1. Иерусалимни эжелеп турда, чүү болганыл? Тайылбырлап көрүңерем.

 Б. Э. ЧЕДИР 607 чылда Навуходоносор II хаанның башкарылгазы-биле вавилончулар Иерусалимче эмгежок шерии-биле халдап кирип келген. Хоорай ишти куруг хан-чин турган. Ол коргунчуг болуушкунну Библияда мынчаар бижээн: «[Навуходоносор] аныяк оолдарны ыдыктыг өргээге хылыш-биле шанчып каапкан, аныяк оолдар, кыстарны-даа, кырган, чөнүк улусту-даа кээргевээн. [...] Бурганның өргээзин өрттедипкен, Иерусалимниң ханазын үрегдеп каапкан, хоорайның ордуларын шуптузун өрттедипкен, бүгү үнелиг чүүлдерин узуткап каапкан» (2 Чыл. 36:17, 19).

2. Иерусалимниң кел чыдар узуткаашкынының дугайында Иегова иудейлерни канчаар сагындырганыл база кандыг келир үе оларны манап турганыл?

² Иерусалимниң чурттакчылары оларның хоорайы-биле чүү болганын кайгавас ужурлуг турган. Хөй чылдар дургузунда Бурганның медээчилери иудейлерни, бир эвес олар Иегованың Хоойлузун херекке албас болза, Ол оларны вавилончуларның холунче хүлээдиптер деп сагындырып чораан. Хөй иудейлер хылыштан өлүр, а дириг арткан улус туттургаш, арткан чуртталгазын Вавилонга эрттирер деп, медээчилер баш бурунгаар чугаалап  турган (Иер. 15:2). Ынчалза-даа Вавилонга туттуруушкун адаанга чуртталга кандыг турганыл? Аңаа дөмей чүүл христиан үеде болуп турган бе? Ийе болза, кажан?

3. Вавилонга туттуруушкун Египетке кулданыгдан чүзү-биле ылгалып турганыл?

³ Медээчилерниң чугаалаан чүвези бүде берген. Иеремияны таварыштыр Иегова иудейлерге тургустунган байдалды чөпшүл хүлээп алгаш, туттуруушкунга чурттап өөренирин сүмелээн: «[Вавилонга] бажыңнардан тудуп алгаш, ээлеп чурттаңар, сесерликтерден тарып алгаш, оларның чимизин чиңер. [...] Силерни ынаар үндүр сывырыпканым хоорайга амыр-тайбыңдан күзеңер. Ол хоорай дээш дилеп, Дээрги-Чаяакчыга мөргүңер, бир эвес аңаа амыр-тайбың доктаар болза, силерге база амыр-тайбың доктаар» (Иер. 29:5, 7). Бурганның айтыышкыннарын эдерип турган улус Вавилонга улуг бергелерге таварышпаан. Эжелекчилер оларга боттарын башкарар кызыгаарлыг хосталганы берген, харын-даа чурт иштинге аай-дедир чоруурун чөпшээрээн. Бурунгу Вавилон садыг-саарылганың чугула төвү турган. Тывылган документилерден алырга, туттурган иудейлер садыг-саарылгага уранчып, янзы-бүрү ус-ажылдарны өөренип алган. Оларның чамдыызы бай-шыдалдыг улус апарган. Вавилонга туттуруушкун, каш чүс чыл бурунгаар израильчилерниң хилинчектенип турганы, Египеттиң кулданыы-биле канчап-даа деңнешпес турган. (Хосталыышкын 2:23—25 номчувут.)

4. Үймээнчи израильчилерден аңгыда Вавилоннуң туттуруушкунунче кымнар киргенил? Ол чүүл оларның Иеговага чүдүлгезинче кандыг салдар чедиргенил?

⁴ Оон алырга, туттурган израильчилер аштап-түревейн турган. Ынчалза-даа Вавилонга оларның чүдүлге талазы-биле чуртталгазы кандыг турган? Өргүл салыр бедигээш биле Иегованың өргээзи бузулган, а чурумчуттунган ыдыктыг бараалгал тургузуу буурап калган. Туттурганнарның аразында, буруу чок-даа болза, өскелер-биле кады кеземче алган Иегованың шынчы бараалгакчылары турган. Олар Иегованың Хоойлузун сагыыр дээш, шыдаар-ла чүвезин кылып чораан. Чижээ, Даниил болгаш ооң үш эжи — Седрах, Мисах болгаш Авденаго — еврейлерге хоруглуг чемни чивейн турган. Оон аңгыда Даниил Бурганга хүннүң-не мөргүп турган (Дан. 1:8; 6:10). Ындыг-даа болза, өске бурганнарга чүдүүр чон аразынга Бурганны хүндүлээр иудейлерге Хоойлунуң шупту негелделерин күүседири болдунмас турган.

