1. Na cava era nuitaka kina na tamata ni Kalou nira na sereki vei Papiloni na Ka Levu, taro cava meda taroga?

EDA veivosakitaka ena ulutaga sa oti na nodra vesuki tu vei Papiloni na lotu vaKarisito yalodina. E ka ni marau nida kila nira na sereki. Ke ra sega ni dro tani rawa ena veivakamuai ni lotu lasu kece e vuravura, ena sega ni yaga na ivakaro ni Kalou e tukuna kina “Kemuni na noqu tamata, ni lako tani vua.” (Wilika Vakatakila 18:4.) Eda via kila sara ga na gauna era sereki kina vakadua na tamata ni Kalou ena ivesu kei Papiloni! Kena imatai meda sauma mada eso na taro qo: E vakacava sara mada nodra rai na Gonevuli ni iVolatabu me baleti Papiloni na Ka Levu ni bera na 1914? Vakacava na levu ni nodra vunau na mataveitacini ena iMatai ni iValu Levu? Na cava mera vakadodonutaki kina ra qai vakavulici nira vesuki tu mada ga vei Papiloni?

2. Na cava era cakava na Gonevuli ni iVolatabu ena gauna e liu nira sa kila na veika me baleti lotu lasu?

² Na vicasagavulu na yabaki me yaco yani na iMatai ni iValu Levu, e kila o Charles Taze Russell kei ira na nona itokani ni sega ni vakavulica tiko na ka dina ena iVolatabu o lotu ni Veivanua  vaKarisito. Na ka era kila qori era vakatulewataka kina mera kua sara ga ni qai tiki kei lotu lasu. Tekivu sara mai na Noveba 1879, e tabaka vakadodonu na Zion’s Watch Tower nodra vakabauta vakaivolatabu ni kaya: “Na lotu kece era kaya nira savasava era watina na Karisito, ia era duavata ra qai tokona tiko na vuravura (manumanu kila) e dodonu meda tukuna ena vakasama vakaivolatabu nira lotu saqamua,” oya o Papiloni na Ka Levu.—Wilika Vakatakila 17:1, 2.

3. Cava era vakatulewataka na Gonevuli ni iVolatabu, me vakaraitaka nira kila na ibalebale ni nodra tawasei ira tani vei lotu lasu? (Raica na imatai ni iyaloyalo.)

³ O ira na rerevaka na Kalou era kila na ka mera cakava. Era sega ni namaka nona veivakalougatataki na Kalou ke ra tokona tiko ga na isoqosoqo ni lotu lasu. Levu gona vei ira na Gonevuli ni iVolatabu era vola nodra ivola ni vakacegu mai na nodra lotu. So na vanua e wiliki e valenilotu na nodra ivola. So tale era vakauta vei ira kece na lewe ni lotu ni vakatabui na kena wiliki e matanalevu. Era sega tale ni vinakata mera tiki kei lotu lasu! Ena dua tale na gauna na yaloqaqa va qo e rawa ni rivarivabitaki sara ga kina nodra bula. Na veiyabaki ni 1800, vaka me sa luluqa na veitokoni ni Matanitu vei lotu. Era sega ni rere na lewenivanua ena veivanua va qo ni soli vei ira na galala mera veitalanoataka na lotu, ra qai vakacala tale ga eso na ka ena lotu kilai levu.

4. Ena iMatai ni iValu Levu, e vakacava tu mada na nodra veimaliwai na tamata ni Kalou kei Papiloni na Ka Levu?

⁴ Era kila na Gonevuli ni iVolatabu ni sega ni rauta ga nodra vakaraitaka nodra rai vei ira na wekadra, itokani kei ira na lewenilotu me baleti lotu lasu. E vinakati me kila o vuravura ni lotu saqamua o Papiloni na Ka Levu! Ena maliwa ni Tiseba 1917 kei na 1918, era gumatua e vica na udolu na Gonevuli ni iVolatabu nodra veisoliyaka e 10,000,000 na ilavelave ni tikidua e kena ulutaga “The Fall of Babylon” (“Bale o Papiloni”)—e itukutuku warumisa vei lotu ni Veivanua vaKarisito. Eda rawa sara ga ni raitayaloyalotaka nodra katakata na iliuliu ni lotu; ia qori e sega ni tarovi ira na Gonevuli ni iVolatabu mera cakava na cakacaka bibi qo. Era vakadeitaka mera “talairawarawa ga vua na Kalou, sega vua na tamata.” (Caka. 5:29) Na cava eda rawa ni tukuna e ke? O ira na lotu vaKarisito qo era sega ni vakabobulataki tu vei Papiloni na Ka Levu ena gauna ni ivalu, era sa sereki ga mai na nona veivakamuai ra qai vukei ira eso tale mera sereki tale ga.

