1. Nnyịn isan̄a didie ifiọk ke ikọt Abasi ẹyewọrọ ke ufụn Akwa Babylon, ndien ewe mbụme ke idibọrọ?

KE IBUOTIKỌ oro ikekpepde urua oko, ima ikụt nte ikọt Abasi ẹkesan̄ade ẹdụk ufụn ẹnọ Akwa Babylon. Edi mmọ ikodụkke ufụn inọ Akwa Babylon ke nsinsi. Edieke mmọ ẹkpekedụkde ufụn ẹnọ Akwa Babylon ke nsinsi, ufọn ikpokodụhe Abasi ndidọhọ mmọ, “mbufo ikọt mi ẹwọn̄ọ ke esịt esie.” (Kot Ediyarade 18:4.) Enen̄ede ọdọn̄ nnyịn ndifiọk ini emi mmọ ẹkewọrọde ofụri ofụri ke ufụn Akwa Babylon. Edi yak ibem iso kan̄a ibọrọ mme mbụme emi: Mbemiso 1914, nso ke Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkebiere ndinam ye Akwa Babylon? Ndi nditọete nnyịn ẹma ẹsịn ifịk ẹkwọrọ ikọ ke ini akpa ekọn̄ ererimbot? Ndi Abasi akayak mmọ ẹdụk ufụn ẹnọ Akwa Babylon ke ntak emi enye okoyomde nditụnọ nnyụn̄ nnen̄ede mmọ?

2. Nso ke Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkebiere ndinam ye Akwa Babylon?

² Ediwak isua mbemiso akpa ekọn̄ ererimbot, Charles Taze Russell ye nsan̄a esie ẹma ẹkụt ke mme ufọkabasi Christendom ikpepke akpanikọ. Ntre, mmọ ẹma ẹbiere ndidian̄ade  n̄kpọn̄ mmọ. Toto ke November 1879, Zion’s Watch Tower ama etịn̄ se Bible anamde mmọ ẹfiọk ẹban̄a mme ufọkabasi Christendom. Magazine oro ọkọdọhọ ete: “Ana inam mme owo ẹfiọk ke ufọkabasi ekededi emi ọdọhọde ke idi edisana eyenan̄wan emi ẹdade ẹnọ Christ ke ndọ, edi emi adiande idem ye ukara ererimbot (emi edide idiọk unam) onyụn̄ ọnọde enye ibetedem, edi akpara kpa nte Bible ọdọhọde.” Mme ufọkabasi emi ẹsịne ke Akwa Babylon.—Kot Ediyarade 17:1, 2.

3. Nso ke Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkenam emi okowụtde ke mmọ ẹma ẹfiọk ke ana mmimọ iwọrọ ke nsunsu ido ukpono? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

³ Ikọt Abasi ẹma ẹfiọk ke Jehovah ididiọn̄ke mmimọ edieke mmimọ ikade iso idian idem ye nsunsu ido ukpono. Ediwak Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹma ẹwet leta ẹnọ ufọkabasi mmọ ẹdọhọ ke mmimọ idịghe mbon mmọ aba. Ndusụk mmọ ẹma ẹkam ẹda ke iso ufọkabasi ẹkot leta emi ẹnọ kpukpru owo. Ke ufọkabasi emi owo mîkayakke mmọ ẹkot leta, mmọ ẹma ẹwet leta ẹnọ kpukpru mbon akani ufọkabasi mmọ. Mmọ ikoyomke ndinyene mbubehe ndomokiet aba ye nsunsu ido ukpono. Ekpedi isua ifan̄ ke edem ke mmọ ẹkenam n̄kpọ emi, ẹkpekewot mmọ. Edi etisịm 1870, ukara ediwak idụt ikenen̄ekede idian idem aba ye ufọkabasi. Ntem, mme owo ke mme idụt emi ẹma ẹnyene ifụre ndineme n̄kpọ mban̄a Bible nnyụn̄ mfan̄a se ededi emi ufọkabasi ẹkpepde, emi mmọ mînịmke.

