1-3. (a) Nso idi ata akpan n̄kpọ inọ kpukpru ikọt Abasi? (b) Nso idi ndusụk n̄kpọ emi ẹsifịnade mbon emi ẹkpepde esen usem, ndien nso mbụme ke emi anam ẹbụp? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

EDIWAK tọsịn ikọt Abasi mfịn ẹtiene ẹsu prọfesi emi ọdọhọde ẹkwọrọ eti mbụk ẹnọ “kpukpru mme idụt ye esien ye usem ye obio.” (Edi. 14:⁠6) Ndi afo ke etiene ekpep usem en̄wen? Ndi edi isụn̄utom m̀mê odu ke esenidụt ọkwọrọ ikọ ke ebiet emi ẹnen̄erede ẹyom mme ọkwọroikọ? Mîdịghe, ndi ọtọtọn̄ọ ndidụk mbono esop ke esop emi ẹsemde esen usem ke idụt mbufo?

² Sia idide ikọt Abasi, ana nnyịn ye ubon nnyịn ida ndikpere Abasi nte ata akpan n̄kpọ. (Matt. 5:⁠3) Ndusụk ini, ekeme ndisọn̄ nnyịn nditie ke idem nnyịn nnen̄ede n̄kpep Bible ke ntak ediwak n̄kpọ emi isịnde ubọk. Edi enyene mme n̄kpọ en̄wen emi ẹsifịnade mbon oro ẹwọrọde ẹka ndin̄wam esop emi ẹsemde esen usem.

³ Ke adianade ye ndikpep obufa usem, ana mmọ ẹkụt ẹte ke imanam mme ntotụn̄ọ n̄kpọ Abasi ẹdụk mmimọ esịt. (1 Cor. 2:10) Edi, mmọ ẹdisan̄a didie ẹnam emi, edieke edide mmọ ẹkpekpep usem esop oro mmọ ẹwọrọde ẹka? Ndien didie ke  mme ete ye eka emi ẹwọrọde ẹka ndin̄wam esop oro ẹsemde esen usem ẹkeme ndinam Ikọ Abasi odụk nditọ mmọ esịt?

4. Nso ikeme ndinam owo okûsọn̄ idem ke esop? Nọ uwụtn̄kpọ.

⁴ Edieke Ikọ Abasi mîn̄wan̄ake owo ke esen usem, enye idisọn̄ke idem ke esop. Ke eyo Nehemiah, esịt ikenemke Nehemiah ndikụt ke ndusụk nditọ mme Jew oro ẹketode Babylon ẹnyọn̄ ẹdi Jerusalem, ikọfiọkke ndisem usem mme Jew. (Kot Nehemiah 13:​23, 24.) Nditọ emi ẹma ẹtọn̄ọ ndifre Jehovah, sia Ikọ Abasi emi ẹkesikpepde mmọ ke usem mme Jew ikan̄wan̄ake mmọ.​—⁠Neh. 8:​2, 8.

5, 6. Nso ke ndusụk ete ye ẹka oro ẹwọrọde ẹka ẹken̄wam esop emi ẹsemde esen usem ẹkụt, ndien nso isinam emi etịbe?

⁵ Ndusụk ete ye ẹka oro ẹwọrọde ẹka ẹken̄wam esop emi ẹsemde esen usem ẹkụt ke n̄kpọ Abasi itịmke inem nditọ mmimọ aba. Sia usem emi mîtịmke in̄wan̄a mmọ, se ẹsinemede ke mbono esop isidụkke mmọ esịt. Pedro, ^[1] emi ekemende ubon esie ọwọrọ ke South America okodụn̄ ke Australia, ọkọdọhọ ke edieke Ikọ Abasi mîdụkke owo esịt, enye idikemeke ndinam se enye ekpepde.​—⁠Luke 24:⁠32.

