1. Dodonu tẹ ji wẹ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ sọgan tindo todido nado yin tuntundote sọn Babilọni Daho lọ glọ te, podọ kanbiọ tẹlẹ wẹ mí na gbadopọnna?

TO HOSỌ he wayi mẹ, mí ko mọ lehe Klistiani nugbonọ lẹ mọ yede to kanlinmọgbenu Babilọni tọn wunmẹ de mẹ do. Ṣigba, wẹndagbe lọ wẹ yindọ yé ma na gbọṣi ninọmẹ enẹ mẹ kakadoi. Gbedide Jiwheyẹwhe tọn lọ dọ “Mì tọ́n sọn e mẹ, omẹ ṣie lẹ emi” ma na tindo zẹẹmẹ eyin mẹdepope ma na penugo gbede nado họ̀ngán sọn nuyiwadomẹji sinsẹ̀n lalo lẹpo to pọmẹ tọn glọ. (Hia Osọhia 18:4.) Mí to jejeji nado yọ́n whenue omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ yin tuntundote mlẹnmlẹn sọn nuyiwadomẹji Babilọni tọn glọ! Ṣigba, jẹnukọn whẹ́, mí dona na gblọndo kanbiọ he bọdego ehelẹ tọn: Etẹwẹ yin teninọ Biblu Plọntọ lẹ tọn gando Babilọni Daho lọ go jẹnukọnna 1914? Obá tẹ mẹ wẹ mẹmẹsunnu mítọn lẹ yin zohunhunnọ jẹ to azọ́n yẹwhehodidọ lọ tọn mẹ to Wẹkẹ-Whàn I lọ whenu? Be omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ yin hinhẹn do kanlinmọgbenu Babilọni tọn glọ to ojlẹ enẹ mẹ na yé tindo nuhudo wọhẹ po mẹplọnlọ po tọn wutu wẹ ya?

2. Etẹwẹ yin teninọ Biblu Plọntọ dowhenu tọn lẹ tọn gando sinsẹ̀n lalo go sọgbe hẹ nukunnumọjẹnumẹ yetọn?

² To owhe susu lẹ jẹnukọnna Wẹkẹ-Whàn I lọ, Charles Taze  Russell po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po mọdọ sinsẹ̀n Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ ma to nugbo Biblu tọn plọnmẹ. Po enẹ po, yé magbe ma nado sọ wà nudepope dopọ hẹ sinsẹ̀n lalo ba sọgbe hẹ nukunnumọjẹnumẹ yetọn. Ojlẹ vude godo to novembre 1879, Le Phare de la Tour de Sion do teninọ sinai do Owe-wiwe ji yetọn hia madoadúdẹji dọmọ: “Ṣọṣi depope he sọalọkọ́n dọ emi yin yọnnu alọji de he na wlealọ hẹ Klisti, ṣigba na taun tọn kọ̀n ede dopọ hẹ aihọn (gbekanlin) lọ bo nọ mọ godonọnamẹ etọn yí, na yin whẹdana taidi ṣọṣi galọtọ de, sọgbe hẹ nuhe Owe-wiwe lẹ dọ” gando Babilọni Daho lọ go.—Hia Osọhia 17:1, 2.

3. Afọdide nujikudo tọn tẹwẹ Biblu Plọntọ lẹ ze he dohia dọ yé mọnukunnujẹemẹ dọ emi dona klan emide sọn sinsẹ̀n lalo go? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

