Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Okɛ Onifeemɔ Atsɔɔ akɛ Oheɔ Yehowa Shiwoi lɛ Oyeɔ

Okɛ Onifeemɔ Atsɔɔ akɛ Oheɔ Yehowa Shiwoi lɛ Oyeɔ

“Hemɔkɛyeli ji . . . nii ni anaaa lɛ ahe odaseyeli ni hãa mɔ yiŋ tsɔɔ.”​—HEB. 11:1, sh. niŋ.

LALAI: 54, 125

1. Mɛni hewɔ esa akɛ eŋɔɔ wɔnaa waa akɛ Yehowa eduro wɔ hemɔkɛyeli lɛ?

JEEE mɛi fɛɛ yɔɔ hemɔkɛyeli. (2 Tes. 3:2) Shi Yehowa hãa mɛi fɛɛ ni jáa lɛ lɛ hemɔkɛyeli. (Rom. 12:3; Gal. 5:22) Eŋɔɔ wɔnaa waa akɛ Yehowa eduro wɔ hemɔkɛyeli!

2, 3. (a) Mɛɛ nibii kpakpai mɛi ni yɔɔ hemɔkɛyeli lɛ náa? (b) Mɛɛ sanebimɔi ahe wɔbaasusu?

2 Yehowa tsu e-Bi Yesu Kristo kɛba shikpɔŋ lɛ nɔ, koni kɛtsɔ enɔ lɛ, wɔbatsɔmɔ enanemɛi. (Yoh. 6:44, 65) Kɛ́ wɔhe Yesu nɔ wɔye lɛ, Yehowa kɛ wɔhe eshai baafa wɔ, ni no baahã wɔná hegbɛ akɛ wɔhi shi kɛya naanɔ. (Rom. 6:23) Kulɛ, wɔsaaa mɛi ni náa hegbɛ kpele ni tamɔ nɛkɛ, ejaakɛ eshafeelɔi ji wɔ, ni nɔ pɛ ni sa wɔ ji gbele. (Lala 103:10) Shi Yehowa na akɛ, wɔbaanyɛ wɔfee nɔ ni ja. No hewɔ lɛ, ejɛ mlihilɛ kpele mli eye ebua wɔ ni wɔle Yesu kɛ kpɔmɔ afɔleshaa lɛ he sane. Sane kpakpa nɛɛ ji nɔ ni tsirɛ wɔ ní wɔhe Yesu nɔ wɔye, ní wɔná hiɛnɔkamɔ akɛ wɔbaahi shi kɛya naanɔ.​—Kanemɔ 1 Yohane 4:9, 10.

3 Shi mɛni tuuntu ji hemɔkɛyeli? Ani le ni wɔbaale nibii kpakpai ni Nyɔŋmɔ efee ehã wɔ, kɛ nɔ ni eto eyiŋ akɛ ebaafee ehã wɔ wɔsɛɛ lɛ pɛ kɛkɛ tsɔɔ akɛ wɔyɛ hemɔkɛyeli? Nɔ ni fe fɛɛ lɛ, mɛni ji nibii komɛi ni kɛ́ wɔfee lɛ, no baatsɔɔ akɛ wɔyɛ hemɔkɛyeli?

‘JIEMƆ HEMƆKƐYELI KPO YƐ OTSUI MLI’

4. Mɛni baatsɔɔ akɛ wɔyɛ hemɔkɛyeli lɛɛlɛŋ?

4 Le ni wɔɔle nibii kpakpai ni Nyɔŋmɔ efee ehã adesai kɛ nɔ ni eto eyiŋ akɛ ebaafee ehã amɛ wɔsɛɛ lɛ pɛ kɛkɛ etsɔɔɔ akɛ wɔyɛ hemɔkɛyeli. Ja wɔfee Nyɔŋmɔ suɔmɔnaa nii dani abaanyɛ akɛɛ akɛ wɔyɛ hemɔkɛyeli. Kɛ́ wɔheɔ wɔyeɔ akɛ gbɛjianɔ ni Nyɔŋmɔ eto kɛhã adesai ayiwalaheremɔ lɛ baaye omanye lɛ, wɔbaawie he wɔtsɔɔ mɛi krokomɛi. Bɔfo Paulo wie akɛ: “Kɛ́ okɛ onaabu jaje otsɔɔ akɛ, Yesu ji Nuŋtsɔ, ni ojie hemɔkɛyeli kpo yɛ otsui mli akɛ Nyɔŋmɔ tee lɛ shi kɛjɛ gbohii ateŋ lɛ, abaahere oyiwala. Ejaakɛ tsui akɛjieɔ hemɔkɛyeli kpo kɛshɛɔ jalɛ he, shi naabu akɛjajeɔ atsɔɔ kɛshɛɔ yiwalaheremɔ he.”​—Rom. 10:9, 10; 2 Kor. 4:13.

