Skip to content

Skip to table of contents

Tauhi Maʻu ʻa e Moʻui Fakalaumālié Lolotonga ʻa e Ngāue ʻi ha Malaʻe Lea Muli

Tauhi Maʻu ʻa e Moʻui Fakalaumālié Lolotonga ʻa e Ngāue ʻi ha Malaʻe Lea Muli

“Kuo u fufu hoʻo lea ʻi hoku loto.”​—SAAME 119:11.

HIVA: 18, 47

1-3. (a) Ko e hā ʻoku totonu ke hoko maʻu pē ko ʻetau meʻa muʻomuʻá ia? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi pole tefito ʻoku fehangahangai mo e faʻahinga ʻoku nau ako ha lea foʻou, pea ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku ʻohake hení? (Sio ki he ʻuluaki fakatātā ʻi he kupú ni.)

 ʻI HE ʻahó ni, ʻoku femoʻuekina ʻa e tokolahi ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he tokoni ki hono fakahoko ʻa e kikite ke malanga “ki he puleʻanga mo e matakali mo e lea mo e kakai kotoa pē.” (Fkh. 14:6) ʻOkú ke kau ʻi he faʻahinga ʻoku nau ako ha lea kehe? ʻOku ngāue ʻa e niʻihi ko e kau misinale pe malanga ʻi he feituʻu ʻoku lahi ange ai ʻa e fiemaʻú ʻi ha fonua kehe. Kuo kamata ke maʻu ʻe he niʻihi ʻa e ngaahi fakatahá ʻi ha fakatahaʻanga lea muli ʻi honau fonua tupuʻangá.

2 Ko e kotoa ʻo e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ʻoku fiemaʻu ke nau ʻai ʻenau moʻui fakalaumālie mo honau fāmilí ke muʻomuʻa. (Māt. 5:3) Ka ʻi he taimi ʻe niʻihi,ʻoku tau fuʻu femoʻuekina nai ʻo faingataʻa ai ke maʻu ha taimi ki he ako fakafoʻituitui mohu ʻuhinga. Ka ko e faʻahinga ʻi ha fakatahaʻanga lea muli ʻoku ʻi ai ʻenau faingataʻa lahi ange.

3 Ko e faʻahinga ʻoku ngāue ʻi ha fakatahaʻanga lea muli ʻoku nau fiemaʻu ke ako ʻa e lea ko iá, ka ʻoku toe fiemaʻu ke fakapapauʻi ʻoku nau ako maʻu pē ʻa e ngaahi meʻa loloto ʻa e ʻOtuá. (1 Kol. 2:10) ʻE lava fēfē ke nau fai ia kapau ʻoku ʻikai ke nau mahinoʻi kakato ʻa e meʻa naʻe leaʻaki ʻi he fakatahaʻangá? Pea ko e hā ʻoku totonu ai ki he ngaahi mātuʻa Kalisitiane ʻoku ngāue ʻi ha fakatahaʻanga lea mulí ke nau fakapapauʻi ʻoku aʻu ʻa e moʻoní ki he loto ʻenau fānaú?

KO HA FAKATUʻUTĀMAKI KI HOTAU VAHAʻANGATAE MO SIHOVÁ

4. Ko e hā ʻe lava ke hoko ko ha palopalema ki hotau vahaʻangatae mo Sihová? ʻOmai ha fakatātā.

4 ʻI he taimi ʻoku ʻikai malava ai ke tau mahinoʻi ʻa e ngaahi akonaki Fakatohitapú ʻi ha lea muli, ʻe lava ke hoko eni ko ha palopalema mafatukituki ki hotau vahaʻangatae mo Sihová. ʻI he taimi naʻe foki ai ʻa Nehemaia ki Selusalemá, naʻá ne fakatokangaʻi ai ʻoku ʻikai lava ʻa e fānau ʻe niʻihi ʻo lea ʻi he lea faka-Hepeluú. (Lau ʻa e Nehemaia 13:23, 24.) Koeʻuhí naʻe ʻikai malava ʻa e fānau ko ení ke mahinoʻi ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá, naʻe vaivai honau vahaʻangatae mo Sihová.​—Nehe. 8:2, 8.

