1. Pwata sia silei pwe néún Kot kewe aramas repwe ngaseló seni Papilon mi Lapalap, me menni kapas eis sipwe pélúweni?

 LÓN ewe lesen mwen ei, sia kúna pwe ekkewe Chón Kraist mi tuppwél ra poputá fétek lón Papilon mi Lapalap. Nge a mmen múrinné pwe iir resap fétek tori feilfeiló chék. Sia silei ena pokiten lón ewe Paipel, Kot a ereni néún kewe aramas ar repwe “towu” seni ewe mwicheichen lamalam chofona wóón unusen fénúfan. (Álleani Pwärätä 18:4.) Ei mettóch a pwáraatá pwe ekkewe Chón Kraist repwe ngaseló seni Papilon mi Lapalap. Sia mwétéresiti ach sipwe silei ika ineet ra ngaseló! Nge akkomw, mi lamot sipwe pélúweni ekkeei kapas eis: Met ekkewe Chón Káé Paipel ra úppós le féri mi weneiti Papilon mi Lapalap pwal mwo nge me mwen ewe ier 1914? Ifa úkúkún án pwiich kewe achocho lón ar angangen afalafal atun ewe Áeúin Maunen Fénúfan? Mi pwúng pwe néún Kot aramas ra fétek lón Papilon lón ena atun pokiten mi lamot án Kot epwe apwúngúúr?

2. Met ekkewe popun Chón Káé Paipel ra filatá le féri pwal mwo nge me mwen ewe Áeúin Maunen Fénúfan?

² Fite ier mwen ewe Áeúin Maunen Fénúfan (1914-1918),  Charles Taze Russell me pwal ekkóch Chón Káé Paipel ra mirititi pwe ekkewe lamalam mi erá pwe ra tapweló mwirin Kraist rese áiti ngeni aramas ewe enlet lón Paipel. Ina popun ra mochen ar repwe unusen áimuroló seni lamalam chofona. Pwal mwo nge lón ewe ier 1879, ewe Zion’s Watch Tower a erá pwe ekkewe lamalam mi erá pwe iir fin apwúpwúlú mi tuppwél, pwúlúwen Kraist, nge ra álisatá ekkewe mwúún fénúfan, iir wesewesen chón ewe Papilon mi Lapalap, ewe Paipel a eita ngeni emén fin lisowu.​—Álleani Pwärätä 17:1, 2.

3. Met ekkewe Chón Káé Paipel ra féri pwe repwe pwáraatá pwe iir rese chúen chóni lamalam chofona? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

³ Ekkewe aramas mi tuppwél ra silei pwe Kot esap efeiéchúúr ika repwe sópweló le álisatá lamalam chofona. Ina minne, chómmóng leir ra tiinaaló taropwe ngeni ar kewe mwichefel me ereniir pwe rese chúen mochen chón ena lamalam. Ekkóch ra mwo nge álleanawu néúr taropwe fán osomong ngeni unusen ewe mwichefel. Nge lón ekkewe mwichefel ese mumutá ngeniir ar repwe féri ena esin, ra tiinaaló néúr taropwe ngeni emén me emén chón lón. Ekkewe Chón Káé Paipel ra affata pwe ra mochen unusen imuló seni lamalam chofona! Me lóóm, ekkewe aramas mi féri ena sókkun ra tongeni ninniiló. Nge lón ekkewe ier, ina epwe 1870, ese chúen kon péchékkúl án ekkewe mwú lón chómmóng fénú álisatá ekkewe lamalam. Lón ena fansoun, mi suuk ngeni aramas ar repwe fósfengen usun ewe Paipel me pwal mwo nge pwáraaló ar rese tipeeú ngeni áitien ekkewe lamalam.

