Uzye Mukasunga mano ya Cumicumi?
WAKWE vino ilyasi limwi likalanda, umulumendo umwi uwikalanga uku muzi wa kutali wali umupina. Aikazi ya kukalale yamusekanga pano yelenganyanga ukuti wali umuvulungane. Lino aenyi izile, aikala muzi yamwi yamusowekanga ala yali nauze. Yafumyanga amakowili yaili, lyonga ilikulu lyakwe siluva, alino na kalikowili akanono kakwe goldi akaali nu muteengo amaila yaili ukuluta ikowili lyakwe siluva. Yamunenanga yati: “Soololapo ikowili lyonga lino ukulonda.” Umulumendo wasoololanga ikowili lyakwe siluva autuka apita nu kupita.
Wanda umwi umwenyi uzizye umulumendo ati, “Uzye utamanyile ukuti ikowili lyakwe goldi i lya muteengo amaila yaili ukucila lyakwe siluva?” Umulumendo wamwentwile nu kuvwanga ati, “Ee, natimanya.” Umwenyi uzizye ati: “Lyene icani cino ukatoolela ikowili lyakwe siluva? Ndi cakuti watoola ikowili lyakwe goldi ala wakwata amakowili yaili yakwe siluva!” Umulumendo waswike ati: “Nomba, ndi natoola ikowili lyakwe goldi antu yangata ukumpeela amakowili. Uzye watumanya amakowili uwingi yano antu yampeela?” Umulumendo umwi lyasi lii, walangizye imiyele ino ingazwa aikolo, kuli kuti amano ya cumicumi.
Baibo ikati: “Uwaika umwenzo uku mano nu ku kucenjela. Lyene ulikala ukwaula icakukusakamika, nu kuluvyanya utalatala uluvyanye foo.” (Mapi. 3:21, 23) Fwandi tukacingililwa ndi twamanya upiliulo wa kuya na “mano” na vino tungayaomvya. Amano yakatwazwa ukuti tutwalilile ukuya ya cuza yakwe Leza, nupya yakatulenga ukuti twaomba ningo.
UZYE AMANO KWENE YAYO ICILI CANI?
Paaya upusano pa kuya na mano, ukumanya alino nu kwiluka. Umuntu uwaya nu kumanya akakwata ivisinka ivingi sana pali cimwi, nanti ukumanya sana vino icintu cimwi caya. Umuntu uwaya nu kwiluka angalola upusano uwaya pa vintu vimwi. Umuntu uwakwata amano akaomvya ukumanya nu kwiluka pakuti apingule pali vimwi.
Tungalangilila ndi vii: Limwi umuntu umwi angawelenga nu kuvwikisya ivyaya umwi buku lyakuti Uzye Baibo Ikasambilizya Ukuti Uli? Lino akusambilila, angaasuka ningo sana. Angatandika ukuzanwa uku kulongana nu kwasukapo ningo sana. Vii vyonsi vingalanga ukuti akulunduluka muli ukapepa, nomba uzye cikupiliula ukuti lyene watakwata amano? Awe foo. Limwi angaya sile umucenjele. Lelo, ndi cakuti akuomvya vino wasambilila, ukuomvya amano nu kwiluka umu nzila isuma, lyene ala watandika ukuya na mano. Ndi cakuti akupingula ningo pa vintu, ukulanga ukuti akwelenganyizizya limwi lino atatala wacita vimwi, lyene cikailanga sile apaswe ukuti ali na mano ya cumicumi.
Pali Mateo 7:24-27 paya icilangililo cakwe Yesu icikalanda pa onsi yaili akuuzile amang’anda. Wenga pali yaa walondololwa ukuti u “wa mano.” Welenganyizizye calimwi ivingacitika, nupya umonsi wiyo wakuuzile ing’anda yakwe apa lwala. Welenganyizizyanga calimwi pali vino vingacitika ukunkoleelo. Atelenginye ukuti limwi angasumba sile ulupiya ulunono ndi cakuti wakula ing’anda yakwe pa lusenga. Welenginye mano mano pali vino vingacitika umukuya kwa nsita. Fwandi lino imvula ya cimuza izile, ing’anda yakwe yacingililwe. Lyene icuzyo i cakuti, Uzye tungacita uli pakuti tukwate amano nu kuyasunga?