4. Ke ini akpa ekọn̄ ererimbot, Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkeda didie Akwa Babylon? Nam an̄wan̄a.

⁴ Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹma ẹfiọk ke ndidọhọ iman, mme ufan, ye mbon ufọkabasi ke mmimọ imọwọrọ ke nsunsu ido ukpono ikemke, ke ana inam kpukpru owo ẹfiọk ke Akwa Babylon edi akpara. Ntem, ọtọn̄ọde ke December 1917 esịm ntọn̄ọ ntọn̄ọ 1918, Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible emi ẹkedide owo tọsịn ifan̄ ke ererimbot ini oro, ẹma ẹsịn idem ẹdeme tract emi ibuotikọ ekedide “The Fall of Babylon” (‘Akwa Babylon Ọduọ’) ẹnọ mme owo. Ibat tract emi ẹkedemede ama esịm idem miliọn duop. Tract oro ama ayarade nsunsu ukpepn̄kpọ ufọkabasi Christendom. Kpa ye oro esịt akayatde ikpọ owo ufọkabasi, Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹma ẹka iso ẹdeme tract emi. Mmọ ẹma ẹkop “uyo Abasi nte andikara utu ke uyo owo.” (Utom 5:29) Nso ke emi owụt? Emi owụt ke ikọt Abasi ẹkekam ẹwọwọrọ ke ufụn Akwa Babylon ke ini akpa ekọn̄ ererimbot utu ke ndikododụk. Mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹn̄wam mbon en̄wen ẹtiene ẹwọrọ n̄ko.

5. Inam didie ifiọk ke Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹma ẹka iso ẹkwọrọ ikọ ke ini akpa ekọn̄ ererimbot?

⁵ Ke ediwak isua emi ẹkebede, nnyịn ikesikere ke Jehovah ama ayat esịt ye ikọt esie ke ntak emi mmọ mîkenen̄ekede isịn idem ikwọrọ ikọ ke ini akpa ekọn̄ ererimbot. Ikekere ke oro akanam Jehovah ayak mmọ ẹdụk ufụn ẹnọ Akwa Babylon ke esisịt ini. Edi nditọete oro ẹkenamde n̄kpọ Abasi ke 1914 esịm 1918 ẹdọhọ ke Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹma ẹnam ofụri se mmọ ẹkekemede man ẹka iso ẹkwọrọ ikọ. Enyene mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke se mmọ ẹtịn̄de emi edi akpanikọ. Ndinen̄ede mfiọk se iketịbede inọ Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ke ini ekọn̄ oro anam nnyịn ifiọk ndusụk n̄kpọ oro ẹwetde ke Bible.

6, 7. (a) Nso ikanam ọsọn̄ Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ndikwọrọ ikọ ke ini akpa ekọn̄ ererimbot? (b) Nso iwụt ke mmọ ẹkesụk ẹsesịn idem ẹnam n̄kpọ Abasi?

 ⁶ Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible emi ẹkedude ke ini akpa ekọn̄ ererimbot (1914-1918) ẹma ẹnen̄ede ẹsịn idem ẹkwọrọ ikọ ini oro, kpa ye oro ediwak n̄kpọ akanamde ọsọn̄ mmọ ndinam emi. Ẹyak ineme n̄kpọ iba ke otu emi. Akpa, Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ikọfiọkke ndikama Bible kpọt n̄kwọrọ ikọ, mmọ ẹkefiọk ndideme mme n̄wed Ikọ Abasi. Ntre ke ini ukara ẹkedọhọde ẹtre ndideme n̄wed The Finished Mystery ke 1918, ama enen̄ede ọsọn̄ ediwak mmọ ndikwọrọ ikọ. Ọyọhọ iba, idiọk udọn̄ọ emi ẹkotde efiomnsa ama ọwọrọ edi ke 1918. Sia idiọk udọn̄ọ emi ekesibede-be owo, ama ọsọn̄ nditọete ndisan̄a ke ufọk ke ufọk n̄kwọrọ ikọ. Edi kpa ye emi ye mme n̄kpọ eken oro akafịnade mmọ, mmọ ẹma ẹka iso ẹsịn ifịk ẹkwọrọ ikọ.