5. Иегова чонунга чүнү аазааныл база ол аазаашкын чүге бүзүренчиг эвес ышкаш турганыл?

⁵ Израильчилерниң Иегованың шупту негелделерин сагывышаан, Аңаа бараалгаар үези кээр турган бе? Ынчан ол чөгенчиг ышкаш турган. Вавилончулар туттурганнарын кажан-даа салбас чораан. Ынчалза-даа Иегова — израильчилерниң Бурганы деп чүвени олар херекке албайн барган. Ол чонун хостаар деп аазааш, сөзүнге ээ болган. Иегова аазаан чүүлүн күүсетпейн барбас (Иса. 55:11).

6, 7. Бурганның амгы бараалгакчылары Өндүр улуг Вавилоннуң туттуруушкунунче кажан кире бергенин тодарадыры чүге чугула?

⁶ Христианнар Вавилонга туттуруушкунга дөмей байдалга турган бе? Хөй чылдар дургузунда «Таңныыл суургазынга» Бурганның амгы бараалгакчыларын 1918 чылда Өндүр улуг Вавилоннуң туттуруушкунунче киргеш, 1919 чылда оон үнүп келген деп демдеглеп турган. Ынчалзажок бо болгаш дараазында статьялардан ону эде көөр ужурга таварышканывысты көрүп каар бис.

⁷ Өндүр улуг Вавилон — делегей чергелиг меге шажынның ниити бөлүү деп, билир бис. Бурганның чону 1918 чылда Өндүр улуг Вавилоннуң туттуруушкунунче  кире берген болза, ол үеде олар кандыг-бир утка-биле меге шажынның туттуруушкунунга турар ужурлуг турган. Ынчалзажок бир дугаар делегей дайыны эгелээриниң мурнунда-ла, он-он чылдар бурунгаар, Бурганның шилиттинген бараалгакчылары Өндүр улуг Вавилоннуң аспаандан чоорту хосталып, ооң туттурукчулары эвес апарган. Бир дугаар делегей дайынының үезинде шилиттинген христианнарны Өндүр улуг Вавилон эвес, а кижи чагыргалары истеп-сүрүп турган. Ынчангаш Иегованың чону Өндүр улуг Вавилоннуң туттуруушкунунче 1918 чылда кире берген деп чугаалаары үндезин чок бооп турар.

8. Алыс шын христиан чүдүлгени канчаар хажыдып эгелээнил, тайылбырлап көрүңер. (Статьяның эгезинде чурукту көрүңер.)

⁸ Б. э. 33 чылда, Беженги хүн байырлалында, муң-муң иудейлер болгаш прозелиттер христианнар апарып, Бурганның ыдыктыг сүлдези-биле шилиттинген. Олар «шилиттинген аймак, Хаанның бараалгакчылары, Бурганга хамааржыр ыдыктыг чон, Ооң кайгамчык ажыл-херектерин чарлаар дээш кыйгырткан улус» апарган. (1 Пётр 2:9, 10 номчувут.) Элчиннер христиан чыыш иштинде чүү болуп турганын кичээнгейлиг хайгаарап турган. Ынчалзажок чоорту, ылаңгыя оларның өлүмүнүң соонда, «алыс шынны соора өөреди бээр улус» тыптып келген (Аж.-ч. 20:30; 2 Фес. 2:6—8). Ындыг улустуң хөй кезии чыыш иштинге харыысалга ап, хайгааракчылар кылдыр бараалгап турган; сөөлзүредир олар епископтар a апарган. Чоорту шажын башкарыкчыларының тургузуу тыптып келген, а Иисус эдерикчилеринге: «Силер шупту акы-дуңмашкы силер» — дээн болгай (Мф. 23:8). Аристотель биле Платоннуң философчу чугааларын сонуургаан чыыштың харыысалгалыг кежигүннери чоорту Бурганның Сөзүнден алыс шынны меге шажын өөредиглери-биле солуп эгелээн.

9. Христиан шажынның ойталакчы хевири Рим империяның деткимчезин канчаар алганын болгаш ооң чүге чедиргенин чугаалап көрүңерем.