NINGACITA ULI PAKUTI NKWATE AMANO YAYO?
Icakutandikilako, lolini ukuti pali Mika 6:9 pakati: “Icintu camano ukoopa izina lyakwe [Yeova].” Ukutiina izina lyakwe Yeova cikapiliula ukumucindika. Cikapiliula ukuya na katiina pali vino izina lyakwe likaimililako, alino nu kuuvwila amasunde yakwe. Pakuti umuntu acindike umuntu muze, alinzile ukumanya vino umuntu wiyo akaelenganya. Lyene angataila nu kusambilila uku muntu wiyo, alino nu kumukolanya. Ndi cakuti tukwelenganyizizya calimwi vino imicitile itu iya vintu ingalenga ucuza witu na Yeova ukuya nu kulondela amasunde yakwe pa kupingula pali vimwi, lyene ala twatandika ukuya na mano ya cumicumi.
Cakwe ciili, pali Mapinda 18:1 pakati: “Umuntu uwatemwa ukwikala wenga watemwa ukulondelela ivingamuzanzya umwisikulu. Ukumupanda amano, konsi u kumuletela icipyu.” Ndi cakuti tutacenjile, tungaipaatula kuli Yeova na antu yakwe. Pakuti tutaipaatula, tulinzile ukuya pamwi na antu aakatiina izina lyakwe Leza alino nu kucindika amasunde yakwe. Tulinzile ukuya uku kulongana lyonsi apa Ng’anda ya Wene ndi cingacitika, ukuya pamwi ni cilongano ca Ina Klistu. Lino tuli apa kulongana, tulinzile ukusumba sana amano kuli vino vikulandwa pakuti vyatufika pa mwenzo.
Cuze icakuti, ndi tukupepa kuli Yeova, tulapalama sana kuli aliwe. (Mapi. 3:5, 6) Ndi cakuti tukusumbako sana amano lino tukuwelenga Baibo na lino tukuwelenga impapulo zino iuvi lyakwe Yeova likapanga, tukamanya ivingatucitikila uku nkoleelo nu kuzifya imiyele itu. Nupya tulinzile ukusumba amano kuli vino ya eluda yakutusunda. (Mapi. 19:20) Lyene tutalaakana ‘amano ya cumicumi,’ tulatwalilila ukuya ni miyele kwene ii iyacindama sana.
UZYE AMANO KWENE YA YALAZWA ULI ULUPWA LWANE?
Amano ya cumicumi yakacingilila ulupwa. Tungalangilila ndi vino Baibo ikalanda ukuti, umuci alinzile “ukucindika” iya wakwe. (Efes. 5:33) Uzye i cani icingalenga ukuti iya aacindikwa sana? Ndi cakuti akupatikizya mamakwe ukumupeela umucinzi, citanga cimwazwe sana. Limwi mamakwe angaamucindika sile lino yali pamwi. Nomba, uzye angamucindika ndi cakuti asipo? Limwi atanga amucindika ndi watafumapo. Fwandi iya alinzile ukwelenganya pali vino vingalenga mamakwe amucindika lyonsi. Ndi cakuti iya ali ni miyele ino umupasi ukatulenga ukuya nayo, kuli kuti ukuya nu kutemwa nu luse, mamakwe angaamucindika sana. Ukuya kwene mama Umwina Klistu alinzile ukucindika iya wakwe lyonsi na lino ivintu visi ningo.—Gala. 5:22, 23.
Nupya Baibo ikati iya alinzile ukutemwa mamakwe. (Efes. 5:28, 33) Pakuti mama atwalilile ukutemwikwa, limwi angaelenganya ukuti atalinzile ukunena iya vimwi ivipe ivyamucitikiile vino iya alinzile ukumanya. Nomba uzye ukukananena iya ivintu vya musango uwo ala mama ali na mano ya cumicumi? Uzye ndi cakuti iya wiza wamanya ivyacitike, ivintu vingaya uli umu ng’anda? Uzye iya angatwalilila ukutemwa sana mamakwe? Cingamutalila sana ukucita vivyo. Fwandi ndi cakuti mama wazana insita isuma iyakulondolwela iya pali vimwi ivipe ivyamucitikiile, iya angatemwa sana ucisinka wakwe mamakwe. Nupya angatandika ukumutemwa sana.
