1. Ẹvẹ u ro mu omai ẹro nọ idibo Ọghẹnẹ a ti no otọ igbo Babilọn Ologbo na, kọ enọ vẹ ma te ta kpahe?

MA JỌ uzoẹme nọ u kpemu na wuhrẹ kpahe epanọ Ileleikristi uzẹme a rọ ruọ igbo Babilọn Ologbo na. Rekọ emamọ usi jọ o riẹ, Ileleikristi na a te jọ igbo nana bẹdẹ bẹdẹ hẹ. Ọghẹnẹ ọ ta nọ, “Wha no eva riẹ no, ahwo mẹ.” Ujaje nana u re wiruo ho otẹrọnọ ohwo ọvuọvo ọ rẹ sai no otọ egagọ erue he. (Se Eviavia 18:4.) Obọnana ma gwọlọ riẹ okenọ idibo Ọghẹnẹ a ro no igbo Babilọn Ologbo na riẹriẹriẹ. Rekọ taure ma tẹ ta kpahe oyena, joma kuyo enọ nana tao: Eme Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a gba riẹ mu nọ a re ru kpahe egagọ erue taure ukpe 1914 u te ti te? Ẹvẹ inievo mai a daoma te evaọ iruo usiuwoma ota na evaọ etoke Ẹmo Akpọ Ọsosuọ? Kọ ọkpọvio nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ rai gbe ọwhọkuo nọ a gwọlọ oke yena, u wobọ kugbe igbo Babilọn nọ a jọ?

2. Eme Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol ọsosuọ a gba riẹ mu nọ a re ru kpahe egagọ erue rọwokugbe otoriẹ nọ a wo no Ebaibol na ze?

² Ikpe jọ taure Ẹmo Akpọ Ọsosuọ ọ tẹ te romavia, Charles Taze Russell avọ egbẹnya riẹ a ruẹ vuhumu inọ egagọ Kristẹndọm a bi wuhrẹ uzẹme nọ o rrọ Ebaibol na ha. Fikiere, a tẹ gbaemu nọ a re wobọ ọvo kugbe egagọ erue he. Anwọ ukpe  1879, emagazini Zion’s Watch Tower na o ta edikihẹ rai gbiae fiki otoriẹ nọ a wo no Ikereakere na ze inọ: “Ichọche kpobi nọ o bi se omariẹ ọmọtẹ ọkọkọ nọ o dede Kristi rehọ, rekinọ o kuomagbe je bi wo uketha akpọ (arao) na, ma rẹ rehọ iẹe wọhọ epanọ Ebaibol o se rie, ichọche ogberẹ,” onọ u dhesẹ nọ ọ rrọ abọjọ Babilọn Ologbo na.—Se Eviavia 17:1, 2.

3. Eme Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a jẹ gbaudu ru nọ u dhesẹ nọ a wo otoriẹ inọ u fo nọ a re siomano egagọ erue? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

³ Ezae gbe eyae nọ i wo ozodhẹ Ọghẹnẹ a riẹ oware nọ o gwọlọ nọ a re ru. A rẹ sai rẹro eghale Ọghẹnẹ hẹ nọ a tẹ ruabọhọ be rọ uketha kẹ ikoko egagọ erue. Onana u ru nọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na buobu a ro kere ileta nọ a rẹ rọ jọ ichọche rai riẹ inọ a gbẹ rrọ họ. Ẹsejọ ae ọvo a jẹ hai se ileta itienana kẹ ichọche na soso. Evaọ ichọche nọ a jọ kuvẹ kẹ isase itiena ha, Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na jọ a jẹ hai vi ileta rai nana se ohwo ichọche na kpobi. A gbẹ gwọlọ nọ a re wobọ ọvo kugbe egagọ erue he! O hae jọnọ etoke ikpe jọ nọ e vrẹ a je ro ru onana, o rẹ sai si uwhu kpe ai. Rekọ evaọ etoke ikpe 1870, egọmeti ọ gbẹ jẹ rọ uketha kẹ egagọ evaọ erẹwho buobu hu wọhọ epanọ o jọ. Fikinọ ozodhẹ inọ a te wọso ohwo o gbẹ jariẹ hẹ, ahwo buobu a te wo uvẹ nọ a jẹ rọ ta kpahe egagọ jẹ siọ iwuhrẹ ichọche nọ e thọ makọ evaọ ẹgbede.