⁹ Б. э. 313 чылда хөй бурганнарга чүдүүр Римниң императору Константин христиан шажынның ойталакчы хевирин күрүне шажыны кылдыр тургузуп каан. Ол үеден эгелеп, христиан хүрээ биле күрүне кады хөделип эгелээн. Чижээ, Константин, Никея хүрээзинге шажын башкарыкчыларын чыгган соонда, өске үзел-бодалдыг Арияны, ол Иисусту Бурган деп хүлээвээни дээш, шөлүлгеже чоргузуптарын дужааган. Сөөлзүредир, Феодосий I императорнуң үезинде (б. э. 379—395 чылдар), католик шажын (меге өөредиглер-биле бужартаан христиан шажынның хевири) Рим империяның күрүне шажыны апарган. Төөгүчүлерниң саналы-биле алырга, хөй бурганнарга чүдүүр шажынныг Рим IV-кү векте христианчыттынган. Ынчалза-даа ол үеде христиан шажынның ойталакчы хевири Өндүр улуг Вавилоннуң кезии болур Рим империяның чүдүлгелери-биле холужа берген. Ындыг-даа болза, кызыл-тас-биле деңнээн шилиттинген христианнарның бичии бөлүү, Бурганга бараалгаар дээш, бар шаа-биле кызып турган, ынчалзажок оларның чугаазын кым-даа херекке албаан. (Матфей 13:24, 25, 37—39 номчувут.) Олар, ылап-ла, Вавилоннуң туттуруушкунунга турган!

10. Бистиң эраның баштайгы чүс чылдарда ак сеткилдиг улус чүге христиан хүрээниң өөредиглеринге чигзинип турганыл?

¹⁰ Ындыг-даа болза, бистиң эраның баштайгы чүс чылдарда хөй улус Библияны грек азы латин дылга номчуп болур турган. Олар Бурганның Сөзүнден өөредиглерни христиан хүрээниң өөредиглери-биле деңнеп болур турган. Түңнелдер кылгаш, чамдык улус христиан хүрээниң библейжи үндезин чок өөредиглеринге бүзүревестей берген. Ынчалзажок ындыг үзел-бодалдарны  ажыы-биле чугаалаары оларның амы-тынынга айыыл чедирип болур турган.

11. Шажын башкарыкчылары кижилерге Библияны билип алырынга канчаар шаптыктап турганыл?

¹¹ Библияны бижээн дылдар чоорту эргижирээн, а христиан хүрээ Бурганның Сөзүн бөдүүн улустуң дылынче очулдурар дээн оралдажыышкыннарны соксадып турган. Ынчан чүгле шажын башкарыкчылары болгаш кезек эртем-билиглиг кижилер Библияны номчуп шыдаар апарган. Шажын башкарыкчыларының аразында безин библейжи сөзүглелди эки билбес улус чораан. Христиан хүрээниң өөредиглеринге чигзинген кижини-ле олар каржы-дошкуну-биле кезедип турган. Бурганның шилиттинген шынчы бараалгакчыларынга бичии бөлүктерге бүдүү чыглыры безин чөгенчиг турган. Вавилонга туттурткан иудей бараалгакчылар дег, шилиттинген христианнар бодунуң ролюн чурумчуттунганы-биле күүседип шыдавас турган. Өндүр улуг Вавилон кижилерни бодунуң аспаандан салбайн турган.

12, 13. Кандыг ийи чүүлдүң ачызында Өндүр улуг Вавилоннуң аспаа кошкаап эгелээнил? Тайылбырлап көрүңерем.

¹² Алыс шын христианнарның Бурганга таарымчалыг чүдүүр үези кажан-бир кээр турган бе? Ийе! XV-ки вектиң ортаа үезинде алыс шынның чырыы дүмбей өттүр чырып эгелээн. Аңаа ийи чүүл дузалаан. Бирээде, парлалга станогу чогааттынган. Ном парлалгазы чок турда, Библияны кызымаккайы-биле дүжүрүп бижип турган. Библияларның саны эвээш, а өртээ дыка аар турган. Чаңгыс хоолганы кылырынга безин дуржулгалыг бижикчиге ортумаа-биле он ай херек турган! Ол ышкаш Библияны кылыр материалдар, дириг амытаннарның эттеп каан кежи, дыка аар өртектиг турган. А парлаар станокту болгаш саазынны ажыглап тургаш, парлакчы чаңгыс хүн иштинде 1300 арынны кылыптар турган!