³ Sunnu po yọnnu po budisi Jiwheyẹwhe tọ́ lẹ yọ́n nuhe yé dona wà. Yé ma sọgan donukun nado mọ dona Jiwheyẹwhe tọn yí eyin yé zindonukọn nado nọ nọgodona sinsẹ̀n lalo lẹ. Taidi kọdetọn de, Biblu Plọntọ susu kanwe nado tọ́n sọn ṣọṣi yetọn lẹ mẹ. To whẹho delẹ mẹ, yé hia wekanhlanmẹ lọ lẹ to gbangba to ṣọṣi yetọn lẹ whenu. To fie yè gbẹ́ dọ wekanhlanmẹ lọ lẹ ma dona yin hihia to gbangba te lẹ, mẹdelẹ do vọkan yetọn lẹ hlan hagbẹ ṣọṣi lọ tọn dopodopo. Yé masọ jlo na wanu dopọ hẹ sinsẹ̀n lalo ba! To owhe delẹ die wayi, teninọ adọgbigbo tọn mọnkọtọn sọgan ko dekọtọn do okú mẹ na yé. Ṣigba, sẹpọ vivọnu owhe 1800 lẹ tọn to otò susu mẹ, ṣọṣi jẹ godonọnamẹ Gandudu otò tọn ba pò ji. To otò mọnkọtọn lẹ mẹ, tòvi lẹ nọ vò nado dọhodo whẹho sinsẹ̀n tọn lẹ ji bo nọ jẹagọdo ṣọṣi he ko hẹnai lẹ to gbangba, matin obu lọ dọ emi na yin yasana.

4. To Wẹkẹ-Whàn I whenu, etẹwẹ yin teninọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn gando Babilọni Daho lọ go?

⁴ Biblu Plọntọ lẹ mọnukunnujẹemẹ dọ e ma ko pé nado do teninọ emitọn gando sinsẹ̀n lalo go hia hẹnnumẹ lẹ, họntọn vivẹ́ lẹ po hagbẹ ṣọṣi tọn emitọn lẹ po gba. Aihọn lọ blebu dona yọ́n nuhe Babilọni Daho lọ yin taun—yèdọ galọtọ sinsẹ̀n tọn de! Enẹwutu, to gblagbla décembre 1917 po bẹjẹeji 1918 po tọn mẹ, Biblu Plọntọ fọtọ́n kleun de yí zohunhun do má vọkan 10 000 000 alọnuwe pẹvi lọ he hosọ etọn yin “Aijijẹ Babilọni Tọn,” yèdọ whẹgbledomẹ sinsinyẹn de sọta sinsẹ̀n Mẹylọhodotọklisti tọn. Dile a sọgan lẹn do, nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ biọ adi sinsinyẹn mẹ; ṣigba Biblu Plọntọ lẹ gbẹ́ yí gbemima do zindonukọn to azọ́n titengbe ehe mẹ. Yé magbe nado setonuna “Jiwheyẹwhe taidi ogán kakati nido yin gbẹtọ lẹ.” (Owalọ 5:29) Tadona tẹ kọ̀n wẹ mí sọgan wá? Kakati nado lẹzun afanumẹ na Babilọni Daho lọ to awhàn lọ whenu, Klistiani sunnu po yọnnu po enẹlẹ jẹ yedekannu jẹ ji sọn nuyiwadomẹji etọn glọ bosọ to alọgọna mẹdevo lẹ nado wàmọ.

5. Kunnudenu tẹwẹ dohia dọ mẹmẹsunnu lẹ yin zohunhunnọ taun to Wẹkẹ-Whàn I lọ whenu?

⁵ To owhe delẹ die wayi, mí nọ lẹndọ Jehovah gblehomẹ do omẹ etọn lẹ go, na yé ma yí zohunhun do tindo mahẹ to azọ́n yẹwhehodidọ tọn mẹ to Wẹkẹ-Whàn I lọ whenu wutu. Mí wá tadona enẹ kọ̀n, na Jehovah na dotẹnmẹ Babilọni Daho lọ nado hẹn yé do kanlinmọgbenu na ojlẹ kleun de wutu. Ṣigba, mẹmẹsunnu gọna mẹmẹyọnnu nugbonọ he sẹ̀n Jiwheyẹwhe to gblagbla 1914 po 1918 po tọn mẹ lẹ dohia hezeheze to nukọn mẹ dọ omẹ Oklunọ tọn lẹ taidi pipli de wà nuhe go yé pé lẹpo na azọ́n yẹwhehodidọ tọn nido zindonukọn. Kunnudenu dolido tin dọ nulẹ yì domọ nugbo. Nukunnumimọjẹ whenuho yẹwhehọluduta tọn mítọn mẹ ganji hẹn zẹẹmẹ nujijọ he yin kinkandai to Biblu mẹ delẹ tọn họnwun na mí dogọ.