⁷ Ke 1914 kpọt, ekpri ibat Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible oro ẹkedude ini oro ẹma ẹwụt se ibede owo 9,000,000 “Photo-Drama of Creation.” Ẹkesikot fim emi Drama, ndien enye ekedi ndise slide emi ẹnamde-nam n̄kpọ ẹwụt, ẹnyụn̄ ẹkopde uyo owo. Drama oro ọkọtọn̄ọ ye mbụk Adam ye Eve tutu ekesịm utịt Tọsịn Isua Ukara Christ. Idụhe fim en̄wen emi eketiede ntem ini oro! Ibat mbon oro ẹkesede Drama oro ke 1914 kpọt awak akan ibat Mme Ntiense Jehovah mfịn. Ẹdọhọ ke owo 809,393 ẹkedụk mbono esop ke 1916, ke United States; ibat oro ama ọdọk esịm 949,444 ke 1918. Emi owụt ke Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹma ẹsịn idem ẹnam n̄kpọ Abasi ke ini ekọn̄ oro.

8. Didie ke mbon oro ẹkedade ikọt Abasi usụn̄ ẹkesọn̄ọ nditọete idem ke ini akpa ekọn̄ ererimbot?

⁸ Ke ini akpa ekọn̄ ererimbot, nditọete oro ẹkedade ikọt Abasi usụn̄ ẹma ẹsịn ofụri ukeme ndinam nditọete ẹnyene mme n̄wed Ikọ Abasi ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ mmọ idem. Emi ama an̄wam mmọ ẹsịn idem ẹkwọrọ ikọ. Richard H. Barber, emi ekesịnde idem ọkwọrọ ikọ ini oro ọkọdọhọ ete: “Ima ikụt ite ke ibat ibat mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a ẹka ẹkese mme esop; nnyịn ikonyụn̄ itreke ndimịn̄ Enyọn̄-Ukpeme. Ima isinọ enye ẹsọk nditọete ke Canada, kpa ye oro  ukara Canada mîkoyomke mmọ ẹnyene Enyọn̄-Ukpeme. Mma nsinọ n̄wed The Finished Mystery eke udomo ekpatọfọn̄ ẹsọk ndusụk nditọete emi ukara ẹkebọde eke mmọ. Brọda Rutherford ama ọdọhọ inịm ikpọ mbono ke ediwak ikpọ obio ke edem usoputịn United States, inyụn̄ inọ mme owo ẹkekwọrọ ikọ ke mbono oro ẹsọn̄ọ nditọete idem.”

9. (a) Ntak emi okoyomde ẹtụnọ ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ikọt Abasi ọtọn̄ọde ke 1914 esịm 1919? (b) Nso ke mîkpenenke nnyịn ndidọhọ?

⁹ Kpa ye oro Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkenamde n̄kpọ Abasi ke ofụri esịt, ndusụk n̄kpọ oro mmọ ẹkenamde ọtọn̄ọde ke 1914 esịm 1919 ikenenke. Mmọ ẹma ẹfiọk ke Jehovah ọdọhọ isụk ibuot inọ ukara, edi mmọ ikenen̄ekede ifiọk se emi ọwọrọde. (Rome 13:1) Ntem, mmọ ikesiwakke ndida san̄asan̄a ke ini ekọn̄. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini andikara United States ọkọdọhọde kpukpru owo ẹbọn̄ akam ke May 30, 1918 ẹben̄e Abasi anam emem odu, Enyọn̄-Ukpeme ama ọdọhọ kpukpru Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹtiene ẹnam emi. Ndusụk nditọete ẹma ẹtiene ẹtịp okụk ẹnọ ẹda ẹn̄wana ekọn̄, ndusụk ẹma ẹkam ẹtiene ẹkama ikan̄ ẹka ekọn̄. Edi ikpenenke ndidọhọ ke Abasi akayak Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible emi ẹdụk ufụn ẹnọ Akwa Babylon ke ntak emi enye okoyomde nditụnọ nnyụn̄ nnen̄ede mmọ. Ntak itịn̄de ntre edi ke mmọ ẹma ẹfiọk ke ana idian̄ade idem ikpọn̄ nsunsu ido ukpono, ndien mmọ ẹma ẹkpere ndidian̄ade idem ofụri ofụri n̄kpọn̄ nsunsu ido ukpono ke ini akpa ekọn̄ ererimbot.—Kot Luke 12:47, 48.