5. Mɛni hewɔ hemɔkɛyeli he hiaa waa lɛ? Ni mɛni esa akɛ wɔfee koni wɔhemɔkɛyeli lɛ mli aya nɔ awa? Okɛ enɛ he nɔkwɛmɔnɔ ahã.

5 No hewɔ lɛ, eyɛ faŋŋ akɛ, kɛ́ wɔmiitao wɔbote Nyɔŋmɔ jeŋ hee lɛ mli ni wɔhi shi kɛya naanɔ lɛ, esa akɛ wɔná hemɔkɛyeli ni mli wa be fɛɛ be. Hemɔkɛyeli tamɔ tso. Kɛ́ ootao tso ko ada jogbaŋŋ ni efee frɔ̃frɔ̃ lɛ, esa akɛ oshwie nɔ nu be fɛɛ be. Kɛ́ oshwieee nɔ nu lɛ, ebaagbo. Nakai nɔŋŋ esa akɛ wɔhã wɔhiɛ ahi wɔhemɔkɛyeli lɛ he koni emli akagbɔjɔ. (Luka 22:32; Heb. 3:12) Esa akɛ wɔfee nibii ni baahã ‘wɔhemɔkɛyeli lɛ aya nɔ ada,’ koni ‘wɔhe awa yɛ hemɔkɛyeli mli.’​—2 Tes. 1:3; Tito 2:2.

BIBLIA LƐ TSƆƆ WƆ NƆ NI HEMƆKƐYELI JI

6. Mɛɛ nibii enyɔ Hebribii 11:1 lɛ wieɔ akɛ hemɔkɛyeli ji?

6 Hebribii 11:1 lɛ, Biblia lɛ tsɔɔ wɔ nɔ ni hemɔkɛyeli ji. (Kanemɔ.) (1) Ewieɔ akɛ hemɔkɛyeli ji “nɔmimaa ni akɛkwɛɔ nii ni hiɛ kã nɔ lɛ gbɛ.” Nibii ni ‘wɔhiɛ kã nɔ’ lɛ ekomɛi ji nibii ni Nyɔŋmɔ ewo shi akɛ ebaafee ehã wɔ lɛ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ewo shi akɛ ebaahã efɔŋfeemɔ fɛɛ sɛɛ afo, ni ekɛ jeŋ hee lɛ baaba. (2) Ewieɔ akɛ hemɔkɛyeli ji “nii ni anaaa lɛ ahe odaseyeli ni yɔɔ faŋŋ.” Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, eyɛ mli akɛ wɔnaaa Yehowa Nyɔŋmɔ, Yesu Kristo, ŋwɛibɔfoi lɛ, kɛ nɔ ni Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ tsuɔ yɛ ŋwɛi lɛ moŋ, shi wɔnaa nibii ni ‘hãa wɔyiŋ tsɔɔ’ akɛ amɛyɛ. (Heb. 11:3) Mɛni baahã ana akɛ wɔhiɛ wɔhiɛnɔkamɔ lɛ mli ni wɔheɔ wɔyeɔ akɛ nibii ni Biblia lɛ ewie he shi wɔnaaa lɛ yɛ diɛŋtsɛ? Wɔwiemɔ kɛ wɔnifeemɔ.