6, 7. (a) Avùnnukundiọsọmẹnu tẹlẹ ji wẹ Biblu Plọntọ lẹ dona dù te to Wẹkẹ-Whàn I lọ whenu? (b) Na apajlẹ delẹ he do zohunhun Biblu Plọntọ lẹ tọn hia.

 ⁶ Na nugbo tọn, Biblu Plọntọ he mọ Wẹkẹ-Whàn I lọ lẹ (1914-1918) dekunnu taun to ojlẹ enẹ mẹ. E ma bọawuna yé nado wàmọ, na whẹwhinwhẹ́n susu lẹ wutu. Mí na gbadopọnna awe to yé mẹ. Jẹnukọn whẹ́, azọ́n tangan he yin wiwà to ojlẹ enẹlẹ mẹ bẹ owe sinai do Biblu ji lẹ mimá hẹn. To whenue owe lọ Le mystère accompli yin alọhẹndotena gbọn aṣẹpatọ lẹ dali to bẹjẹeji 1918 tọn, yẹwhehodidọ jẹ awuvẹ na mẹmẹsunnu susu ji. Yé ma ko plọn nado nọ yí Biblu kẹdẹ do dọyẹwheho dai, podọ yé ko nọ ganjẹ Le mystère accompli go nado dọho do otẹn yetọn mẹ. Onú awetọ wẹ grippe espagnole he gbajẹgbonu to 1918 bo hù mẹsusu. Na azọ̀nylankan he nọ bẹplamẹ enẹ gbayipe wutu, e nọ vẹawuna wẹnlatọ lẹ nado yì sọn fide jẹ fide po awuvivo po. Ṣigba, mahopọnna onú enẹlẹ po avùnnukundiọsọmẹnu devo lẹ po, Biblu Plọntọ lẹ taidi pipli de wà nuhe go yé pé lẹpo na azọ́n lọ nido zindonukọn.

⁷ To 1914 kẹdẹ, Biblu Plọntọ sọha kleun he tin lẹ do Photo-Drame de la création hia gbẹtọ 9 000 000 linlán. Nupinpọn-do-plọnnu ehe nọ bẹ yẹdide voovo he nọ to gòwhàn bo nọ zọnpọ hẹ nuhiho po hodidọ lẹ po hẹn, nado dọhodo whenuho gbẹtọvi tọn ji sọn ojlẹ nudida tọn jẹ vivọnu Owhe Fọtọ́n lọ tọn. Nuwadotana ayidego tọn de wẹ e yin to ojlẹ enẹ mẹ. Lẹnnupọn vude. Sọha mẹhe pọ́n nupinpọn-do-plọnnu lọ lẹ tọn to 1914 kẹdẹ sù hugan sọha wẹnlatọ zohunhunnọ Ahọluduta lọ tọn he tin lẹdo aihọn pé to egbehe lẹ tọn! Linlin devo lẹ dohia dọ to 1916, gbẹtọ 809 393 wẹ nọ yì opli gbangba tọn lẹ to États-Unis podọ to 1918, sọha lọ yiaga jẹ 949 444. Biblu Plọntọ enẹlẹ yin zohunhunnọ taun!