10. Nso ke Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible mîkanamke kpa ye oro mmọ ẹketienede ẹka ekọn̄?

¹⁰ Okposụkedi emi Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible mîkọdiọn̄ọke nte ikọt Abasi ẹkpedade san̄asan̄a nte nnyịn ifiọkde idahaemi, mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ ke Bible ọdọhọ ẹkûwot owo. Ntem, kpa ye oro ndusụk mmọ ẹkemende ikan̄ ẹka ekọn̄ ke ini akpa ekọn̄ ererimbot, mmọ ikamaha nditop owo ndomokiet. Ẹma ẹnọ ndusụk mmọ ẹka iso ekọn̄ man ẹkpewot mmọ, sia mmọ mîkamaha ndiwot owo.

11. Nso ke ukara ẹkenam ke ntak emi Nditọ Ukpepn̄kpọ mîkamaha ndiwot owo?

¹¹ Esịt ama ayat Devil etieti ke ntak emi Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible mîkamaha nditop owo n̄wot, kpa ye oro mîkpakanaha mmọ ẹka ekọn̄ ke akpa ifet. Ntre, enye ama ada “ewụhọ etịbi mfịna” ye mmọ. (Ps. 94:20) James Franklin Bell, ata akwa owoekọn̄ United States, ama ọdọhọ Brọda J. F. Rutherford ye Brọda W. E. Van Amburgh ete ke Itieutom Emi Esede Aban̄a Ikpe ke United States, ke ẹdomo ndinam ẹbọp ibet ẹte ẹwot owoekọn̄ ekededi emi esịnde nditop owo n̄wot. Enye eketịn̄ aban̄a Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible. Esịt ama enen̄ede ayat akwa owoekọn̄ oro, ntre enye ama ọdọhọ Brọda Rutherford ete: “Wilson [oro edi, andikara United States] ikayakke ẹbọp ibet emi, edi imọfiọk nte idisan̄ade inyene mbufo, mbufo iditreke-tre ndidụk nnyịn ubọk!”

12, 13. (a) Ntak emi ẹkebierede ẹte ẹkọbi nditọete itiaita ke ediwak isua? (b) Ndi ndisịn mmọ ke ufọk-n̄kpọkọbi ama anam mmọ ẹnyịme ndibiat ibet Abasi? Nam an̄wan̄a.

¹² Ukara ẹma ẹnam Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible n̄kpọ nte mmọ ẹkedọhọde. Ẹma ẹmụm Brọda Rutherford, Van Amburgh, ye nditọete itiokiet eken emi ẹkedade ke ibuot N̄ka Enyọn̄-Ukpeme ini oro. N̄wed Faith on the March, page 99, emi A. H. Macmillan ekewetde, ọdọhọ ke ini ẹkebierede ikpe nditọete emi, ebiereikpe oro ọkọdọhọ ete: “Mfịna emi mbon emi ẹdade ufọkabasi mmọ ẹsịn,  ọdiọk akan mfịna emi ediwak mbonekọn Germany ẹkpesịnde . . . Mmọ ẹsọn̄ ibuot ye ukara ye mbonekọn̄, ẹnyụn̄ ẹdọhọ ke mme oku ke kpukpru ufọkabasi ikpepke se isịnede ke Bible. Ana ẹnen̄ede ẹmia mmọ ufen.” Ẹma ẹnyụn̄ ẹmia Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible itiaita oro ufen. Ẹma ẹbiere ẹte ẹkọbi mmọ ke ata ediwak isua, ntre ẹma ẹtan̄ mmọ ẹkedọn̄ ke ufọk-n̄kpọkọbi ukara ke Atlanta, Georgia, U.S.A. Edi ke ini ekọn̄ okokụrede, ẹma ẹsana Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible oro ẹyak ẹnyụn̄ ẹbiat ikpe oro ẹfep.