4. Evaọ etoke Ẹmọ Akpọ Ọsosuọ, ẹvẹ idibo Ọghẹnẹ a rri Babilọn Ologbo na? Ru ei vẹ.

⁴ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a riẹ nọ a tẹ vuẹ imoni, egbẹnyusu, gbe ahwo ichọche rai edikihẹ nọ ae omarai a wo kpahe egagọ erue, yọ u ri te he. O gwọlọ nọ akpọ na soso ọ rẹ riẹ Babilọn Ologbo na epanọ ọ ginẹ rrọ, inọ ginọ ogberẹ egagọ! Fikiere, evaọ amara Akpegbivẹ 1917 rite emuhọ ukpe 1918, umutho Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol nọ e jariẹ oke yena a rọ ajọwha ghale omobe-ovẹvẹ nọ uzoẹme riẹ o ta nọ “The Fall of Babylon” (Ekie Babilọn), enọ i bu te ima ikpe (10,000,000). Onana o ginẹ fere oghẹrẹ egagọ nọ Kristẹndọm ọ rrọ via. Wọhọ epanọ whọ rẹ sai roro, eva e dha ilorida ichọche na gaga; rekọ Emọ-Uwuhrẹ na a kuvẹ re onana o whaha ae he, a ruabọhọ iruo usiuwoma ota nọ i wuzou gaga na. O jọ ọtamuo rai nọ “Ọghẹnẹ họ osu nọ [a] re yoẹme kẹ orọnikọ ahwo ho.” (Iruẹru 5:29) Eme onana u ru omai riẹ? U ru omai riẹ inọ orọnikọ idibo Ọghẹnẹ a jẹ ruọ igbo Babilọn evaọ etoke ẹmo akpọ ọsosuọ na ha, ukpoye a je no igbo na je fiobọhọ kẹ amọfa ru epọvo na.

5. Eme o kẹ omai imuẹro inọ inievo na a jẹ rọ ajọwha ru iruo Uvie na evaọ etoke Ẹmo Akpọ Ọsosuọ?

⁵ Evaọ ikpe nọ i kpemu, ma rọwo nọ Jihova ọ dheva kẹ idibo riẹ keme a rọ ajọwha ru iruo usiuwoma ota na ha evaọ etoke Ẹmo Akpọ Ọsosuọ. Ma ta nọ onana u ru nọ Jihova ọ rọ kuvẹ re Babilọn Ologbo na o fi ai họ igbo evaọ omoke jọ. Rekọ inievo emetẹ gbe erọ emezae nọ e jọ iruo Uvie na evaọ etoke ikpe 1914 rite 1918 a ta vevẹ inọ idibo Ọghẹnẹ a dao ẹgba rai kpobi evaọ oke yena jẹ ta usiuwoma na. Imuẹro buobu e riẹ nọ i dhesẹ nọ ẹme nana uzẹme. Otoriẹ uvevẹ nọ ma wo kpahe ikuigbe iruẹru ukoko na, u ru omai riẹ otọ eruẹaruẹ jọ nọ e rrọ Ebaibol na ziezi.

6, 7. (a) Ẹbẹbẹ vẹ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a rẹriẹ ovao dhe evaọ Ẹmo Akpọ Ọsosuọ? (b) Kẹ iriruo nọ i dhesẹ nọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a rọ ajọwha ru iruo usiuwoma na.