8. Nawẹ nuhudo gbigbọmẹ tọn mẹmẹsunnu lẹ tọn yin nukunpedego to wẹkẹ-whàn tintan lọ whenu gbọn?

⁸ To wẹkẹ-whàn tintan lọ whenu, vivẹnu susu wẹ yin dido nado to awuwlena núdùdù po tulinamẹ gbigbọmẹ tọn po zọnmii na Biblu Plọntọ he gbàpe lẹ. Awuwledainanu enẹlẹ dozolanmẹna mẹmẹsunnu lẹ nado wazọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ. Richard H. Barber he yin wẹnlatọ zohunhunnọ de to ojlẹ lọ mẹ flin dọmọ: “Mí penugo nado gọalọna nugopọntọ tomẹyitọ delẹ nado zindonukọn to azọ́n yetọn mẹ bosọ penugo nado to Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn má lẹdo pé bo nọ bẹ yé sọyi  Canada fie azọ́n mítọn yin alọhẹndotena te. N’tindo lẹblanulọkẹyi lọ nado nọ do vọkan apòmẹ tọn owe lọ Le mystère accompli tọn hlan họntọn delẹ he si yè hò vọkan yetọn yí sọn. Mẹmẹsunnu Rutherford biọ dọ mí ni basi tito plidopọ daho lẹ tọn to tòdaho voovo lẹ mẹ to whèyihọ-waji États-Unis tọn bo do hodọtọ lẹ hlan nado na tuli mẹmẹsunnu lẹ dile e sọgan yọnbasi do.”

9. (a) Naegbọn omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tindo nuhudo wọhẹ po mẹplọnlọ po tọn to gblagbla 1914 po 1919 po tọn mẹ? (b) Etẹwẹ nuhudo mẹplọnlọ tọn lọ ma zẹẹmẹdo?

⁹ E ma yin nuhe Biblu Plọntọ lẹ wà to gblagbla 1914 po 1919 po tọn mẹ lẹpo wẹ tin to kọndopọ mẹ hẹ nunọwhinnusẹ́n Owe-wiwe lẹ tọn. Mahopọnna dọ mẹmẹsunnu ehelẹ yin ahundoponọ, yé ma nọ tindo pọndohlan he sọgbe gando mẹmẹglọ-yinyin na aṣẹpipa lẹ go to whepoponu. (Lom. 13:1) Enẹwutu, taidi pipli de, yé ma hẹn kadaninọ go gando awhànfunfun go to whelẹponu. Di apajlẹ, to whenue togán États-Unis tọn degbe dọ 30 mai 1918 na yin didedovo taidi azán dẹ̀hiho tọn nado biọ jijọho, Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn dotuhomẹna Biblu Plọntọ lẹ nado doalọ to nuwiwa enẹ mẹ. Mẹmẹsunnu delẹ nọgodona awhànfunfun to akuẹzinzan-liho, bọ vude to yé mẹ tlẹ hẹn osò po adánwanu devo lẹ po yì osla awhànfuntọ lẹ tọn mẹ. Ṣigba, nuṣiwa wẹ e na yin nado wá tadona kọ̀n dọ Biblu Plọntọ lẹ jẹna wọhẹ po mẹplọnlọ po wutu wẹ yé do yin hinhẹn yì kanlinmọgbenu to Babilọni Daho lọ glọ. Kakatimọ, yé mọnukunnujẹemẹ dọ dandannu wẹ e yin na yé nado klan sọn sinsẹ̀n lalo go, podọ to Wẹkẹ-Whàn I lọ whenu, yé ko dibla jẹ mẹdekannu mlẹnmlẹn sọn sinsẹ̀n lalo lẹpo si.—Hia Luku 12:47, 48.

10. Teninọ nujikudo tọn tẹwẹ Biblu Plọntọ lẹ ze gando wiwe-yinyin ogbẹ̀ tọn go?

¹⁰ Mahopọnna dọ yé ma mọnukunnujẹ nuhe kadaninọ Klistiani tọn zẹẹmẹdo mẹ to gigọ́ mẹ dile míwlẹ mọnukunnujẹemẹ do to egbehe, Biblu Plọntọ lẹ yọ́n onú dopo: Biblu dosẹ́n dọ yè ma dona hùmẹ. Enẹwutu, mẹmẹsunnu vude he tlẹ ze awhànfunnu bo yì osla awhànfuntọ lẹ tọn mẹ to Wẹkẹ-Whàn I lọ whenu lẹ magbe mlẹnmlẹn ma nado yí awhànfunnu enẹlẹ do hùmẹ. Delẹ to mẹhe gbẹ́ nado hùmẹ lẹ mẹ yin didohlan awhàn nukọn po lẹndai lọ po dọ yé na yin hùhù.