7. Mɛni Noa fee kɛtsɔɔ akɛ eyɛ hemɔkɛyeli? Ni mɛni no tsɔɔ wɔ? (Kwɛmɔ mfoniri ni yɔɔ nikasemɔ lɛ shishijee lɛ.)

7 Hebribii 11:7 lɛ wieɔ Noa he. Mɛni Noa fee kɛtsɔɔ akɛ eyɛ hemɔkɛyeli? “Be ni Nyɔŋmɔ bɔ Noa kɔkɔ yɛ nii ni anáko ana lɛ ahe lɛ, ejie Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ kpo ni ekpɛ adeka kɛhã eshĩabii lɛ ayiwalaheremɔ.” Noa he Nyɔŋmɔ nɔ eye, ni no hewɔ ekpɛ adeka lɛ. Adeka lɛ da waa, no hewɔ lɛ, eeenyɛ efee akɛ be ni ekpɛɔ lɛ, ekutsoŋbii lɛ bi lɛ he sane, ni ŋwanejee ko bɛ he akɛ, efee ekãa ni ebɔ amɛ kɔkɔ yɛ hiɛkpatamɔ ni baa lɛ he. Ekolɛ, ekɛɛ amɛ nɔ ni Nyɔŋmɔ ewie lɛ pɛpɛɛpɛ, akɛ: “Heloo fɛɛ naagbee eba mihiɛ; ejaakɛ shikpɔŋ lɛ nɔ eyi obɔ kɛ yiwalɛ ni jɛ amɛ; . . . mikɛ nu afua miiba shikpɔŋ lɛ nɔ, koni mikɛkpãtã heloo fɛɛ ni wala mumɔ yɔɔ mli lɛ hiɛ kɛjɛ ŋwɛi shishi; nɔ fɛɛ nɔ ni yɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ aaaplenee.” Wɔbaanyɛ wɔhe wɔye hu akɛ, Noa hemɔkɛyeli lɛ tsirɛ lɛ ní ekɛɛ amɛ akɛ, ja ‘amɛbote adeka lɛ mli’ dani amɛyi baaná wala, ni enɛ hewɔ Biblia lɛ tsɛɔ lɛ “jalɛ shiɛlɔ” lɛ.​—1 Mose 6:13, 17, 18; 2 Pet. 2:5.

8. Mɛni Yakobo wie yɛ hemɔkɛyeli he?

8 Eeenyɛ efee akɛ, be ni bɔfo Paulo ŋma Hebribii awolo lɛ sɛɛ etsɛɛɛ ni Yakobo ŋma ewolo lɛ. Yakobo hu wie yɛ hemɔkɛyeli he akɛ, esa akɛ nitsumɔi afata he. Ewie akɛ: “Tsɔɔmɔ mi ohemɔkɛyeli ni nitsumɔi fataaa he lɛ, ni mi hu matsɔ minitsumɔi anɔ matsɔɔ bo mihemɔkɛyeli lɛ.” (Yak. 2:18) Nɔ ni ewie yɛ enɛ sɛɛ lɛ hãa wɔnaa akɛ, kɛ́ mɔ ko heɔ eyeɔ akɛ Nyɔŋmɔ yɛ lɛ, no etsɔɔɔ doo akɛ eheɔ Nyɔŋmɔ nɔ eyeɔ. Ewie akɛ daimonioi lɛ heɔ amɛyeɔ akɛ Nyɔŋmɔ yɛ. Shi akɛni amɛheee enɔ amɛyeee hewɔ lɛ, amɛteɔ shi amɛwoɔ lɛ. (Yak. 2:19, 20) No sɛɛ lɛ, etsĩ blema anɔkwafo ko ni kɛ enifeemɔ tsɔɔ akɛ eyɛ hemɔkɛyeli lɛ tã. Lɛ ji Abraham. Ewie yɛ ehe akɛ: “Wɔtsɛ Abraham lɛ, ani jeee nitsumɔi anɔ atsɔ abu lɛ jalɔ, be ni eŋɔ ebi Isak ehã yɛ afɔleshaa latɛ lɛ nɔ lɛ? Oona akɛ ehemɔkɛyeli lɛ kɛ enitsumɔi lɛ nyiɛ, ni atsɔ enitsumɔi lɛ anɔ ahã ehemɔkɛyeli lɛ ye emuu.” Kɛkɛ ni emu sane lɛ fɛɛ naa akɛ: “Tamɔ bɔ ni gbɔmɔtso ni mumɔ bɛ mli lɛ ji gbonyo lɛ, nakai nɔŋŋ hu hemɔkɛyeli ni nitsumɔi fataaa he lɛ ji hemɔkɛyeli ni egbo.”​—Yak. 2:21-23, 26.