⁶ Se ikotde ke esen usem isinen̄ekede itụk nnyịn nte se ikotde ke usem emana nnyịn. N̄ko, edieke nnyịn mîkemeke ndisem usem esop oro nnyịn iwọrọde ika ndin̄wam, uwem idinemke nnyịn, edinyụn̄ itie nnyịn ufen ufen ndinam n̄kpọ Abasi. Kpa ye oro isịnde ofụri ukeme ndin̄wam esop oro ẹsemde esen usem, ana nnyịn inam n̄ko se ededi oro ikemede man ika iso isọn̄ idem ke esop.​—⁠Matt. 4:⁠4.

7. Nso ke mbon Babylon ẹkedomo ndinam man Daniel odu uwem nte mmọ?

⁷ Ke ini ẹkemende Daniel ye ufan esie ita ẹka Babylon, mbon Babylon ẹma ẹkpep mmọ “usem mbon Chaldea” man ẹnam mmọ ẹdu uwem nte mmimọ. Adaidaha ke okụre edidem emi ekesikpepde mmọ n̄kpọ, ama osio mmọ enyịn̄ mbon Babylon. (Dan. 1:​3-7) Enye okosio Daniel Bel, enyịn̄ akakan abasi Babylon. Etie nte Edidem Nebuchadnezzar okoyom Daniel ekere ke abasi Babylon enyene odudu akan Jehovah Abasi esie.​—⁠Dan. 4:⁠8.

8. Nso ikan̄wam Daniel aka iso ekpere Jehovah kpa ye oro enye okodude ke esenidụt?

⁸ Kpa ye oro ẹkesinọde Daniel udia edidem, enye ama “ebiere ke esịt esie ete imọ idisabakede idem ke ndunịm udia edidem.” (Dan. 1:⁠8) Ke ntak emi enye ekesikpepde ndisana uwetn̄kpọ ke usem emana esie, enye ama aka iso ekpere Jehovah, kpa ye oro enye okodude ke esenidụt. (Dan. 9:⁠2) Ke enye ama okodu ke Babylon ebe isua 70, ẹkesụk ẹkot enye enyịn̄ Hebrew esie, Daniel.​—⁠Dan. 5:⁠13.

9. Didie ke Ikọ Abasi akan̄wam andiwet Psalm 119?

⁹ Ikọ Abasi ama an̄wam andiwet Psalm 119 okûkpebe idiọkido. Ke ini mbọn̄ okụre edidem ẹketịn̄de idiọk ikọ ẹdian enye, se enye okokotde ke Ikọ Abasi ama an̄wam enye ekeme ndiyọ. (Ps. 119:​23, 61) Enye ekekeme ndinam emi sia Ikọ Abasi ama odụk enye esịt.​—⁠Kot Psalm 119:​11, 46.

10, 11. (a) Nso idi akpan ntak emi ikpekpepde Ikọ Abasi? (b) Didie ke ikeme ndinam emi? Nọ uwụtn̄kpọ.

¹⁰ Ana kpukpru nnyịn idedep ifet ikpep  Ikọ Abasi ke idem nnyịn inyụn̄ inịm Utuakibuot Ubon, kpa ye oro inyenede ediwak n̄kpọ ndinam ke esop Abasi, inyụn̄ iyomde se idade idu uwem. (Eph. 5:​15, 16) Ọfọn iti ke akpan ntak emi isikpepde n̄kpọ edi man iyak Ikọ Abasi odụk nnyịn esịt onyụn̄ anam nnyịn inen̄ede ibuọt idem ye Abasi, idịghe man ikụre ediwak n̄wed esop Abasi m̀mê ibọrọ mbụme ke mbono esop.

¹¹ Man ikeme ndinam emi, nnyịn ikpekereke nte ikpadade se ikotde in̄wam mbon en̄wen kpọt, edi akpana ikere n̄ko nte ikpadade se ikotde in̄wam idem nnyịn. (Phil. 1:​9, 10) Ke ini itịmde idem inọ mbono esop, itịmde utịn̄ikọ, m̀mê itịmde se idikwọrọde ke an̄wautom, nnyịn isiwak ndikere nte emi edin̄wamde mbon en̄wen. Ke uwụtn̄kpọ, edieke owo emi etemde udia esitabide-tabi udia kpọt, udia idiyụhọke enye, idem idinyụn̄ iyehe enye. Ntre, ana enye esikọp udia adia man oyụhọ enye, idem onyụn̄ ọsọn̄ enye. Kpasụk ntre n̄ko, ana isikpep idem nnyịn̄ Ikọ Abasi n̄ko man ikeme ndin̄wam idem nnyịn.

