafo nɛ a tuɔ French gbi ɔ mi. Nɛ ke blɔ hami be su ɔ, wa yaa kpokpa nɔ kpehi nɛ a peeɔ ngɛ wa je gbi mi ɔ hulɔ.”

18. (a) Mɛni sisi tomi mlaa nɛ ngɛ Roma Bi 15:1, 2 ɔ nɛ ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o le nɔ́ nɛ maa ye bua o bimɛ? (b) Mɛni ji ga womi nɛ fɔli komɛ kɛ ha? (Hyɛ nyagbe ningma.)

¹⁸ Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e sa nɛ weku tsuaa weku nɛ a mwɔ a yi mi kpɔ ngɛ nɔ́ nɛ maa ye bua a bimɛ ɔmɛ ɔ a he, konɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ a kɛ Yehowa a kpɛti ɔ mi nɛ wa. ^[2] (Gal. 6:5) Muriel nɛ wa wo e ta kɛ sɛ hlami ɔ tsɔɔ kaa, e he ba hia nɛ e kɛ e huno ɔ nɛ a ngɔ níhi nɛ a suɔ kaa a maa pee ngɛ Mawu jami mi ɔ kɛ sa afɔle, konɛ a nyɛ nɛ a ye bua a binyumu ɔ. (Kane Roma Bi 15:1, 2.) Amlɔ nɛ ɔ, Serge tsɔɔ kaa juɛmi nɛ a pee ɔ da wawɛɛ. E de ke:  “Kɛ je be nɛ wa kpale kɛ ho asafo nɛ a tuɔ French gbi ɔ mi ya a, wa binyumu ɔ ya e hɛ mi ngɛ Mawu jami mi nɛ e ha nɛ a baptisi lɛ. Amlɔ nɛ ɔ, e ngɛ sɔmɔe kaa daa blɔ gbalɔ, nɛ e ngɛ hlae nɛ e ya sɔmɔ ngɛ he nɛ a tuɔ gbi kpa ngɛ po!”

19, 20. Mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa suɔ Mawu Munyu ɔ?

¹⁹ Yehowa suɔ adesahi tsuo, enɛ ɔ he ɔ, e ha nɛ a tsɔɔ e Munyu nɛ ji Baiblo ɔ sisi kɛ ya gbi lafahi abɔ mi, bɔ nɛ pee nɛ “nimli tsuo nɛ le anɔkuale ɔ, konɛ a he a yi wami.” (1 Tim. 2:4) Yehowa le kaa ke nihi kase e munyu ɔ ngɛ a je gbi mi, aloo ngɛ gbi nɛ a nuɔ sisi wawɛɛ mi ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ e kɛ mɛ a kpɛti ɔ mi maa wa.

²⁰ E sa nɛ wɔ tsuo waa fia wa pɛɛ si kaa wa maa kase Yehowa he ní saminya konɛ e sɛ wa tsui mi tɔɔ. Ke wa kaseɔ Ngmami ɔ daa ngɛ wa je gbi mi, aloo gbi nɛ wa nuɔ sisi saminya a mi ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa po huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ he piɛ. Nɛ wa maa po huɛ bɔmi nɛ ngɛ wa weku ɔ kɛ Yehowa a kpɛti ɔ hu he piɛ. Enɛ ɔ maa tsɔɔ kaa wa suɔ Mawu Munyu ɔ saminya.​—La 119:11.