5, 6. Ko e hā kuo fakatokangaʻi ʻe he niʻihi ʻo e ngaahi mātuʻa ʻoku nau ngāue ʻi ha fakatahaʻanga lea mulí, pea ko e hā ʻa e palopalemá?

5 Ko e niʻihi ʻo e ngaahi mātuʻa Kalisitiane ʻoku ngāue ʻi ha fakatahaʻanga lea muli kuo nau fakatokangaʻi kuo vaivai ʻa e vahaʻangatae ʻenau fānaú mo Sihová. Koeʻuhí ko e ʻikai ke mahinoʻi kakato ʻe heʻenau fānaú ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki ʻi he ngaahi fakatahá, ʻoku ʻikai ai ke ueʻi kinautolu ʻe he fakamatalá ke nau fai ha meʻa. “ʻI he talanoa fekauʻaki mo e ngaahi meʻa fakalaumālié,” ko e lau ia ʻa Petelō, ʻa ia naʻá ne hiki mo hono fāmilí mei ʻAmelika Tonga ki ʻAositelēlia, “ʻoku totonu ke kau ki ai ʻa e lotó mo e ngaahi ongoʻí.” [1] (Sio ki he fakamatala ʻi he ngataʻangá.)​—Luke 24:32.

6 ʻI he taimi ʻoku tau lautohi ai ʻi ha lea muli, ko ʻetau ngaahi ongoʻí heʻikai nai ke fuʻu maongo ia ʻo hangē ko ʻetau lautohi ʻi heʻetau leá tonu. Pehē foki, koeʻuhi ko e faingataʻa ke fetuʻutaki ʻi ha lea kehe, ʻe lava ke tau fuʻu helaʻia ʻo uesia kovi ai ʻetau lotu kia Sihová. Ko ia lolotonga ʻa e tauhi ke mālohi ʻetau holi ke ngāue ʻi ha fakatahaʻanga lea mulí, ʻoku toe fiemaʻu ke tau maluʻi hotau vahaʻangatae mo Sihová.​—Māt. 4:4.

ʻOKU NAU MALUʻI HONAU VAHAʻANGATAE MO SIHOVÁ

7. Naʻe anga-fēfē feinga ʻa e kau Pāpiloné ke fakamālohiʻi ʻa Taniela ke ne tali ʻenau anga fakafonuá mo e lotú?

7 ʻI he taimi naʻe ʻave ai ki Pāpilone ʻa Tēvita mo hono ngaahi kaumeʻá, naʻe feinga ʻa e kau Pāpiloné ke fakamālohiʻi kinautolu ke nau tali ʻenau anga fakafonuá mo e lotú. Anga-fēfē? Naʻa nau akoʻi kia kinautolu ʻa e “lea ʻa e kau Kalitia” pea ʻoange kia kinautolu ʻa e ngaahi hingoa faka-Pāpilone. (Tan. 1:3-7) Ko e hingoa foʻou ʻo Tanielá naʻe ʻuhinga ki he Pēlī, ko e ʻotua tefito ʻi Pāpilone. Ko ia naʻe loto ʻa Tuʻi Nepukanesa ke ʻai ʻa Taniela ke ne tui naʻe mālohi ange ʻa e ʻotua ʻo Pāpiloné ʻi he ʻOtua ʻo Tanielá, ʻa Sihova.​—Tan. 4:8.