⁶ Uzẹme riẹ họ, Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol  nọ e jariẹ evaọ etoke Ẹmo Akpọ Ọsosuọ (1914-1918) a jọ egba iruo usiuwoma ota na. O nwane lọhọ kẹ ae tere he fiki ebẹbẹ sa-sa. Joma ta kpahe ivẹ rai. Orọ ọsosuọ, oware nọ a jẹ mae tẹrovi evaọ usiuwoma ota na oke yena họ, epanọ a rẹ rọ ghale ebe nọ a kere no Ebaibol ze kẹ ahwo. Okenọ egọmeti o fi awhaha họ obe na, The Finished Mystery evaọ emuhọ ukpe 1918, o tẹ jọ bẹbẹ kẹ inievo buobu re a ta usiuwoma na. Oke yena yọ a ri ti wuhrẹ epanọ a rẹ rọ rehọ Ebaibol na ọvo ta usiuwoma ha, The Finished Mystery na o jẹ hae fiobọhọ kẹ ae keme ẹme nọ a hae te ta ọ rrọ iẹe eva. Orọ avivẹ, ekpehre ẹyao nọ a re se Spanish Influenza nọ ọ romavia evaọ ukpe 1918. Fikinọ ẹyao nana nọ o je kpe ahwo gaga na ọ jọ oria kpobi, u ru nọ o rọ jọ bẹbẹ kẹ inievo na re a no oria ruọ oria. Ghelọ ebẹbẹ nana gbe efa, Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a dao ẹgba rai kpobi je ru iruo usiuwoma ota Uvie na.

⁷ Evaọ ukpe 1914 ọvo, umutho Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol nọ e jariẹ oke yena a dhesẹ ividio “Photo-Drama of Creation” na kẹ ahwo nọ a bu vi ima izii (9,000,000). Ividio nana nọ a jẹ hai se Drama oke yena, o jẹ hai dhesẹ iwoho avọ ile nọ a kporo lele ai, erọ ikuigbe Ebaibol no oke emama ze rite ekuhọ esuo odu-ikpe Kristi. Onana o jọ obọdẹ okwakwa evaọ oke yena. Roro kpahe iẹe. Ahwo nọ a rri ividio nana evaọ ukpe 1914 ọvo a bu vi unu iwhowho-uvie nọ e rrọ akpọ-soso obọnana! Iyẹrẹ nọ a kiẹ via i dhesẹ re inọ evaọ ukpe 1916, ahwo nọ a bu te idu eree gbe izii gbe egba esa gbe udhone gbe ikpegbesa (809,393) a kpohọ iwuhrẹ ukoko evaọ America, yọ unu na u bu te idu izii gbe udhuvẹ gbizii gbe egba ene gbe udhuvẹ gbe ene (949,444). Avro ọ riẹ hẹ, Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a rọ ajọwha ru iruo na!

8. Ẹvẹ a jẹ sae rọ bọ inievo na ga evaọ etoke ẹmo akpọ ọsosuọ?

⁸ Evaọ etoke Ẹmo Akpọ Ọsosuọ, inievo nọ e jẹ kobaro evaọ iruo Uvie na a daoma gaga jẹ rọ emu iwuhrẹ Ọghẹnẹ gbe uduotahawọ kẹ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol nọ e jọ ekwotọ sa-sa na. Onana o kẹ inievo nana ẹgba nọ a je ro ru iruo usiuwoma ota na. Richard H. Barber nọ o wo ajọwha iruo na gaga evaọ oke yena ọ ta nọ: “Ma jẹ sae rẹrote umutho esẹro ọnyawariẹ jọ, ru nọ Uwou-Eroro Na u je  ro te inievo na obọ, je ru nọ emagazini na o je ro te Canada dede nọ a jọ obei fi awhaha họ iẹe. Me wo uvẹ-ọghọ nọ mẹ jẹ hai ro vi ọsese obe na, The Finished Mystery se inievo jọ nọ egọmeti o gboro enọ a wo no. Brọda Rutherford ọ ta nọ ma ru ọruẹrẹfihotọ nọ ma rẹ rọ jọ erẹwho sa-sa ru ikokohọ evaọ ofẹ ukiediwo-ọre America, re ma je vi inievo nọ e rẹ nyai ru eme rọ tuduhọ inievo na awọ nọ o tẹ lọhọ.”

9. (a) Fikieme idibo Ọghẹnẹ a rọ gwọlọ ọkpọvio evaọ etoke ikpe 1914 gbe 1919? (b) Eme ọkpọvio nọ a gwọlọ na u dhesẹ hẹ?