12, 13. Ntak emi ediwak mbon emi ẹkade ẹken̄wam esop emi ẹsemde esen usem ẹsikpepde Bible ke usem emana mmọ?

¹² Ediwak mbon emi ẹkade ẹken̄wam esop emi ẹsemde esen usem ẹkụt ke esinen̄ede ọfọn ndikpep Bible ke ‘usem emana mmimọ.’ (Utom 2:⁠8) Mme isụn̄utom n̄ko ẹfiọk ke ndikpep Ikọ Abasi ke usem emana mmimọ ayan̄wam mmimọ ika iso isọn̄ idem ke esop, sia mmimọ ikpekpep usem esop oro mmimọ idude.

¹³ Alain emi ekpepde usem Persia ke isua itiaita idahaemi ọdọhọ ete: “Ke ini ndade n̄wed usem Persia ntịm idem nnọ mbono esop, nsinen̄ede n̄kere mban̄a  usem oro utu ke ndikere mban̄a se n̄kpepde. Sia nsikerede mban̄a nte n̄kpetịmde mfiọk usem emi, se nsikotde isidụkke mi esịt. Ntak edi oro nsisiode ini nnịm man n̄kpep Bible ye mme n̄wed esop Abasi eken ke usem emana mi.”

14. Nso ke akpana mme ete ye eka ẹkụt ẹte ke imanam, ndien ntak-a?

¹⁴ Ọfọn mme ete ye ẹka ẹkụt ẹte ke imanam Ikọ Abasi odụk nditọ mmimọ esịt. Ke Serge ye Muriel n̄wan esie ẹma ẹkedu ke esop emi ẹsemde esen usem ẹbe isua ita, mmọ ẹma ẹkụt ke eyeneren mmọ emi edide isua 17 iketịmke ima n̄kpọ Abasi aba. Muriel ọdọhọ ete: “Ama esinem eyen nnyịn ndikwọrọ ikọ ke usem French emi edide usem emana esie, edi idahaemi ukwọrọikọ inemke enye aba.” Serge ebe esie ọdọhọ ete: “Ke ima ikedikụt ke eyen nnyịn isịnke idem aba ke n̄kpọ Abasi ke ntak emi idude ke esop emi ẹsemde esen usem, nnyịn ima ibiere ndifiak nnyọn̄ esop emi ikodude akpa.”

15. (a) Nso ikeme ndinam mme ete ye eka ẹbiere ndifiak nnyọn̄ esop emi ẹsemde usem emi an̄wan̄ade nditọ mmọ? (b) Nso item ke Deuteronomy 6:​5-7 ọnọ mme ete ye eka?

¹⁵ Nso ikeme ndinam mme ete ye eka ẹbiere ndifiak nnyọn̄ esop emi ẹsemde usem emi an̄wan̄ade nditọ mmọ? Akpa, ana mmọ ẹse m̀mê mmimọ inyenyene ini ye ukeme ndikpep nditọ mmimọ ẹnen̄ede ẹma Jehovah ke adan̄a emi ikpepde mmọ esen usem. Udiana, ekeme ndidi mmọ ẹkụt ke n̄kpọ Abasi inemke nditọ mmimọ aba, mîdịghe ke mmọ imaha esen usem oro. Edieke emi etịbede, mme ete ye eka emi ẹkeme ndifiak nnyọn̄ esop emi ẹsemde usem emi an̄wan̄ade nditọ mmọ, tutu nditọ mmọ ẹsọn̄ idem ke esop.​—⁠Kot Deuteronomy 6:​5-7.