8. Naʻe anga-fēfē hono tauhi ʻe Taniela hono vahaʻangatae mo Sihová ke mālohí?

8 ʻI Pāpilone, naʻe ʻoange ai kia Taniela ʻa e meʻakai ifo ʻa e tuʻí. Ka naʻá ne ‘fakababau i hono lotó’ heʻikai ke ne talangataʻa ki he lao ʻa e ʻOtuá. (Tan. 1:8PM) Koeʻuhí naʻá ne hanganaki ako ʻa e “ngaahi tohi” toputapu, ʻa ia naʻe ʻi he lea faka-Hepeluú, naʻá ne tauhi ke mālohi hono vahaʻangatae mo Sihová lolotonga ʻene nofo ʻi ha fonua muli. (Tan. 9:2) Ko e moʻoni, ʻi he taʻu nai ʻe 70 hili ʻene ʻalu ki Pāpiloné naʻe kei ʻiloʻi pē ia ʻaki hono hingoa faka-Hepeluú, ʻa e Tanielá.​—Tan. 5:13.

9. Ko e hā ʻa e fakakaukau naʻe maʻu ʻe he tokotaha-tohi ʻo e Saame 119 fekauʻaki mo e Folofola ʻa e ʻOtuá?

9 Ko e tokotaha-tohi ʻo e Saame 119 naʻe pau ke ne kātaki ʻi he taimi naʻe leakovia ai ia ʻi he lotoʻā fakatuʻí. Ka naʻá ne maʻu ʻa e mālohi mei he Folofola ʻa e ʻOtuá, pea naʻe tokoni eni ke ne hoko ai ʻo kehe mei he niʻihi kehé. (Saame 119:23, 61) Naʻá ne fakaʻatā ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá ke ne tākiekina ʻene ngaahi ongoʻi lolotó.​—Lau ʻa e Saame 119:11, 46.

TAUHI KE MĀLOHI HO VAHAʻANGATAE MO SIHOVÁ

10, 11. (a) Ko e hā ʻetau taumuʻá ʻi he taimi ʻoku tau ako ai ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá? (e) ʻE lava fēfē ke tau aʻusia ʻetau taumuʻá? ʻOmai ha fakatātā.

10 Neongo te tau fuʻu femoʻuekina nai ʻi he ngaahi fatongia ʻi he fakatahaʻangá pea ʻi he ngāueʻangá, ʻoku fiemaʻu kotoa ke tau vaheʻi ha taimi ki he ako fakafoʻituituí mo e lotu fakafāmilí. (ʻEf. 5:15, 16) Ko ʻetau taumuʻá ʻoku ʻikai totonu ko hono lau pē ha ngaahi peesi pe teuteu ha tali ki he fakatahá. Ko ʻetau taumuʻá ʻoku totonu ko hono fakaʻatā ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ke ne tākiekina kitautolu mo fakaivimālohiʻi ʻetau tuí.

11 Ke aʻusia ʻetau taumuʻá, ʻoku fiemaʻu ke tau mafamafatatau. ʻI he taimi ʻoku tau ako aí, ʻoku totonu ke tau fakakaukau ʻo ʻikai ki he ngaahi fiemaʻu pē ʻa e niʻihi kehé, kae pehē foki ki heʻetau ngaahi fiemaʻú tonu. (Fil. 1:9, 10) Kuo pau ke tau ʻiloʻi ko e taimi ʻoku tau teuteu ai ki he ngāue fakafaifekaú, ki he ngaahi fakatahá, pe ki ha malanga, ʻoku ʻikai ko ʻetau ngāueʻaki pē ʻa e meʻa ʻoku tau laú ʻiate kitautolu pē. Ko e fakatātaá, neongo ʻe pau ke ʻahiʻahiʻi ʻe ha tokotaha kuki ʻa e meʻakai ʻokú ne ngaohí ki muʻa ke ʻoatu iá, heʻikai ke ne moʻui pē ʻi he meʻa ko ia ʻokú ne ʻahiʻahiʻí. Kapau ʻokú ne loto ke moʻui lelei ai pē, kuo pau ke ne teuteu maʻu pē ʻa e meʻakai fakatupu moʻui lelei maʻana. ʻI ha founga meimei tatau, kapau ʻoku tau loto ke fakaivimālohiʻi hotau vahaʻangatae mo Sihová, ʻoku fiemaʻu ke tau ako tuʻumaʻu ʻa e Tohi Tapú. Ko e ako loloto peheé ʻoku feau ai ʻetau ngaahi fiemaʻu fakafoʻituituí.