5. Na cava e vakadinadinataka nodra gumatua na vunau na tacida ena iMatai ni iValu Levu?

⁵ Vica vata na yabaki eda vakabauta tu kina ni rarawataki ira na nona tamata o Jiova nira sega ni gumatua ena vunau donuya na iMatai ni iValu Levu. Eda rawa ni kaya kina ni qori na vuna e vakatara vakalekaleka o Jiova mera kau vakavesu e Papiloni. O ira na tacida yalodina era veiqaravi voli mai na 1914 ina 1918, era vakamatatataka ni o ira e nona na Turaga, era solia nodra vinaka taucoko mera tomana tiko ga kina na vunau. E tiko tale ga na ivakadinadina vinaka me tokona na ile qori. Na kena kilai na keda itukutuku makawa e matata kina eso na ka e volatukutukutaki tu ena iVolatabu.

6, 7. (a) Na ka dredre cava era sotava na Gonevuli ni iVolatabu ena iMatai ni iValu Levu? (b) Tukuna eso na ivakaraitaki ni nodra gugumatua na Gonevuli ni iVolatabu.

 ⁶ Era vunau vakalevu na Gonevuli ni iVolatabu era bula donuya na iMatai ni iValu Levu (1914 ina 1918). Ia eso na ka e vakadredretaka mera vunau tiko ga. Meda raica mada e rua. Kena imatai, koya e bibi duadua ni vinakati me veisoliyaki na ivola vakaivolatabu. E vakadredretaka nodra vunau e levu na mataveitacini nira vakatabuya na vakailesilesi vakamatanitu ena itekivu ni 1918 na veisoliyaki ni ivola The Finished Mystery. Era se sega ni vulica mera vakayagataka ga na iVolatabu nira vunau, ra qai dau vakatautaka vakalevu na Finished Mystery me “vosa” ena vukudra. Dua tale na ka dredre oya na veitakavi ni mate na Spanish Influenza ena 1918. E vakadredretaka nodra veitosoyaki na mataveitacini na kena veidewavi na mate rerevaki qo. Se mani ka dredre cava era sotava, era solia ga nodra vinaka kece na Gonevuli ni iVolatabu mera vunau tiko ga.

⁷ Ena 1914 mada ga, era vakaraitaka kina na Gonevuli ni iVolatabu na “Photo-Drama of Creation” vei ira na le ciwanamilioni vakacaca. Na Drama qori e biu vata kina e vicavata na iyaloyalo, iyaloyalo veicavuyaki salavata kei na rorogo me vakamacalataki kina na keda itukutuku na kawatamata ena ivakatekivu me yaco sara ena icavacava ni Yabaki Duanaudolu. Dua dina na rawaka vakasakiti ena gauna ya. Vakasamataka mada. Era le levu cake na sarava na iyaloyalo ya ena 1914 ni vakatauvatani kei na iwiliwili ni dautukutuku e veiyasa i vuravura nikua! E tukuna e dua na kena itukutuku ni rauta e 809,393 era tiko ena soqoni e Merika ena 1916, e qai tubu na iwiliwili qori ina 949,444 ena 1918. Sa dua na ka nodra gugumatua na Gonevuli ni iVolatabu qori!