16, 17. Nso ke ndusụk mme ete ye eka emi ẹdude ke esop emi ẹsemde esen usem ẹsinam man Ikọ Abasi odụk nditọ mmọ esịt?

¹⁶ Ndusụk ete ye eka ẹsida usem emana mmọ ẹkpep nditọ mmọ Ikọ Abasi idem ke ini mmọ ẹdude ke esop m̀mê otu emi ẹsemde esen usem. Charles, emi enyenede nditọiban ita esidụk mbono esop ye otu emi ẹsemde usem Lingala; adiaha esie edi isua 13, udun̄wan edi isua 12, akpatre eyen esie edi isua 9. Enye ọdọhọ ete: “Nnyịn ima isikpep nditọ nnyịn Bible inyụn̄ inịm Utuakibuot Ubon ke usem emana nnyịn. Ima isinyụn̄ inam ndomonse, inyụn̄ ibre mbre Bible ke usem Lingala man enem mmọ ndikpep usem emi.”

¹⁷ Kevin, emi adiaha esie edide isua itiaita, udun̄wan esie edi isua ition, esisio ini ekpep nditọ esie Ikọ Abasi, sia se ẹsinemede ke mbono esop emi ẹnịmde ke esen usem isitịmke in̄wan̄a mmọ. Enye ọdọhọ ete: “Ami ye n̄wan mi isikpep nditọ nnyịn Ikọ Abasi ke usem French, sia usem emana mmọ edi oro. Nnyịn imesidụk mbono esop ke usem French inikiet ke ọfiọn̄, inyụn̄ idụk mbono emi ẹnịmde ke usem French ini ekededi oro ikade nduọkodudu.”

18. (a) Didie ke Rome 15:​1, 2 ekeme ndin̄wam fi ebiere se idifọnde ye nditọ fo? (b) Nso ke ndusụk ete ye eka ẹnam ndin̄wam nditọ mmọ? (Se ikọ idakisọn̄.)

¹⁸ Mme ete ye eka ẹnyene ndibiere se mmọ ẹdinamde man nditọ mmọ ẹsọn̄ idem ke esop. ^[2] (Gal. 6:⁠5) Muriel ọdọhọ ke kpa ye oro ekenemde imọ ye ebe imọ ndika iso n̄n̄wam esop oro ẹsemde esen usem, mmimọ ima ifiak inyọn̄ akani esop mmimọ man in̄wam eyen mmimọ etetịm ama n̄kpọ Abasi. (Kot Rome 15:​1, 2.) Serge ebe esie ekere ke se mmimọ ikanamde emi ama an̄wam eyen mmimọ. Enye ọdọhọ ete: “Ke ima ikafiak inyọn̄  esop usem French, n̄kpọ Abasi ama afiak enem eyen nnyịn, enye ama onyụn̄ ana baptism. Enye edi asiakusụn̄ ofụri ini idahaemi, onyụn̄ aduak ndika n̄kan̄wam otu emi ẹsemde esen usem.”

19, 20. Didie ke ikeme ndiwụt ke imama Ikọ Abasi?

¹⁹ Jehovah ama kpukpru owo, ntak edi oro enye anamde Ikọ esie odu ke ata ediwak usem man “kpukpru orụk owo ẹnyene . . . nnennen ifiọk akpanikọ.” (1 Tim. 2:⁠4) Enye ọfiọk ke nnyịn iyetetịm ikpere imọ edieke ikotde Bible ke usem oro enen̄erede an̄wan̄a nnyịn.

²⁰ Inamke n̄kpọ m̀mê idụn̄ ke m̀mọ̀n̄, akpana isikpep mme ntotụn̄ọ n̄kpọ Abasi inyụn̄ iyak se ikpepde odụk nnyịn esịt. Edieke ikade iso ndikpep Ikọ Abasi ke usem oro etịmde an̄wan̄a nnyịn, nnyịn ye ubon nnyịn iyaka iso ndisọn̄ idem ke esop, ndien emi oyowụt ke imenen̄ede ima Ikọ Abasi.—Ps. 119:11.