9, 10. Yɛ nɔ ni bɔfo Yohane wie lɛ naa lɛ, mɛni baatsɔɔ akɛ wɔheɔ Yesu nɔ wɔyeɔ?

9 No sɛɛ nɔ ni fe afii 30 lɛ, bɔfo Yohane ŋma e-Sanekpakpa lɛ kɛ woji etɛ krokomɛi. Nibii ni eŋma yɛ woji nɛɛ amli lɛ hãa wɔnaa akɛ, lɛ hu ele nɔ tuuntu ni hemɔkɛyeli ji. Yohane kɛ Hela wiemɔ ni bei komɛi lɛ atsɔɔ shishi akɛ “jie hemɔkɛyeli kpo” lɛ tsu nii shii abɔ yɛ ewoji lɛ amli.

10 Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, Yohane wie akɛ: “Mɔ ni jieɔ hemɔkɛyeli kpo yɛ Bi lɛ mli lɛ yɛ naanɔ wala; mɔ ni gboɔ Bi lɛ nɔ toi lɛ, enáŋ wala, shi moŋ Nyɔŋmɔ mlifu hiɔ enɔ.” (Yoh. 3:36) Kɛ́ wɔbo Yesu famɔi atoi lɛ, no baatsɔɔ akɛ wɔheɔ enɔ wɔyeɔ. Nibii ni Yesu wie ni Yohane bɔ he amaniɛ yɛ ewoji lɛ amli lɛ hãa wɔnaa akɛ, ja wɔjie hemɔkɛyeli kpo yɛ Yesu kɛ Yehowa mli dani wɔbaaná naanɔ wala.​—Yoh. 3:16; 6:29, 40; 11:25, 26; 14:1, 12.

11. Mɛni wɔbaanyɛ wɔfee kɛtsɔɔ Yehowa akɛ wɔhiɛ sɔɔ anɔkwale lɛ mli ni ekɛ wɔ eba lɛ?

11 Yehowa kɛ emumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ ye ebua wɔ koni wɔbale lɛ kɛ e-Bi lɛ ni wɔhe amɛnɔ wɔye. (Kanemɔ Luka 10:21.) Wɔhiɛ sɔɔ nɔ ni efee ehã wɔ lɛ waa! No hewɔ lɛ, esa akɛ wɔda lɛ shi be fɛɛ be akɛ, etsɔ e-Bi lɛ, ni ji “wɔhemɔkɛyeli lɛ Hiɛnyiɛlɔ-Nukpa kɛ mɔ ni hãa wɔhemɔkɛyeli lɛ yeɔ emuu” lɛ nɔ ehã wɔbatsɔmɔ enanemɛi. (Heb. 12:2) Nɔ kome ni wɔbaanyɛ wɔfee kɛtsɔɔ nakai ji, ni wɔbaaya nɔ wɔkase e-Wiemɔ lɛ ni wɔsɔle daa, koni wɔhemɔkɛyeli lɛ mli awa.​—Efe. 6:18; 1 Pet. 2:2.

Kɛ́ oŋɔ hegbɛ fɛɛ hegbɛ kɛshiɛ sane kpakpa lɛ, no tsɔɔ akɛ oyɛ hemɔkɛyeli (Kwɛmɔ kuku 12)

12. Mɛni esa akɛ wɔfee kɛtsɔɔ akɛ wɔyɛ hemɔkɛyeli?

12 Esa akɛ wɔya nɔ wɔkɛ wɔnifeemɔi atsɔɔ akɛ wɔheɔ Yehowa shiwoi lɛ anɔ wɔyeɔ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, esa akɛ wɔya nɔ wɔshiɛ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ he sane kpakpa lɛ, ni wɔye wɔbua mɛi ni amɛbatsɔmɔ Yesu kaselɔi. Kɛfata he lɛ, esa akɛ ‘wɔfee mɛi fɛɛ ekpakpa,’ titri lɛ “mɛi ni etsɔmɔ wɔwekumɛi yɛ hemɔkɛyeli lɛ mli lɛ.” (Gal. 6:10) Agbɛnɛ hu, esa akɛ wɔmia wɔhiɛ ‘wɔjie subaŋ momo lɛ kɛ enifeemɔi lɛ yɛ wɔhe,’ ni wɔkwɛ wɔhe nɔ jogbaŋŋ koni nɔ ko nɔ ko akafite wekukpaa kpakpa ni yɔɔ wɔ kɛ Yehowa teŋ lɛ.​—Kol. 3:5, 8-10.