⁹ Orọnikọ eware kpobi nọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a je ru evaọ etoke 1914 rite 1919 e rọwokugbe Ikerakere na ha. Dede nọ inievo na a wo emamọ eva, a wo otoriẹ oware nọ u gine dhesẹ hẹ re a romakpotọ kẹ egọmeti. (Rom 13:1) Fikiere, a nwani siomano ẹmo-ofio riẹriẹriẹ hẹ. Wọhọ oriruo, okenọ osu America o juzi nọ evaọ edẹ 30 ọrọ Asoi, 1918 a ti se olẹ rọkẹ udhedhẹ, Uwou-Eroro Na o tuduhọ Emọ-Uwuhrẹ na awọ inọ a kuomagbe ahwo orẹwho na se olẹ nana. Inievo a fi igho họ eki re a sae rọ erere nọ o re noi ze fiobọhọ dẹ ekwakwa ẹmo, yọ otu rai jọ a kpohọ ẹmo avọ iwhunu avọ emegha. Dede na, u ti fo ho re ma ta nọ fiki oware nana nọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a ruthọ nọ o gwọlọ ọkpọvio na, Jihova o ro siobọno ai re a ruọ igbo Babilọn Ologbo na. Ukpoye, Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a riẹ nọ o gba rae họ nọ a re siomano egagọ erue, yọ evaọ etoke Ẹmo Akpọ Ọsosuọ, yọ a joma siomano egagọ erue kpobi no.—Se Luk 12:47, 48.

10. Eriwo vẹ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a wo kpahe ohwo-okpe?

¹⁰ Dede nọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a wo otoriẹ oware kpobi nọ Oleleikristi ọ rẹ whaha re a tẹ te ta nọ o dhomahọ abọ ọvo ho, a riẹ oware jọ oke yena, inọ o thọ re a kpe ohwo. Fikiere, umutho inievo nọ e wha emegha gbe iwhunu kpohọ ẹmo evaọ etoke Ẹmo Akpọ Ọsosuọ na a gba riẹ mu inọ a rẹ rehọ ae kpe ohwo ho. A te fi inievo na jọ nọ e rọwo kpe ahwo ho fihọ obaro ẹmo na, avọ irẹro inọ ewegrẹ rai a ti kpe ai.

11. Eme ahwo egọmeti a jẹ daoma ru okenọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a rọwo nọ a rẹ họre evaọ ẹmo ho?

¹¹ Eva e dha Setan gaga kpahe owojẹ inievo na kpahe ẹmo-ofio, dede nọ owojẹ rai na o re te nwane rọwo kugbe ikere na gbagba ha. Onana u ru nọ Setan ọ rọ “rehọ izi gba ẹguae ọraha.” (Ol. 94:20) Oletu elakpa America nọ a re se James Franklin Bell ọ ta kẹ inievo na, J. F. Rutherford avọ W. E. Van Amburgh inọ ogbẹgwae izi America o be gwọlọ fi uzi jọ họ. Uzi na o ta nọ, a rẹ sai bruoziẹ uwhu kpe ohwo kpobi nọ ọ rọwo nọ ọ rẹ rehọ ekwakwa ẹmo họre he evaọ ẹmo. Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na o wo họ iroro. Bell, oletu elakpa na ọ tẹ rọ ofu ta kẹ Brọda Rutherford nọ: “Ogbẹgwae na u kuenu kẹ uzi nana ha keme Wilson [Osu America] ọ rọwo fihọ iẹe he; rekọ ma riẹ epanọ wha ti ro te omai obọ, yọ ma te siọ iẹe ba eru hu!”

12, 13. (a) Fikieme a ro bruoziẹ kpe inievo eree inọ a te jọ uwou-odi oke lelehie? (b) Kọ uwou-odi nọ inievo na a jọ u ru rai siobọno ẹgbakiete rai? Ru ei vẹ.

¹² Ẹme yena nọ ahwo egọmeti a ta na ọ jọ emiehwẹ vievie he. Keme a gine mu Brọda Rutherford, Van Amburgh, gbe inievo ezeza efa nọ e jẹ rẹrote iruẹru Watch Tower Society na oke yena fihọ uwou-odi. Oguẹdhọ nọ o bruoziẹ ẹme na evaọ okọto ọ ta nọ: “Ọraha nọ orọwọ ezae nana ọ rẹ sae wha ze u yoma vi orọ utu isoja Germany . . . Orọnikọ ogbẹgwae  izi egọmeti gbe utu egbaẹmo egọmeti ọvo a be nọ unu na ha, rekọ a be ta nọ ilorida ichọche kpobi yọ erọ ọrue. U fo nọ uye nọ ma rẹ kẹ ae o rẹ jọ gaga.” (Obe na, Faith on the March, nọ A. H. Macmillan o kere, ẹwẹ. 99) Uye nọ a kẹ inievo na o ginẹ jọ gaga. A bruoziẹ kpe Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol eree nana inọ a te jọ uwou-odi nọ o rrọ Atlanta, Georgia, evaọ America. Rekọ nọ Ẹmo Akpọ Ọsosuọ na o kuhọ no, a te siobọno inievo na.