8. Na cava e caka mera vakani kina vakayalo na tacida donuya na imatai ni ivalu levu?

⁸ Gauna e vakacagau tiko kina na imatai ni ivalu levu, e sega ni cegu na kena sagai me vakarautaki na kakana vakayalo kei na veivakayaloqaqataki ina vanua era veituyaki tu kina na Gonevuli ni iVolatabu. Na ka e vakarautaki qori e vakayaloqaqataki ira na veitacini mera vunau tiko ga. O Richard H. Barber,  e dua a vakaitavi kina ena gauna ya e kaya: “E yaga dina na nodra vakayagataki eso na ivakatawa dauveilakoyaki ena veisoliyaki ni Vale ni Vakatawa kei na kena vakau i Kenada na vanua e vakatabui tu kina. . . . E ka dokai vei au meu vakauta na itabataba lailai ni ivola The Finished Mystery vei ira e tauri vakaukaua na nodra ilavelave. Kerea sara o Brother Rutherford me keitou tuvanaka na soqo ena vica na siti ena ra kei Merika, ra qai lesi kina eso mera lai veivakayaloqaqataki ena kena levu ga e rawa.”

9. (a) Na cava mera vakadodonutaki ra qai vakavulici kina na tamata ni Kalou ena maliwa ni 1914 kei na 1919? (b) Cava meda kua ni nanuma cala?

⁹ Eso na ka era cakava na Gonevuli ni iVolatabu ena maliwa ni 1914 kei na 1919 e sega ni duavata kei na ivakavuvuli vakaivolatabu. Era yalodina na tacida, ia se sega ni donu tiko nodra rai me baleta nodra vakamalumalumu vei ira na iliuliu torocake. (Roma 13:1) Levu na gauna era sega ni dei vakailawalawa ena nodra tawaveitovaki donuya na ivalu. Kena ivakaraitaki, na gauna e vakalawataka kina na Peresitedi kei Merika mera masulaka na veisaututaki ena Me 30, 1918, e uqeti ira na Gonevuli ni iVolatabu na Vale ni Vakatawa mera veitomani ena masumasu qo. So na tacida era voli sea me vakailavotaki kina na ivalu, eso era gole sara ga ena buca ni ivalu nira tauri dakai kei na dua tale na mataqali dakai e toka e muana e dua na isele. E cala gona ke da nanuma nira kau vakavesu taumada na Gonevuli ni iVolatabu vei Papiloni na Ka Levu, ni vinakati mera vakadodonutaki ra qai vakavulici. Ia era kila ni donuya na iMatai ni iValu Levu ni dodonu mera tawase tani vei lotu lasu, sa voleka tale ga ni mai cava na nodra tiki ni isoqosoqo qori.—Wilika Luke 12:47, 48.

10. Na cava era vakadeitaka na Gonevuli ni iVolatabu nira raica vakabibi na bula?

¹⁰ Dina ni se sega ni matata vei ira na ka kece e vauca noda tawaveitovaki na lotu vaKarisito me vakataki keda nikua, ia era kila vinaka tu na Gonevuli ni iVolatabu: E vakatabuya na Vosa ni Kalou na veivakamatei. Koya gona, o ira mada ga na vica na tacida era lave iyaragi ena iMatai ni iValu Levu, era vakadeitaka mera kua ni vakayagataka. Eso era bese na veivakamatei era biu ena iyatu eliu ni namaki mera na mate kina.

11. Na cava era cakava na iliuliu torocake ena nodra vakatulewa na Gonevuli ni iVolatabu e yavutaki vakaivolatabu?

¹¹ Dua na ka nona cudruvaka na Tevoro na nodra vakatulewa na tacida ena vuku ni ivalu. E mani nakicataki ira ni “vakatubuleqa tiko ena yaca ni lawa.” (Same 94:20) E vakaraitaka na jenerali ni mataivalu ni Merika o James Franklin Bell ena dua na veitalanoa kei Brother J. F. Rutherford kei W. E. Van Amburgh ni saga na Tabana ni Lawa e Merika me vakaturi e dua na lawa me totogi mate o koya e sega ni via lave iyaragi ena ivalu. E vakaibalebaletaki ira sara tiko ga na Gonevuli ni iVolatabu. Ena levu ni nona katakata e tukuna kina o Jenerali Bell vei Brother Rutherford: “A sega ni vakabau na lawa ya ni tarova na Peresitedi kei Merika, ia keimami kila na ka me caka vei kemuni, keimami na cakava dina!”