4. Atun ewe Áeúin Maunen Fénúfan, ifa án ekkewe Chón Káé Paipel ekiek usun Papilon mi Lapalap? Áweweei.

⁴ Ekkewe Chón Káé Paipel ra weweiti pwe ese naf ar repwe chék ereni ar famili, chiechier, me chón ar mwichefel pwe resap chúen álisatá lamalam chofona. Ra mochen unusen fénúfan epwe silei pwe Papilon mi Lapalap, ewe mwicheichen lamalam, a usun emén fin lisowu! Ina popun lefilen December 1917 me lepoputáán ewe ier 1918, fite ngeréú Chón Káé Paipel ra tinikken le eineti 10,000,000 kapiin eú tract mi menlapei ewe pwóróus itelapan “The Fall of Babylon” (A Turutiw Papilon). Ena tract a tuwenewen le pwáraaló mwáállin ekkewe lamalam mi erá pwe ra tapweló mwirin Kraist. Ekkewe néúwisin lamalam ra fókkun song! Nge ekkewe Chón Káé Paipel rese úkútiw lón ar angang. Ra úppós le sópweló lón ar angangen afalafal me “aleasochisi Kot lap seni . . . aramas.” (Föf. 5:29) Met ei pwóróus a áiti ngenikich? A pwáraatá pwe atun ewe Áeúin Maunen Fénúfan, ekkena Chón Kraist rese poputá le fétek lón lamalam chofona nge ra fen poputá le áimuroló me ngaseló seni lamalam chofona me ra achocho le álisi aramas ar repwe pwal ina usun.

5. Pwata sia tongeni apasa pwe pwiich kewe ra fókkun tinikken lón ar angang atun ewe Áeúin Maunen Fénúfan?

⁵ Me lóóm, sia lúkú pwe Kot ese pwapwaiti néún kewe aramas atun ewe Áeúin Maunen Fénúfan pokiten rese tinikken lón ar angangen afalafal. Ren ei popun, sia lúkú pwe Jiowa a mutatá ar repwe fétek lón Papilon mi Lapalap lón fansoun mwochomwoch. Iwe nge, ekkóch pwiich kewe mi tuppwél, iir kewe mi angang ngeni Kot lón ekkewe ier lefilen 1914 me 1918 ra apwóróusa pwe ra achocho úkúkún ar tufich le sópweló ar angangen afalafal. Ach weweéchúti  met a fis ngeni ekkewe Chón Káé Paipel lón ena atun a álisikich le weweiti ekkóch pwóróus mi mak lón Paipel.

6, 7. (a) Met a áweiresi ekkewe Chón Káé Paipel atun ewe Áeúin Maunen Fénúfan? (b) Met a pwáraatá pwe ekkewe Chón Káé Paipel ra tinikken?

⁶ Ren enletin, atun ewe Áeúin Maunen Fénúfan, ekkewe Chón Káé Paipel ra fókkun achocho le afalafal. Nge a pwal wor chómmóng mettóch mi áweires ngeniir. Sipwe nengeni ruu me leir. Áeúin, ekkewe Chón Káé Paipel resaamwo sile ar repwe chék néúnéú Paipel le afalafal ngeni aramas. Ra chék sile einetin ekkewe puk, me mut ngeni ewe puk an epwe pwisin áweweei ewe pwóróus mi enlet. Ina popun lepoputáán ewe ier 1918, lupwen ewe mwú a pinei einetin ewe puk The Finished Mystery (A Pwáló ewe Pwóróus mi Monomon), iwe a weires ngeni chómmóng pwiich kewe ar repwe afalafal. Ewe oruuen mettóch mi áweiresiir lón pwal ena ier, ina poputáán chéúlóón ewe semmwen itan Spanish flu. Ei semmwen mi eniweniw a fókkun mwittir úri aramas, iwe a áweires ngeni pwiich kewe ar repwe sáifetál me afalafal. Iwe nge, inaamwo ika ekkewe Chón Káé Paipel ra kúna ekkena weires, nge ra achocho úkúkún ar tufich le sópweló ar angangen afalafal.

⁷ Lón 1914, ewe kúkkún kúmiin Chón Káé Paipel a fichi ngeni aramas ewe “Photo-Drama of Creation.” Ena sipai a wor sasing me kachito lón, me epwe kerán ina an wor ena sókkun lón ena fansoun. Ra eita ngeni Drama (Sipai), nge ina pwóróusen uruwoon aramas seni fférútáán Atam tori muchúlóón án Kraist nemenem. Lón 1914, ina ewe áeúin ier ra kerán fichi, me a wor lap seni 9,000,000 chón katol. Ekieki mwo. Ena chóchóón aramas a lap seni chóchóón Chón Pwáraatá Jiowa wóón unusen fénúfan lón ei fansoun! Pwal ekkóch repot ra pwáraatá pwe lón 1916, lap seni 809,000 aramas ra fiti ekkewe mwich lón Merika, me lón 1918 chóchóón chón fiti a chómmóngóló arapakkan 950,000. Ekkena Chón Káé Paipel ra fókkun tinikken!