¹³ Makọ evaọ okenọ inievo eree nana a jọ uwou-odi na, a nwene eriwo rai kpahe otoriẹ nọ a wo no Ikereakere na ze he. Evaọ ileta nọ a kere se osu America oke yena be rọ ta nọ a rolobọ kẹ ae evaọ uye rai, a ta nọ: “Oreva Ọnowo na o rrọ vevẹ evaọ Ikereakere na inọ, ‘Who kpe ohwo ho.’ Fikiere ohwo kpobi evaọ Ukoko [Emọ-Uwuhrẹ Akpọ-soso] na nọ ọ roma mudhe kẹ Ọnowo na, o te keke aro fihọ raha ọvo omauromudhe riẹ, o re gbe wo aruoriwo Ọghẹnẹ hẹ, yọ o rẹ tubẹ wha ọraha sei. Nọ o rrọ ere na, ahwo otiọye a rẹ sai keke aro fihọ hayo rọ ibiaro obọrai kpe ohwo ho.” Enana e jọ eme nọ a ta ozozọ họ! Avro ọ riẹ hẹ, inievo nana a wo iroro nọ a re siobọno ẹrọwọ rai oke ovo ho!

14. Rọ Ikereakere na dhesẹ oware nọ o via no ukpe 1914 rite 1919.

¹⁴ Obe Malakae 3:1-3 u dhesẹ etoke nọ a ti ro ru “emọ Livai” nọ a wholo na fo, no ukpe 1914 rite emuhọ ukpe 1919. (Sei.) Evaọ etoke yena, “ỌNOWO” na Jihova avọ Jesu Kristi nọ ọ rrọ “ukọ” riẹ, a nyaze etẹmpol ẹwoho riẹ te kiẹ enọ e rrọ etẹe ru iruo riwi. Nọ Jihova ọ kẹ idibo riẹ ọkpọvio nọ a gwọlọ no, ọ tẹ ruẹrẹ idibo riẹ nọ o ru fo no na kpahe re ọ kẹ ae ewha-iruo efa. Evaọ ukpe 1919, Jesu ọ tẹ rọ “ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ na” mu re o hae rọ emu iwuhrẹ Ọghẹnẹ ko uviuwou idibo Ọghẹnẹ. (Mat. 24:45) Idibo Ọghẹnẹ a te ti no igbo Babilọn Ologbo na. Anwọ oke yena ze, uwowou ulogbo Jihova u te bi ru nọ idibo riẹ a be rọ rro haro evaọ eriariẹ kpahe oreva riẹ gbe uyoyou nọ a wo kẹ Jihova, Ọsẹ obọ odhiwu rai na. Ma yere Jihova gaga rọkẹ oghale nana! ^[1]

15. Eme u fo nọ ufuoma nọ ma wo no Babilọn Ologbo na o rẹ wọ omai ru?

¹⁵ Eva e were Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na gaga nọ a ro no igbo Babilọn Ologbo na! Setan ọ sae kparobọ họ evaọ omodawọ riẹ re o si Ileleikristi uzẹme no otọakpọ na riẹriẹriẹ. Dede na, ajọ ẹjiroro nọ Jihova ọ rọ kẹ omai ufuoma nana o thọrọ omai ẹro ho. (2 Kọr. 6:1) U wo ima ahwo buobu nọ e gbẹ rrọ igbo egagọ erue nẹnẹ. O gwọlọ nọ ma re dhesẹ edhere kẹ ae. Ma rẹ sai fiobọhọ kẹ ae. Fikiere, ajọ ma rọ aro kele inievo mai erọ okenọ u kpemu. Joma dao ẹgba mai kpobi ruẹ nọ ma fiobọhọ kẹ ae no igbo egagọ erue!