12, 13. (a) Na cava ratou vesu kina vakadede na walu na tacida? (b) Vakacava e luluqa nodratou talairawarawa vei Jiova ni ratou vesu? Vakamacalataka.

¹² E mani vakayacori dina na veivakarerei qori. Ratou qai vesu na mata ni  Watch Tower Society, o Brother Rutherford, Van Amburgh, kei na le ono tale. Ni vakatauca na lewa e tukuna kina na turaganilewa e rogoca na nodratou kisi: “E vakarerevaki na nodra sasaga vakalotu na tagane qo ni vakatauvatani kei na dua na iwasewase sotia ni Jamani. Era vakalewai ira na vakailesilesi ni matanitu kei ira na vakaitutu ena ivalu, ra cakitaki ira tale ga na italatala ni lotu kece. Me tau sara ga vei ratou na itotogi bibi.” (Mai na ivola Faith on the March, e vola o A. H. Macmillan, t. 99). Eratou qai cola dina na itotogi bibi. Ratou totogitaki na walu na Gonevuli ni iVolatabu me ratou vesu vakabalavu ena valeniveivesu levu mai Atlanta e Georgia. Ratou sere ni oti na ivalu qai bokoci na ka ratou beitaki kina.

¹³ Na gauna mada ga ratou curu tu kina e valeniveivesu, e dei tiko ga nodratou vakabauta na iVolatabu. Ratou mani volavola vua na peresitedi ni Merika me vakalailaitaki na kedratou itotogi: “Qo na loma ni Turaga me salavata kei na iVolatabu, ‘Mo kakua ni laba,’ o ira kece na lewena na [International Bible Students] Association era yalataka nodra bula vua na Turaga. Ke ra sega ni dina ena nodra yalayala ena sega ni vakadonui ira na Kalou, e rawa sara ga nira vakarusai. Qori na vuna era na sega kina ni via vakaitavi ena veivakamatei, e sega ni donu tale ga ena nodra lewaeloma.” Era doudou ni tukuna na vosa qori! Matata nira sega ni vinakata na tacida mera cakitaka nodra vakabauta!

14. Vakamacalataka mai na iVolatabu na ka e yaco ena 1914 ina 1919.

¹⁴ E vakamacalataki ena Malakai 3:1-3 nira na vakasavasavataki na lumuti era “luvei Livai,” e yaco qo ena 1914 ina itekivu ni 1919. (Wilika.) Na gauna qori ena gole mai kina na Kalou o Jiova, “na Turaga dina,” ni tomani koya o Jisu Karisito, “na italai ni veiyalayalati,” me rau dikevi ira na veiqaravi tiko ena valenisoro vakayalo. Ni oti nodra vakadodonutaki era vakarau tu na tamata savasava i Jiova mera qarava tale eso na itavi. Ena 1919, e lesi na “dauveiqaravi yalodina e vuku” me vakarautaka na kakana vakayalo vei ira na lewenivuvale vakabauta. (Maciu 24:45) Gauna qo era sa galala na tamata ni Kalou ena nona veivakamuai o Papiloni na Ka Levu. Tekivu ena gauna qori, ena vuku ni iloloma soli wale i Jiova, e vakalevutaki tiko ga na nodra kila na inaki ni Kalou na nona tamata, ra lomani koya tale ga. Dua na ka nodra vakavinavinakataka na nona veivakalougatataki! ^[1]

15. Cava meda cakava nida sa sereki vei Papiloni na Ka Levu?

¹⁵ E marautaki dina nida sereki vei Papiloni na Ka Levu! E dreve na sasaga i Setani me vakawabokotaka na lotu vaKarisito dina. Meda kua ga ni lecava na inaki e solia kina vei keda o Jiova na galala. (2 Kor. 6:1) Levu na yalomalumalumu era se vesuki tu ga vei lotu lasu. E vinakati mera kila na sala mera dro tani mai kina. Eda rawa ni dusimaki ira. Meda saga ena noda vinaka taucoko meda vukei ira mera sereki me vakataki ira ga na tacida ena veisenitiuri sa oti!