¹³ Ийиде, эрес-дидим улустуң күжениишкиннериниң ачызында Бурганның Сөзү  бөдүүн чоннуң дылынче очулдурттунган. Хөй очулдурукчулар ону кылыр дээш, амы-тынын артынга каап чораан. Шажын башкарыкчыларының төлээлекчилери дүвүреп-ле үнген. Бурганны хүндүлээр улустуң холунга Библия айыылдыг чепсек апаарындан олар коргуп турган. Шынап-ла, ол номну очулдуруптары билек, улус ону дораан номчуп эгелээн. Ынчан улустуң айтырыглары тыптып келген: Бурганның Сөзүнде сүнезиннерни бачыттан арыглаар черниң, чок апарган кижини төлевирлиг ырлап үдээриниң, папаның болгаш кардиналдарның (шажынчы ат-дужаалдар) дугайында кайда бижээнил? Шажын удуртукчуларының, бөдүүн чон оларның өөредиглеринге чигзинерин диттиккени дээш, кылыы хайнып турган. Ынчангаш олар шыңгыы хемчеглерни алган. Шажын удуртукчулары улусту, христиан хүрээниң өөредиглеринден ойталап, хажыдып турары дээш, буруудадып турган. Ол өөредиглерниң чамдыызы, Иисус Христостуң мурнунда чурттап чораан, Аристотель биле Платоннуң философчу өөредиглеринге үндезилеттинген. Христиан хүрээ хажыдыкчыларга шииткелди үндүрерге, күрүне оларны шаажылап өлүрүп турган. Шак ынчаар кижилерниң христиан хүрээниң адын баксырадыр база Библияны номчуур күзелин өжүр шаварын олар кыскан. Колдуунда олар сорулгазын чедип алган. Ынчалзажок Өндүр улуг Вавилоннуң коргудуп шыдавааны, эрес-дидим кижилер дөмей-ле турган. Оларга библейжи алыс шынның кайгамчыктыг чаражы ажыттынып кээрге, олар оон-даа хөйнү билип алыксай берген. Ол дээрге меге шажындан хосталырынче бирги базымнар турган.

14. a) 1800 чылдарда библейжи алыс шынның билии көвүдээринге чүү салдар чедиргенил? б) Расселдиң алыс шынны канчаар дилеп турганын чугаалап көрүңерем.

¹⁴ Библейжи алыс шынны билип алыксап турган кижилерниң хөй кезии христиан хүрээниң салдары күштүг эвес чурттарже дезипкен. Олар Бурганның Сөзүн хостуг номчуп, өөренип, өскелер-биле ону сайгарыксап турган. 1800 чылдарның төнчүзүнде, хостуг чурттарның бирээзи болур, Каттышкан Штаттарга Чарлз Тейз Рассел болгаш ооң талалакчылары Библияны доктаамал өөренип эгелээн. Эгезинде Рассел шажыннарның кайызы алыс шынга өөредип турарын тодарадырын кыскан. Ол янзы-бүрү шажыннарның өөредиглерин Библияда бижээн чүүл-биле хынамчалыг деңнеп көрген. Удатпаанда шажыннарның кайызы-даа Библияга дүүштүр өөретпейн турарын Рассел билип каан. Эштери-биле ооң ажытканы библейжи алыс шынны шажын бараалгакчылары хүлээп, «коданын» аңаа өөредир ирги бе дээш, ол олар-биле безин ужуражып турган. Ынчалза-даа олар ону херекке албаан. Меге шажынны каар хөңнү чок улус-биле Библияның Шинчилекчилериниң кандыг-даа харылзаазы турбас ужурлуг деп, олар билген. (2 Коринфичилерге 6:14 номчувут.)

15. a) Христианнар Өндүр улуг Вавилоннуң туттуруушкунунче кажан кире бергенил? б) Дараазында статьяга чүнү сайгарар бис?

¹⁵ Сөөлгү элчин өлүп каарга, алыс шын христианнар Өндүр улуг Вавилоннуң туттуруушкунунче кире берген деп көрдүвүс. Ынчалзажок аңаа хамаарыштыр кезек айтырыглар бар. 1914 чылдың мурнунда, он-он чылдар бурунгаар, шилиттинген христианнар, шынап-ла, Өндүр улуг Вавилоннуң аспаандан чоорту хосталып кел чытканының кандыг барымдаалары барыл? Бирги делегей дайыны эгелей бээрге, суртаал ажылынга чүткүлү өже бергени дээш, Иегова бараалгакчыларынга таарзынмайн турган бе? Политикага киришпес чоруун кадагалап шыдавайн баргаш, Иегованың ээ көрнүүшкүнүн чидирипкен улус турган бе? Б. э. II-ги вектен эгелеп, христианнар меге шажынның туттуруушкунунга турган болза, олар кажан хосталы бергенил? Бо айтырыгларның харыыларын дараазында статьядан билип алыр бис.