12, 13. Ko e hā ʻoku ongoʻi ai ʻe he tokolahi ʻoku ʻaonga ke ako ʻa e Tohi Tapú ʻi heʻenau leá tonu?

12 ʻOku ongoʻi ʻe he tokolahi ʻoku nau ngāue ʻi ha fakatahaʻanga lea muli ʻoku tokoni ʻa hono ako maʻu pē ʻa e Tohi Tapú ʻi he ‘lea ʻa ia naʻe fanauʻi hake ai kinautolú.’ (Ngā. 2:8) Naʻa mo e kau misinalé ʻoku nau ʻiloʻi ke nofoʻaki mālohi ʻi honau vāhenga-ngāue ʻi mulí, heʻikai ke nau falala pē ki he meʻa ʻoku nau fanongo ai ʻi he ngaahi fakatahá.

13 Ko Alain, ʻa ia kuó ne ako ʻa e lea faka-Pēsiá ʻi he taʻu nai eni ʻe valu, ʻokú ne fakahaaʻi: “ʻI he taimi ʻoku ou teuteu ai ki he ngaahi fakatahá ʻi he lea faka-Pēsiá, ʻoku ou hehema ke tokangataha ki he leá pē. Koeʻuhí ʻoku fakahangataha pē hoku ʻatamaí ki hono ako ʻa e leá, ʻoku ʻikai ke fuʻu maongo ki hoku lotó ʻa e ngaahi fakakaukau fakalaumālie ʻoku ou laú. Ko e ʻuhinga ia ʻoku ou vaheʻi maʻu pē ʻa e taimi ke ako ʻa e Tohi Tapú mo e ʻū tohi kehé ʻi heʻeku lea tuʻufonuá.”

AʻU KI HE LOTO HOʻO FĀNAÚ

14. Ko e hā ʻoku totonu ke fakapapauʻi ʻe he ngaahi mātuʻá, pea ko e hā hono ʻuhingá?

14 ʻOku fiemaʻu ke fakapapauʻi ʻe he ngaahi mātuʻa Kalisitiané ʻoku aʻu ʻa e moʻoní ki he ʻatamai mo e loto ʻo ʻenau fānaú. Fakakaukau kia Serge mo hono uaifí, ʻa Muriel, ʻa ia ʻokú na ngāue ʻi ha fakatahaʻanga lea muli ʻo laka hake ʻi he taʻu ʻe tolu. Naʻe kamata ke na fakatokangaʻi ko hona fohá, ʻa ia naʻe taʻu 17, naʻe ʻikai ke ne fiefia ʻi he ngāue fakafaifekaú pe ko e ngaahi fakatahá. “Naʻe fakatupu ʻita kiate ia ke ʻalu ʻi he ngāue fakafaifekaú ʻi ha lea kehe, ka ki muʻá naʻá ne saiʻia ʻi he ngāue fakamalanga ʻi heʻene lea tuʻufonuá, ʻa e lea faka-Falaniseé,” ko e lau ia ʻa Muriel. “ʻI he taimi naʻá ma ʻiloʻi ai ʻoku taʻofi ʻe he tuʻunga ko ení homa fohá mei he fakalakalaka fakalaumālié,” ko e fakamatala ia ʻa Serge, “naʻá ma fili ke foki ki heʻemau fakatahaʻanga ki muʻá.”