8. Ifa usun pwiich kewe mi wisen emmweni ewe angang ra apéchékkúla ekkewe Chón Káé Paipel atun ewe Áeúin Maunen Fénúfan?

⁸ Atun ewe Áeúin Maunen Fénúfan, pwiich kewe mi wisen emmweni ewe  angang ra fókkun angang weires le awora ekkewe puken álillisin Paipel me kapasen apéchékkúl ngeni meinisin Chón Káé Paipel. Ena álillis a apéchékkúla pwiich kewe ar repwe sópweló le afalafal. Richard H. Barber, emén chón afalafal mi tinikken lón ena atun, a erá: “Ám aua sópwéch le túmúnú sópwósópwólóón angangen ekkóch chónemmwen mi wisen sáifetál me peresin me einetin The Watch Tower, iwe aua tongeni tiinaaló ena puk lón Canada, ikewe ia mi pinepin ena puk ie.” A pwal apasa: “Ua wisen tiinaaló lón posto ekkewe kúkkún kapiin ewe puk The Finished Mystery ngeni ekkóch pwiich kewe ewe mwú a fen angei seniir néúr. Pwiich Rutherford a tingor ám aupwe akkóta an fis ekkewe mwichelap lón fitu telinimw notoun Merika me tiinaaló chókkewe repwe eáni afalafal pwe repwe achocho le apéchékkúla pwiich kewe ikena ie.”

9. (a) Pwata a lamot an epwe wor ekkóch ekkesiwil lón minne néún Kot aramas ra lúkú lefilen 1914 me 1919? (b) Met sisap ekieki inaamwo ika a lamot ngeniir ar repwe féri ekkesiwil?

⁹ Mi chúen wor och mettóch mi lamot ekkewe Chón Káé Paipel repwe ekkesiwili lón minne ra lúkú. Rese unusen weweiti met weween án Jiowa apasa pwe repwe álleasochisi mwúún fénúfan. (Rom 13:1) Ina ewe popun, ewe mwichen Chón Káé Paipel, fán ekkóch ra angolong lón mwékútúkútún maun. Áwewe chék, lupwen ewe preseten lón Merika a ereni aramas ar repwe iótek fán iten kinamwe lón May 30, 1918, The Watch Tower a pesei ekkewe Chón Káé Paipel ar repwe pwal iótek. Ekkóch pwiich kewe ra pwal awora monien álillis fán iten ewe maun, me ekkóch leir ra pwal mwo nge wiliti soufiu me ló maun. Nge inaamwo ika a lamot epwe wor ekkesiwil lón minne ra lúkú, ese pwúng ach sipwe ekieki pwe ina ewe popun ra eoló lón Papilon mi Lapalap. Ren enletin atun ena Áeúin Maunen Fénúfan, arapakkan repwele fen unusen áimu seni ewe mwicheichen lamalam chofona wóón unusen fénúfan.—Álleani Lukas 12:47, 48.

10. Ifa usun ekkewe Chón Káé Paipel ra pwáraatá pwe ra súféliti manaw?

¹⁰ Pwúngún pwe ekkewe Chón Káé Paipel rese unusen weweiti weween án ekkewe Chón Kraist resap angolong lón mwékútúkútún fénúfan. Nge ra silei pwe mi mwáál án emén epwe nieló aramas. Ina popun, inaamwo ika ekkóch pwiich kewe ra wiliti soufiu, me ra uwei pisekin maun atun ewe Áeúin Maunen Fénúfan, nge rese áeá ena pisek an epwe nieló aramas. Ren ekkóch pwiich kewe rese mochen nieló aramas, ekkewe meilapen soufiu ra onómuur mwen ewe maun pwe repwe tongeni ninniiló.

11. Met ekkewe mwú ra féri lupwen ekkewe Chón Káé Paipel rese mochen fiu lón ewe maun?

¹¹ Ewe Tefil a song pokiten án pwiich kewe akkamwéchú ar tuppwél ngeni Kot. Iwe pokiten ena, i a efisi osukosuken pwiich kewe pwe usun nge ra ú ngeni “pwüngün allük.” (Kölf. 94:20) Emén meilapen soufiu lón Merika itan James Franklin Bell a ereni Pwiich Rutherford me Van Amburgh pwe ewe mwú a fen sótun féri eú mineféén allúk pwe chókkewe rese mochen fiu lón maun repwe kúna kapwúngún máló. A ákkáeúin ekieki usun ekkewe Chón Káé Paipel. Fán song, ena meilapen soufiu a ereni Pwiich Rutherford pwe ese fférútá ewe allúk pokiten ewe presetenin Merika ese tipeeú ngeni. Nge mwirin ewe soufiu a apasa: “Nge ám aua silei ifa usun aupwe liapenikemi, me ina met aupwele féri!”