11. Nawẹ aṣẹpatọ lẹ yinuwa hẹ Biblu Plọntọ lẹ gbọn na yé gbẹ́ nado funawhàn wutu?

¹¹ E họnwun dọ teninọ he mẹmẹsunnu lẹ to zize na nuhe dù awhànfunfun hẹn homẹgble Lẹgba taun, mahopọnna dọ teninọ yetọn ma ko sọgbe mlẹnmlẹn. Taidi kọdetọn de, e ze “osẹ́n donukọn do to ayiha kàn nado hẹn tukla wá.” (Salm. 94:20) Awhàngán Daho awhànpa États-Unis tọn James Franklin Bell dehia to hodọdopọ de hẹ Mẹmẹsunnu J. F. Rutherford po W. E. Van Amburgh po whenu dọ, Azọ́nwatẹn Whẹdida Tọn États-Unis tọn ko tẹnpọn to Opli yetọn de whenu nado de gbéta de tọ́n, ehe na zọ́n bọ kú-whẹ̀ na nọ yin didá na mẹdepope he gbẹ́ nado ze awhànfunnu bo funawhàn. Biblu Plọntọ lẹ wẹ e to alọdlẹndo taun. Po adi po, Awhàngán Bell dọna Mẹmẹsunnu Rutherford dọ: “Gbéta enẹ ma yin alọkẹyi, na Wilson [Togán États-Unis tọn] ma na dotẹnmẹ etọn wutu; amọ́ mí yọ́n fie alọ mítọn na jẹ mì go te, e ka na jẹ mì go janwẹ!”

12, 13. (a) Naegbọn mẹmẹsunnu azọngbannọ ṣinatọ̀n lọ lẹ yin whẹdana nado sẹ̀ngàn na ojlẹ dindẹn lẹ? (b) Be gànpamẹninọ diọ gbemima mẹmẹsunnu lẹ tọn nado setonuna Jehovah wẹ ya? Basi zẹẹmẹ.

¹² Aṣẹpatọ lẹ yinuwa sọgbe hẹ adánsin-namẹ enẹ. Taidi afọzedaitọ Watch Tower Society tọn lẹ, Mẹmẹsunnu Rutherford po Van Amburgh po gọna omẹ ṣidopo devo lẹ yin wiwle. To whenue yé jẹ owhẹ̀ nukọn, whẹdatọ he penukundo owhẹ̀ yetọn go dọmọ: “Nujijla  oklọ tọn sinsẹ̀n tọn he sunnu ehelẹ to lilá pé yin owùnu hugan pipli awhànfuntọ Allemagne tọn dopo . . . Gbọnvona dọ yé fọ́n ayihaawe dote gando osẹ́n-zọ́nwatọ Otò tọn lẹ po azọ́nwatẹn awhàn tọn he nọ bẹ nudọnamẹ pli po go, yé sọ gblewhẹdo lizọnyizọnwatọ ṣọṣi tọn lẹpo. Yé dona yin yasana sinsinyẹn.” (Owe lọ Faith on the March, gbọn A. H. Macmillan dali, w. 99) Yasanamẹ lọ ka sinyẹn nugbo. Biblu Plọntọ ṣinatọ̀n lọ lẹ yin whẹdana nado sẹ̀ngàn na ojlẹ dindẹn to gànpa otò tọn mẹ to Atlanta, Géorgie. Ṣigba to whenue awhàn lọ wá vivọnu, yé yin tuntundote bọ owhẹ̀ he yin sisadokọna yé lẹ yin jijodo.