Fakapapauʻi ʻoku aʻu ʻa e moʻoní ki he loto hoʻo fānaú (Sio ki he palakalafi 14, 15)

15. (a) Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi ʻa e ngaahi mātuʻá ke nau fili pe ʻoku totonu ke hiki ki ha fakatahaʻanga? (e) Ko e hā ʻa e fakahinohino ʻoku ʻomai ʻe he Teutalōnome 6:5-7 ki he ngaahi mātuʻá?

15 Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi ʻa e ngaahi mātuʻá ke nau fili pe te nau foki ki ha fakataha ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e lea ʻoku mahinoʻi lelei taha ʻe heʻenau fānaú? ʻUluakí, ʻoku totonu ke nau fakakaukau pe te nau maʻu moʻoni ha taimi mo e ivi feʻunga ke akoʻi ʻenau fānaú ke nau ʻofa kia Sihova pea toe akoʻi kinautolu ʻi he lea mulí ʻi he taimi tatau. Uá, ʻoku nau fakatokangaʻi nai ʻoku ʻikai loto ʻenau fānaú ke ʻalu ʻi he ngāue fakamalangá, ʻalu ki he ngaahi fakatahá, pe naʻa mo e ngāue ʻi he malaʻe lea mulí. ʻI he ngaahi ʻuhinga ko ení, ʻoku fakakaukau nai ʻa e ngaahi mātuʻá ke nau foki ki ha fakatahaʻanga ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e lea ʻoku mahinoʻi lelei taha ʻe heʻenau fānaú. Pea hili hono fakatupulekina ʻe he fānaú ha vahaʻangatae mālohi mo Sihová, ʻe fili nai ʻa e ngaahi mātuʻá ke foki ki he fakatahaʻanga lea mulí.​—Lau ʻa e Teutalōnome 6:5-7.

16, 17. Ko e hā kuó ne tokoni ʻa e ngaahi mātuʻa ʻe niʻihi ke akoʻi ʻenau fānaú fekauʻaki mo Sihová?

16 Kuo ʻilo ʻe he ngaahi mātuʻa ʻe niʻihi ʻa e ngaahi founga ke akoʻi ai ki heʻenau fānaú fekauʻaki mo Sihova ʻi heʻenau lea tuʻufonuá lolotonga ʻenau maʻu ʻa e ngaahi fakataha ʻi ha fakatahaʻanga pe kulupu lea muli. Ko Sālesí ko e tamai ia ʻa ha tamaiki fefine ʻe toko tolu ʻoku nau taʻu 9 ki he 13. Naʻa nau kau ki ha kulupu ʻoku lea faka-Lingala. ʻOkú ne pehē: “Naʻá ma fai ʻa e fili ke fakahoko ʻa e akó mo e lotu fakafāmilí fakataha mo e fānaú ʻi heʻemau lea tuʻufonuá. Ka naʻá ma toe fakakau ai ʻa e ngaahi konga fakatātaaʻi mo e ngaahi keimi ʻi he lea faka-Lingalá koeʻuhí ke nau lava ʻo ako ʻa e lea ko ení lolotonga ʻemau fiefiá.”

Fai ha feinga ke ako ʻa e lea tuʻufonuá pea kau ki he ngaahi fakatahá (Sio ki he palakalafi 16, 17)

17 Ko Kēviní ko e tamai ia ʻa e tamaiki fefine ʻe toko ua ʻa ia ʻokú na taʻu nima mo e valu. ʻOkú ne ngāue mālohi ke akoʻi kia kinaua ʻa e moʻoní koeʻuhí naʻe teʻeki ai ke mahinoʻi kakato ʻe he ongo tamaiki fefiné ʻa e ngaahi fakataha ʻi he fakatahaʻanga lea muli naʻe kau ki ai ʻa e fāmilí. ʻOkú ne pehē: “Ko au mo hoku uaifí naʻá ma ako fakafoʻituitui mo e ongo tamaiki fefiné ʻi he lea faka-Falaniseé, ʻa ʻena lea tuʻufonuá. Naʻa mau toe fokotuʻu ʻa e taumuʻa ko hono maʻu ha fakataha ʻi he lea faka-Falaniseé tuʻo taha ʻi he māhina, pea naʻa mau ngāueʻaongaʻaki ʻemau taimi mālōloó ke ʻaʻahi ki he ngaahi fakataha-lahi naʻe fai ʻi heʻemau lea tuʻufonuá.”