12, 13. (a) Pwata pwiich kewe walimén ra kúna kapwúngún ar repwe kalapus langattam fansoun? (b) Ar kalapus a apwangapwangaaló ar tipeppós le álleasochisi Jiowa? Áweweei.

 ¹² Iwe, mwirin och fansoun ewe mwú a kúna alen an epwe apwúngú ekkewe Chón Káé Paipel. Ra aresini Pwiich Rutherford me Van Amburgh me wonomén pwiich kewe mi pwal wisen tupuni ewe Watch Tower Society. Ewe soukapwúng mi wisen eáni ena case a erá pwe pwiich kana iir aramas mi fókkun efeiengaw lap seni eú mwichen soufiun Tois. A erá pwe ra fen ésúfélúngawa ewe mwú, mwichen soufiu, me meinisin lamalam, me a lamot repwe kúna apwúng mi chou. Iwe, ekkena walimén Chón Káé Paipel ra kúna kapwúngún ar repwe kalapus fansoun langattam lón Atlanta, Georgia. Iwe nge, wesin ewe maun, pwiich kana ra musowu seni kalapus me ewe imwen kapwúng a péútaaló ekkewe mettóch ra etipisiir wóón.

¹³ Lupwen ekkena walimén ra nónnóm lón kalapus ra pwal mwo nge tipeppós le álleasochisi án Kot allúk. Pwata sia silei? Ra mak taropwe ngeni ewe presetenin Merika me tingor ar repwe musowu seni kalapus. Ra erá pwe Paipel a allúkú ngenikich ach sisap nieló aramas, iwe ika emén mi fen fangóló manawan ngeni Kot a álleasolapa i, iwe esap chúen nóm fán an chen, me epwe fen ninniiló. Ra áweweei pwe ina ewe popun resap fókkun tongeni nieló emén aramas. A ifa me pworaar le mak ngeni ewe preseten ekkena esin kapas! A fókkun ffat pwe pwiich kana ra fen apposa letiper ar repwe álleasochisi Jiowa.

14. Néúnéú Paipel le áweweei minne a fis lefilen 1914 me 1919.

¹⁴ Malakai 3:1-3 a áweweei met a fis ngeni ekkewe Chón Káé Paipel lefilen 1914 me lepoputáán 1919. (Álleani.) Jiowa Kot, ewe “Samol mi Lapalap,” me Jesus Kraist, ewe “chon künön ewe pwon,” ra feito pwe repwe etittina “ewe ainangen Lefi,” weween ekkewe mi kepit. Mwirin án Jiowa áwener me elimeliméchúúr, ra mmólnetá ar repwe angei eú mineféén wis. Lón 1919, Jesus a seikaatá ewe “chon angang mi allükülük o tipachem,” an epwe wisen emmweni me asukula meinisin néún Kot kewe aramas. (Mat. 24:45) Iwe lón ena atun, néún Kot kewe aramas ra wesewesen ngaseló seni Papilon mi Lapalap. Seni ena atun, ra fen akkalapaló ar sile usun letipen Kot, me a péppéchékúleló ar tong ngeni. A ifa me watteen ar kilisou ren án Kot efeiéchúúr! ^[1]

15. Ifa usun sipwe pwáraatá ach kilisou ren án Kot angasakicheló seni Papilon mi Lapalap?

¹⁵ Sia fókkun kilisou ren án Kot angasakicheló seni Papilon mi Lapalap. A sópwongaw án Satan achocho le amóeló fel mi enlet! Iwe nge, mi lamot sipwe chechchemeni ewe popun Jiowa a angasakicheló. A tipeni án meinisin aramas repwe kúna manaw. (2 Kor. 6:1) Nge chómmóng aramas mi letipwenechar ra chúen nóm fán nemenien lamalam chofona, iwe, a lamot sipwe álisiir! Sipwe féri úkúkún ach tufich le áppirú pwiich kewe lón ekkewe ier ra ló, me achocho le álisi aramas ar repwe ngaseló.