¹³ Whenue sunnu ṣinatọ̀n enẹlẹ tlẹ tin to gànpamẹ, yé tẹdo nuhe Owe-wiwe lẹ dọ go gligli sọgbe hẹ nukunnumọjẹnumẹ he yé tindo. To wekanhlanmẹ he yé dohlan togán États-Unis tọn nado biọ lẹblanu etọn mẹ, yé dọmọ: “Ojlo Oklunọ tọn dile e sọawuhia do to Owe-wiwe lẹ mẹ wẹ, ‘Hiẹ ma dona hùmẹ,’ podọ enẹ wẹ zọ́n bọ hagbẹ [Ogbẹ́ Akọjọpli Biblu Plọntọ lẹ tọn] depope he ko klan ede do wiwe na Oklunọ bo wá desọn ojlo mẹ nado gbà alẹnu klandowiwe tọn etọn na ba nukundagbe Jiwheyẹwhe tọn pò, podọ enẹ tlẹ sọgan dekọtọn do vasudo kakadoi mẹ na ẹn. Enẹwutu, hagbẹ mọnkọtọn lẹ ma sọgan desọn ojlo mẹ bo doalọ to mẹhuhu mẹ.” Hogbe adọgbigbo tọn nankọ lẹ die! E họnwun dọ mẹmẹsunnu lẹ ma tindo linlẹn depope nado jogbe!

14. Basi zẹẹmẹ nuhe jọ sọn 1914 jẹ 1919 tọn sọgbe hẹ Owe-wiwe lẹ.

¹⁴ Malaki 3:1-3 basi zẹẹmẹ ojlẹ—he bẹsọn 1914 jẹ bẹjẹeji 1919 tọn—yèdọ whenue “visunnu Levi tọn” he nọtena mẹyiamisisadode lẹ na jugbọn ojlẹ klọ́we tọn de mẹ. (Hia.) To ojlẹ enẹ mẹ, Jehovah Jiwheyẹwhe, yèdọ “Oklunọ nugbo” lọ wá tẹmpli gbigbọmẹ tọn lọ mẹ nado dla mẹhe to sinsẹ̀nzọnwa to finẹ lẹ pọ́n to pọmẹ hẹ Jesu Klisti, he yin “wẹnsagun alẹnu lọ tọn.” To whenue yé ko mọ mẹplọnlọ he sin nuhudo yé tindo lọ yí godo, omẹ Jehovah tọn he yin kiklọ́we enẹlẹ wleawufo nado didá azọngban sinsẹ̀nzọn tọn devo. To 1919, “afanumẹ nugbonọ podọ nuyọnẹntọ” de yin dide nado nọ wleawu núdùdù gbigbọmẹ tọn na whédo yise tọn lọ. (Mat. 24:45) Todin, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ko jẹ mẹdekannu sọn nuyiwadomẹji Babilọni Daho lọ tọn si. Sọn ojlẹ enẹ mẹ, gbọn nukundagbe majẹhẹ Jehovah tọn dali, omẹ etọn lẹ nọ to whinwhẹ́n deji zọnmii to oyọnẹn ojlo Jiwheyẹwhe tọn mẹ podọ to owanyi na Otọ́ olọn mẹ tọn yetọn mẹ. Lehe yé nọ yọ́n pinpẹn dona etọn tọn do sọ! ^[1]

15. Nawẹ mẹdekannujijẹ mítọn sọn Babilọni Daho lọ glọ dona yinuwado mí ji gbọn?

¹⁵ Lehe e yin awuvivinu do sọ nado yin tuntundote sọn Babilọni Daho lọ si! Vivẹnudido Satani tọn nado sukúndona sinsẹ̀n nugbo Klistiani tọn sọn aigba ji ko gboawupo taun. Etomọṣo, mí ma dona gbọ lẹndai he wutu Jehovah ko na mí mẹdekannujẹ ehe lọ go. (2 Kọl. 6:1) Gbẹtọ ahunjijlọnọ susu gbẹ́ pò to kanlinmọgbenu sinsẹ̀n lalo tọn glọ. Ali tundote tọn lọ dona yin didohia yé. Mí sọgan deanana yé. Enẹwutu, to apajlẹ mẹmẹsunnu owhe kanweko he wayi lẹ tọn hihodo mẹ, mì gbọ mí ni wà nuhe go mí pé lẹpo nado gọalọna yé nado jẹ mẹdekannu!