Difuku dimo, mwana-mulume umo mweni wamwipangula’mba, “Le kuyukilepo amba kityele kya olo kidi na mvubu misunsa ibidi kupita kya ndalama?” Nkasampe wamungamunga ne kunena’mba, “Ndyukile.” Mwana-mulume mweni wamwipangula’mba, “Penepa mwanda waka ubaselanga kityele kya ndalama? Shi wadi ubasela kya olo, longa udi na buvule bwa lupeto misunsa ibidi!” Nkasampe aye wanena’mba, “Shi nsele kya olo, bantu bakaleka’byo kunkaija. Le uyukile buvule bwa bityele bya ndalama byo kendi nabyo?” Uno nkasampe wa mu ino mānga wadi na ngikadilo ibwanya kumwena’mo bantu batame​—ke ñeni mituntulu kadi.

Bible unena’mba: “Lama ñeni mituntulu ne kulangalangapo. Penepa ukananga mu dishinda dyobe ne mutyima-ntenke, kabidi kulu kobe kukukalapo mpika.” (Nkindi 3:21, 23) Nanshi bitulomba kuyuka “ñeni mituntulu” mine i bika ne mwa kwingidijija’yo amba twikale na mutyima-ntenke bya binebine. Kino kiketukwasha twepuke kukukala ku mushipiditu, ino tulame “kulu” kwetu kukukala mpika.

Ñeni mituntulu i mishile na buyuki ne kwimvwanija. Muntu udi na buyuki ukongakanyanga myanda nansha mānga. Yewa udi na kwimvwanija umonanga muswelo ukwatañene mwanda kampanda na myanda mikwabo. Muntu udi na ñeni (tunangu) udi na bukomo bwa kusambakanya buyuki na kwimvwanija ne kwibingidija mu muswelo wa kamweno umbūmi.

Kimfwa, muntu ubwanya mu kitatyi’tu kityetye kwikala na bwino bwa kutanga ne kwimvwanija dibuku Lelo I Bika Bine Bifundija Bible?, kadi pobamufundija Bible, ubwanya kulondolola biyampe. Pakwabo kadi ubwanya kushilula’nka ne kupwila ne kulondolola’ko biyampe. Bino byonso bibwanya kulombola’mba wendelelanga ku mushipiditu, ino le kino kilombola’mba waikala na ñeni mituntulu? Nansha dimo. Padi udi’tu na ñeni ipēla kukwata myanda bukidibukidi. Inoko, shi alonde bubine mu būmi bwandi, na kwingidija buyuki ne kwimvwanija mu muswelo muyampe, papo waikala na ñeni. Shi butyibi bwandi bulupulanga bipa biyampe, bulombola’mba walangulukile’po na katentekeji kumeso kwa kwibukwata, kikamweka patōkelela’mba udi na ñeni mituntulu.

Mu Mateo 7:24-27 mutanwa kyelekejo kya Yesu kya bantu babidi bāūbakile njibo wa yandi wa yandi. Pa bano bantu, umo utelelwe bu “mudyumuke.” Aye pa kulangulukila dibajinji ku bintu bibwanya kulongeka kumeso, uno muntu wāūbakile njibo yandi pa mwala wa dibwe. Wādi na ñeni ya kamweno umbūmi. Kālangilepo kūbaka njibo yandi pa musenga mwanda wa ipwe bukidibukidi nansha kutyepeja milupu. Ino wālangulukile na tunangu pa bintu bikalupuka kumeso pa mwanda wa bilongwa byandi. O mwanda kivula pokyātetukile, njibo yandi yāshele kupona mpika. Pano kipangujo i kino, Le tubwanya namani kwikala na ino ngikadilo ya mvubu, ya ñeni mituntulu ne kwiilama?

Dibajinji, tala binena Mika 6:9 amba: “Muntu wa ñeni ukākamwa dijina [dya Leza].” Kwakamwa dijina dya Yehova i ne kumulēmeka. Kushintulula kwikala na kityino kyendele’mo pa nshintulwilo ya dijina dyandi, kubadila’mo ne misoñanya yandi. Pa kulēmeka muntu, bilomba kuyuka mulangilo wandi. Kupwa ubwanya kumukulupila, kwifunda bivule padi, ne kwiula ngikadilo yandi miyampe. Shi tuta mutyima pa muswelo ubwanya kwikala bilongwa byetu na lupusa pa kipwano kyetu na Yehova mu mafuku a kumeso, ne kukwata butyibi bwimanine pa misoñanya yandi, nabya tudi na ñeni mituntulu.

Dya bubidi, Nkindi 18:1 unena’mba: “Yewa wikalañanya aye mwine ukimba kiswa-mutyima kyandi aye mwine, kadi upatana pa ñeni yonso mituntulu.” Shi ketutadijepo, tubwanya kusonsoloka batwe bene kudi Yehova ne ku bantu bandi. Pa kwepuka kwikalañanya, tufwaninwe kupityija kitatyi na boba bakaminwe dijina dya Leza ne kulēmeka misoñanya yandi. Tufwaninwe kutanwa ku Njibo ya Bulopwe shi bibwanika, kupwila pamo kitatyi ne kitatyi na banabetu bene Kidishitu. Potudi ku kupwila, tufwaninwe kushitula ñeni ne mityima yetu pa kusaka’mba myanda inenwa’ko itutenge.