HEMƆKƐYELI HE MIIHIA WAA

13. Mɛni hewɔ “Nyɔŋmɔ mli hemɔkɛyeli” he hiaa waa lɛ? Mɛni he Biblia lɛ kɛ hemɔkɛyeli toɔ, ni mɛni hewɔ?

13 Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Kɛ́ hemɔkɛyeli bɛ lɛ, anyɛŋ asa Nyɔŋmɔ hiɛ jogbaŋŋ, ejaakɛ mɔ fɛɛ mɔ ni bɛŋkɛɔ Nyɔŋmɔ lɛ, esa akɛ ehe eye akɛ eyɛ ni eji mɛi ni kɛ hiɛdɔɔ taoɔ esɛɛ gbɛ lɛ ajurolɔ.” (Heb. 11:6) Biblia lɛ hãa wɔleɔ hu akɛ, dani mɔ ko baanyɛ abatsɔ Kristofonyo lɛ, esa akɛ ená “Nyɔŋmɔ mli hemɔkɛyeli.” Anɔkwa, hemɔkɛyeli fata nibii ni feɔ Kristofoi ‘afaneshi’ lɛ ahe. (Heb. 6:1) Shi yɛ hemɔkɛyeli sɛɛ lɛ, sui krokomɛi yɛ ni esa akɛ wɔná koni wɔnyɛ wɔya nɔ ‘wɔhi Nyɔŋmɔ suɔmɔ lɛ mli.’​—Kanemɔ 2 Petro 1:5-7; Yuda 20, 21.

14, 15. Mɛni hewɔ suɔmɔ he hiaa fe hemɔkɛyeli lɛ?

14 Mɛi ni ŋmala Kristofoi a-Hela ŋmalɛi lɛ wie hemɔkɛyeli he shii ohai abɔ. Anɔkwa, amɛwie he fe sui krokomɛi ni eshwɛ lɛ fɛɛ. Shi ani enɛ tsɔɔ akɛ hemɔkɛyeli ji su ni he hiaa fe fɛɛ ni esa akɛ Kristofonyo aná?

15 Paulo kɛ hemɔkɛyeli to suɔmɔ he ni ewie akɛ: “Kɛ́ miyɛ hemɔkɛyeli fɛɛ bɔ ni manyɛ gɔji matsirɛ, shi mibɛ suɔmɔ lɛ, mijeee nɔ ko.” (1 Kor. 13:2) Yesu wie akɛ Mla lɛ mli “klɛŋklɛŋ kitã, kɛ nɔ ni he hiaa fe fɛɛ” ji, ni wɔbaasumɔ Nyɔŋmɔ. (Mat. 22:35-40) Kɛ́ wɔyɛ suɔmɔ lɛ, wɔbaaná sui kpakpai krokomɛi tamɔ hemɔkɛyeli. Biblia lɛ kɛɔ akɛ, ‘suɔmɔ heɔ nibii fɛɛ eyeɔ,’ no ji, eheɔ nibii fɛɛ ni Nyɔŋmɔ ewie yɛ Biblia lɛ mli lɛ eyeɔ.​—1 Kor. 13:4, 7.

16, 17. Tsɔɔmɔ ŋmalɛi komɛi ni wieɔ suɔmɔ kɛ hemɔkɛyeli fɛɛ he. Mɛni Paulo wie yɛ suɔmɔ he? Ni mɛni hewɔ ewie nakai?