¹³ Kpa ye oro ẹkesịnde nditọete itiaita oro ke ufọk-n̄kpọkọbi, mmọ ẹma ẹbiere ndika iso nnịm ibet Abasi. Isan̄a didie ifiọk emi? Mmọ ẹma ẹwet leta ẹnọ andikara United States ẹte anam ẹsio mmimọ ke ufọk-n̄kpọkọbi. Mmọ ẹkewet ke leta oro ẹte: “Kop se Ọbọn̄ etịn̄de ke Ikọ Esie ọnọ nnyịn mi, ‘Kûwot owo.’ Ntem, owo [N̄ka Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible Eke Ofụri Ererimbot] ekededi emi ama akayak idem ọnọ Ọbọn̄, edi emi okoide-koi abiat un̄wọn̄ọ oro enye akanamde ndiyak idem nnọ Ọbọn̄, onyụn̄ anamde se Ọbọn̄ akpande, ikemeke-keme ndidi ufan ye Ọbọn̄. Ọbọn̄ oyosobo enye. Ntak edi oro eyen ukpepn̄kpọ Bible ndomokiet mîdidehedei iwot owo.” Nditọete oro ẹma ẹnyene uko! Emi owụt ke idụhe-du se ikpanamde mmọ ẹbiat ibet Abasi.

14. Da Malachi 3:1-3, tịn̄ se iketịbede ọtọn̄ọde ke 1914 esịm 1919.

¹⁴ Malachi 3:1-3 (Kot.) etịn̄ se iketịbede inọ mbon oro ẹyetde aran, oro edi, “nditọ Levi” ọtọn̄ọde ke 1914 esịm ntọn̄ọ ntọn̄ọ 1919. Ini oro ke Jehovah, “ata Ọbọn̄,” akasan̄a ye Jesus Christ, “isụn̄utom ediomi,” edise mbon emi ẹnamde utom ke ndamban̄a temple esie. Ke Jehovah ama okotụnọ onyụn̄ anam ikọt esie oro ẹyetde aran ẹsana, enye ama adian utom en̄wen ọnọ mmọ. Ẹma ẹmek “ofụn emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄” ke 1919 man ọnọ ikọt Abasi udia ke nnennen ini. (Matt. 24:45) Ini oro ndien ke ikọt Abasi ẹkewọrọ ke ufụn Akwa Babylon ofụri ofụri. Ọtọn̄ọde ke ini oro, Jehovah aka iso ndinam Ikọ esie etetịm an̄wan̄a ikọt esie, ikọt esie n̄ko ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹma enye. Esịt enen̄ede enem nnyịn ndikụt nte Jehovah ọdiọn̄de nnyịn ntem! ^[1]

15. Nso ke ikpanam ke emi Abasi ama okosio nnyịn ke ufụn Akwa Babylon mi?

¹⁵ Esịt enen̄ede enem nnyịn ndiwọrọ ke ufụn Akwa Babylon. Satan adia ndọk etieti, sia enye ikemeke ndisọhi ikọt Abasi mfep ke isọn̄ ofụri ofụri nte enye akaduakde. Edi, ikpanaha ifre ntak emi Jehovah osiode nnyịn ke ufụn Akwa Babylon. (2 Cor. 6:1) Ata ediwak mbon emi ẹkpemade ndikpono ata Abasi ke ẹsụk ẹdodụk ufụn ẹnọ Akwa Babylon, ikpanaha iyak mmọ ẹsịne do ẹtak! Ana in̄wam mmọ ẹwọrọ ke esịt esie. Ntem, ẹyak idomo ofụri ukeme nnyịn in̄wam mme owo ẹwọrọ ke ufụn Akwa Babylon, kpa nte nditọete nnyịn ẹkenamde.