18. (a) ʻE lava fēfē ke tokoniʻi koe ʻe he Loma 15:1, 2 ke ke fai ha fili fakapotopoto ʻi hono tokoniʻi hoʻo fānaú? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi fokotuʻu kuo ʻomai ʻe he ngaahi mātuʻa kehé? (Sio ki he fakamatala ʻi he ngataʻangá.)

18 Kuo pau ke fili ʻe he fāmili taki taha ʻa e meʻa ʻoku lelei taha ki he fānaú mo honau vahaʻangatae mo Sihová. [2] (Sio ki he fakamatala ʻi he ngataʻangá.) (Kal. 6:5) ʻOku pehē ʻe Muriel neongo ʻokú ne loto moʻoni mo hono husepānití ke na ngāue ai pē ʻi he fakatahaʻanga lea mulí, ʻokú na fili ke mavahe koeʻuhí ke tokoni ke fakaivimālohiʻi ʻa e ʻofa hona fohá kia Sihová. (Lau ʻa e Loma 15:1, 2.) ʻI he ʻahó ni, ʻoku ʻiloʻi ʻe Serge naʻá na fai ʻa e fili totonu. ʻOkú ne pehē: “Mei he taimi naʻa mau foki ai ki ha fakatahaʻanga lea faka-Falanisē, naʻe tupulekina fakalaumālie homa fohá pea naʻá ne papitaiso. ʻOkú ne ngāue he taimí ni ko ha tāimuʻa tuʻumaʻu. ʻOku aʻu ʻo ne fakakukau ke foki ki ha kulupu lea muli!”

TUKU KE AʻU ʻA E FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ KI HO LOTÓ

19, 20. ʻE lava fēfē ke tau fakahaaʻi ʻetau ʻofa ki he Folofola ʻa e ʻOtuá?

19 ʻOku ʻofa ʻa Sihova ʻi he kakai kotoa pē. ʻOkú ne ʻai ke ala maʻu ʻa e Tohi Tapú ʻi he lea ʻe lauingeau koeʻuhí ke lava ʻa e “faʻahinga kakai kotoa pē” ʻo maʻu ʻa e ʻilo totonu ki he moʻoní. (1 Tīm. 2:4) ʻOkú ne ʻiloʻi ko hotau vahaʻangatae mo iá ʻe fakaivimālohiʻi ʻi he taimi ʻoku tau lau ai ʻa e Tohi Tapú ʻi he lea ʻoku tau mahinoʻi lelei tahá.

20 ʻOku tau fiemaʻu kotoa ke ngāue mālohi ke tauhi ke mālohi hotau vahaʻangatae mo Sihová. ʻE lava ke tau fai eni ʻi heʻetau ako maʻu pē ʻa e Tohi Tapú ʻi he lea ʻoku tau mahinoʻi lelei tahá. Te tau toe malava ai ke tokoniʻi hotau fāmilí ke nau tauhi maʻu ʻenau moʻui fakalaumālié, pea te tau fakahaaʻi ai ʻetau ʻofa moʻoni ki he Folofola ʻa e ʻOtuá.​—Saame 119:11.

^ [1] (palakalafi 5) Kuo liliu ʻa e ngaahi hingoá.

^ [2] (palakalafi 18) Ke maʻu ha ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu ʻe lava ke tokoni ki ho fāmilí, sio ki he kupu “ʻOhake ʻo e Fānaú ʻi ha Fonua Muli​—Ko e Ngaahi Polé mo e Ngaahi Palé” ʻi he ʻīsiu ʻo e Taua Leʻo ʻo ʻOkatopa 15, 2002.