Kutentekela pa bino, shi tupungulwila mityima yetu kudi Yehova mu milombelo, nabya tukamufwena bininge. (Nkindi 3:5, 6) Shi tushitula ñeni ne mityima yetu potutanga Bible ne mabuku alupulwa na bulongolodi bwa Yehova, nankyo tukata mutyima ku byobya bikalupuka ku bilongwa byetu mu  mafuku a kumeso ne kwilemununa. Kadi tufwaninwe kushitula mityima yetu ku madingi etupa batutu batame ku mushipiditu. (Nkindi 19:20) Pa kyaba kya ‘kupatana ñeni yonso mituntulu,’ ino batwe twiitamijei mwanda idi na mvubu.

Ñeni mituntulu ibwanya kulama bisaka. Kimfwa Bible usoñanya mukaji ekale “kulēmeka mulumyandi bikatampe.” (Efisesa 5:33) Le mulume bakamulēmeka bikatampe namani? Shi uningila wandi mukaji amulēmeke nansha kumushinika bishima, buno bulēme kebukendaendapo. Pa kwepuka’tu kwikokanya, mukaja muntu wa uno muswelo ubwanya kumulēmeka enka shi udi’po. Ino, le ukamulēmeka shi nansha i patupu’ye? Pavule pene bikalanga bikomo. Mulume ufwaninwe kubandaula byobya bikalupuka kumeso. Shi amwekeje bipa bya mushipiditu, kwikala na buswe ne kanye, nabya mukajandi ukamulēmeka bikatampe. Bine, mukaji mwine Kidishitu ufwaninwe kulombola bulēme kudi wandi mulume ekale ufwaninwe’bo nansha kafwaninwe’bopo.​—Ngalatea 5:22, 23.

Kadi Bible unena’mba mulume ufwaninwe kusanswa wandi mukaji. (Efisesa 5:28, 33) Mwakimba’tu mulume amuswe, mukaji ubwanya kulanga’mba i biyampe kuleka kumulombola bintu kebimusangajapo abyo’ko byafwaninwe kuyuka. Le bine, kino kilombola ñeni mituntulu? Mwenda mafuku, le bikekala namani pakayuka myanda yaadi umufya? Le ukamusanswa bininge? Kino kibwanya kumukoleja. Ino, shi mukaji akimbe kitatyi kifwaninwe kya kusapwila na butūkanye wandi mulume myanda keimusangajapo, wandi mulume ukamufwija’ko pa kubulwa budimbidimbi kwandi.

Bana bafwaninwe kukōkela bambutwile ne kulemununwa mungya mashinda a Yehova. (Efisesa 6:1, 4) Le kino kishintulula’mba bambutwile bafwaninwe kutūdila mwana mulongo wa mbila yafwaninwe ne yakafwaninwepo kulonda? Divule bambutwile balombolanga’tu mwana mbila yobamusakila akōkele nansha mfuto yobasa kumupa shi kakōkelepo. Mbutwile wa ñeni mituntulu ukwashanga wandi mwana emvwanije kine kyafwaninwe kukōkelela.

Kimfwa, langa’po bidi shi mwana unena na mbutwile wandi umo pampikwa bulēme. Kumushinika bishima nansha kumupa mfuto na bulobo kubwanya kulengeja mwana ōbe talala. Ino, ubwanya kulama kiji mu mutyima wandi, kine kibwanya kumulengeja anyeme bambutwile bandi.

Bambutwile badi na ñeni mituntulu bakalangulukila pa muswelo wa kulemununa babo bana ne pa byobya bikalupuka’ko mu mafuku a kumeso. Bambutwile kebafwaninwepo kulonga bintu na kampeja-bukidi mwanda’po’tu abaimvwana bumvu. Padi babwanya kulanguluka na wabo mwana pafula na buswe ne butūkanye, na kumushintulwila’mba Yehova umusakila alēmeke bambutwile bandi pa mwanda wa kamweno kandi nyeke. Ebiya shi mwana walēmeka bambutwile, nabya ukajingulula’mba ulēmekele Yehova. (Efisesa 6:2, 3) Kulemununa mwana na kanye uno muswelo kubwanya kutenga mutyima wandi. Ukemvwanija buluji bumutelele bambutwile bandi mutyima, kadi ukebalēmeka bininge. Kuno i kwala kyalwilo ku bana kya kulomba bukwashi kitatyi kikebatana myanda mikatampe mwenda mafuku.

Bambutwile bamo babwanya kuleka kulemununa mwana mwanda’tu wa kutyina kumusanshija. Ino, le bikekala namani shi mwana watama? Le ukakamwa Yehova ne kujingulula tunangu tudi mu kwitabija misoñanya yandi? Le ukashitwila Yehova mutyima ne ñeni yandi, nansha uketolola aye mwine ku mushipiditu?​—Nkindi 13:1; 29:21.

Nsonga muyampe uteakanyanga kine kyasaka kusonga kumeso kwa kitatyi. Kakekisongapo’tu bitupu ne kulanga’mba kisa kwikala kiyampe. Bambutwile badi na ñeni mituntulu bapityijanga mansá mavule befunda misoñanya ya Yehova ne mwa kwiingidijija, ko kunena’mba kwakamwa dijina dyandi. Byokebetolwelepo abo bene kudi Yehova ne ku bulongolodi bwandi, badi na ñeni mituntulu kadi beingidijanga pa kūbaka byabo bisaka.

Difuku ne difuku, tukwatanga butyibi bubwanya kwikala na lupusa pa būmi bwetu mu myaka ya kumeso. Pa kyaba kya kulondolola bukidibukidi nansha kukwata butyibi na kitumbuzaji, wabulwa’po kwimana bidi ne kulanguluka? Langulukila na katentekeji pa byobya bikalupuka kumeso. Kimba buludiki bwa Yehova ne kwingidija tunangu twandi. Nabya ukalama ñeni mituntulu, nayo ikakupa būmi.​—Nkindi 3:21, 22.