Vino mukasunda ana inu ndakai i vilalenga kuti mwalanzyanya nayo uku nkoleelo nanti foo
Ana yalinzile ukuuvwila avyazi yao nupya yalinzile ukusundwa ndi vino Yeova akalonda. (Efes. 6:1, 4) Nomba uzye cii cikusenula ukuti avyazi yalinzile ukupangila ana yao amasunde nyanya? Kwaya ivintu ivingi ivikalondekwa ukucila sile pa kumanya amasunde ya pa ng’anda nanti ukuma ana pa mulandu na ucintuvwa. Umuvyazi uwaya na mano akaazwa umwanakwe ukumanya umulandu uno alinzile ukuvwila vino akumunena.
Tungalangilila ndi vii: Elenganyini ukuti umwana wavwanga uku muvyazi wakwe ukwaula umucinzi. Ukukalipila umwana nanti ukumuuma kungalenga umwana auvwe insonyi nanti ukumulenga ukuta ukunena umuvyazi vino alinzile ukulanda. Nomba umwana wiyo limwi atanga acindika umuvyazi umu mwenzo, na ci cingalenga ate ukuvwanga na avyazi yakwe yonsi yoili.
Avyazi aakwata amano ya cumicumi yakaelenganya pali vino yalinzile ukusunda ningo ana yao na pali vino ukusunda kuuko kungalenga ana ukuya uku nkoleelo. Avyazi yatalinzile ukukalipila nanti ukuma umwana pa mulandu nu muzewanya wa pa kasita sile. Limwi avyazi yangazwa umwana wiyo lino yali sile nawe, nupya yangalanga ukutemwa uku mwana wiyo lino yakulanzyanya nawe, yangamulondolwela ukuti Yeova akalonda ukuti aacindika avyazi yakwe pakuti ivintu vikamuzipile ukunkoleelo. Lyene ndi cakuti umwana watandika ukulanga ukuti akucindika avyazi, alamanya ukuti akucindika na Yeova kwene. (Efes. 6:2, 3) Ukwazwa kwa musango uu kungalenga kuti ivyeo vifike umwana wao pa mwenzo. Umwana angalola ukuti avyazi yamusakamala, nupya angatandika ukuyacindika sana. Lyene umwana angatandika ukunena avyazi intazi zino akweti pakuti yamwazwe ndi kwaya vimwi ivyacitika.
Avyazi yamwi yangauvwa uyi ukuti yamasosya umwana wao, fwandi yangatiina ukulungika umwana. Nomba, uzye icani icingacitika ndi cakuti umwana wa musango uwo wakula? Uzye alaatiina Yeova nu kumanya ukuti alinzile ukukonka amasunde yakwe? Uzye angiza atemwe sana Yeova, nanti uzye angaitalusya kuli aliwe?—Mapi. 13:1; 29:21.
Kawaza akaelenganyizizya calimwi vino akulonda ukuwaza. Asitandika sile ukukoma cikome kome umuti uno akulonda awazemo cimwi. Avyazi aakwata amano ya cumi cumi yakasumba insita ikalamba sana ala yakusambilila nu kuomvya amasunde yakwe Yeova, nupya ndi yakucita vivyo ala yakutiina izina lyakwe Yeova. Ndi cakuti yasikuipaatula kuli Yeova nu kwi uvi lyakwe, yakakwata amano ya cumicumi nupya yakaomvya amano kwene yayo lino yakwazwa indupwa zyao.
Cila wanda, tukapingula pali vimwi ivingalenga ukuti ivintu vikatuzipile uku nkoleelo nanti foo. Fwandi cingazipa twatala itwelenganyapo sana lino tutali tupingule pali vimwi, ukucila ukupingula sile zuwa zuwa. Mwaelenganya sana pali vino vingafumamo uku nkoleelo pali vino mwapingula. Ndi tukuleka kuti Yeova atutungulula alino nu kuomvya amano akafuma kuli aliwe, lyene tulalanga ukuti tukusunga amano ya cumicumi, nupya amano kwene yaayo yalalenga tuye nu umi.—Mapi. 3:21, 22.