16 Akɛni hemɔkɛyeli kɛ suɔmɔ fɛɛ he hiaa hewɔ lɛ, bei pii lɛ, atsĩɔ sui enyɔ nɛɛ fɛɛ tã yɛ ŋmalɛ kome too lɛ nɔŋŋ mli. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, Paulo wo enyɛmimɛi Kristofoi lɛ hewalɛ akɛ ‘amɛwo hemɔkɛyeli suɔmɔ akɛ dama.’ (1 Tes. 5:8) Petro hu wie yɛ Yesu he akɛ: “Eyɛ mli akɛ nyɛnako lɛ pɛŋ moŋ, shi nyɛsumɔɔ lɛ. Eyɛ mli akɛ nyɛnaaa lɛ amrɔ nɛɛ moŋ, shi kɛ̃lɛ nyɛjieɔ hemɔkɛyeli kpo yɛ emli.” (1 Pet. 1:8) Yakobo bi enyɛmimɛi Kristofoi ni afɔ amɛ mu lɛ akɛ: “Ani jeee mɛi ni ji ohiafoi yɛ je lɛ susumɔ naa lɛ Nyɔŋmɔ hala koni amɛtsɔmɔ niiatsɛmɛi yɛ hemɔkɛyeli gbɛfaŋ, kɛ Maŋtsɛyeli ní ewo he shi ehã mɛi ni sumɔɔ lɛ lɛ niyelɔi?” (Yak. 2:5) Ni Yohane wie akɛ, Nyɔŋmɔ ewo wɔ kitã akɛ “wɔná hemɔkɛyeli yɛ e-Bi Yesu Kristo gbɛ́i lɛ mli ní wɔsumɔsumɔɔ wɔhe.”​—1 Yoh. 3:23.

17 Paulo wie akɛ: “Nibii etɛ nɛɛ baahi shi: hemɔkɛyeli, hiɛnɔkamɔ, kɛ suɔmɔ; shi suɔmɔ ji amɛteŋ nɔ ni fe fɛɛ.” (1 Kor. 13:13) No hewɔ lɛ, eyɛ mli akɛ ehe miihia ni wɔhe Nyɔŋmɔ shiwoi lɛ wɔye moŋ, shi kɛ́ amɛná amɛba mli lɛ, ehe ebahiaŋ ni wɔná amɛmli hemɔkɛyeli dɔŋŋ. Ni suɔmɔ hu? Akɛni ehe baahia ni wɔya nɔ wɔsumɔ Nyɔŋmɔ kɛ wɔnaanyo gbɔmɔ be fɛɛ be hewɔ lɛ, suɔmɔ sɛɛ efoŋ gbi ko gbi ko.

YEHOWA EJƆƆ WƆ YƐ WƆHEMƆKƐYELI LƐ HEWƆ

18, 19. Mɛɛ shihilɛ kpakpa ni nɔ bɛ wɔnáa mli ŋɔɔmɔ ŋmɛnɛ? Ni namɔ esa akɛ wɔŋɔ enɛ he yijiemɔ lɛ fɛɛ wɔhã?

18 Yehowa webii fe akpekpei kpaanyɔ ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ etsɔɔ faŋŋ akɛ, amɛheɔ amɛyeɔ akɛ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ yɛ, ni amɛfiɔ sɛɛ. Enɛ hewɔ lɛ, amɛkɛ amɛnyɛmimɛi ni yɔɔ jeŋ fɛɛ lɛ hiɔ shi yɛ toiŋjɔlɛ mli, ni amɛhãa Nyɔŋmɔ mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ kudɔɔ amɛ yɛ nɔ fɛɛ nɔ mli. (Gal. 5:22, 23) Enɛ yeɔ odase akɛ, lɛɛlɛŋ, amɛyɛ hemɔkɛyeli kɛ suɔmɔ.

19 Yehowa ji mɔ ni ejɔɔ wɔ kɛ shihilɛ kpakpa nɛɛ. Eji jeee lɛ kulɛ, wɔyeŋ omanye kɔkɔɔkɔ! Eetsɔ wɔnɔ eefee gbɛ́i eehã ehe, kɛ “naanɔ okadi hu ní afiteŋ.” (Yes. 55:13) Anɔkwa, eji “Nyɔŋmɔ nɔkeenɔ” akɛ ‘ehere wɔyiwala kɛtsɔ hemɔkɛyeli nɔ.’ (Efe. 2:8) Yehowa baaya nɔ eye ebua mɛi babaoo ni amɛbafata wɔhe koni amɛ hu amɛná toiŋjɔlɛ ni yɔɔ wɔteŋ lɛ mli ŋɔɔmɔ. Kɛkɛ lɛ, be baashɛ ni adesai fɛɛ ni yɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ baaye emuu, amɛbaafee Yehowa suɔmɔnaa nii, ni amɛjie eyi kɛya naanɔ. No hewɔ lɛ, nyɛhãa wɔyaa nɔ wɔfea nibii ni tsɔɔ akɛ wɔheɔ Yehowa shiwoi lɛ wɔyeɔ!