1. Omolwashike oshiwana shaKalunga sha li shi na eteelelo lokumangululwa moukwatwa waBabilon Shinene, nomapulo elipi hatu ka kundafana?

MOSHITUKULWA sha dja ko, otwe lihonga kombinga yanghee Ovakriste ovadiinini va ya moukwatwa waBabilon Shinene. Ndele onghundana iwa oyoyo kutya kava li tava ka kala mo fiyo alushe. Ngeno ovanhu kava li tava dulu okumanguluka mo moukwatwa waBabilon Shinene, ouhamba womounyuni womalongelokalunga oipupulu, ngeno elombwelo laKalunga kutya “Djeni mo musho, nye ovanhu vange” kali na eshi tali ti. (Lesha Ehololo 18:4.) Otwa halelela okushiiva kutya onaini oshiwana shaKalunga sha manguluka mo filufilu meemango daBabilon. Ndele tete natu nyamukule omapulo taa shikula: Ovakonakoni vOmbiibeli ova li va katuka onghatu ilipi shi na sha naBabilon Shinene ofimbo omudo 1914 inau hovela? Ovamwatate ova li ve lipyakidila shi fike peni moilonga yokuudifa pefimbo lOita yOtete yOunyuni? Mbela ope na ekwatafano pokati kokuya kwavo moukwatwa waBabilon nokupewa epukululo noutekuduliko pefimbo olo?

2. Ovakonakoni vOmbiibeli ova li va katuka onghatu ilipi shi na sha nomalongelokalunga oipupulu?

² Momukokomoko womido omilongo odo da tetekela Oita yOtete  yOunyuni, Charles Taze Russell noovakwao ova li va didilika mo kutya omalongelokalunga Oukwakriste kaa li taa hongo oshili yOmbiibeli. Nomolwaasho, ova li va tokola okuhakala nekwatafano nomalongelokalunga oo oipupulu. Okuhovela muNovemba 1879, Oshungonangelo yOshiingilisha oya li ya popya omufika wavo wopamishangwa sha yukilila ya ti: “Ongeleka keshe tai liti kutya oi li omuvalekwa waKristus, ndele paushili wovene otai yambididwa noi na ekwatafano nounyuni (oshilyani) oi li paulelalela ombwada ngaashi omishangwa de shi popya,” sha hala kutya oshitukulwa shaBabilon Shinene. — Lesha Ehololo 17:1, 2.

3. Ovakonakoni vOmbiibeli ova li va katuka onghatu ilipi oyo tai ulike kutya ova li ve udite ko kutya osha fimana okufiya po omalongelokalunga oipupulu? (Tala efano pehovelo loshitukulwa.)

³ Ovalumenhu novakainhu ovatilikalunga ova li ve shii kutya ngeenge ova hala Kalunga e va nangeke noupuna, kave na okuyambidida omalongelokalunga oipupulu. Onghee hano, Ovakonakoni vOmbiibeli vahapu ova li va shangela keengeleka oko va li eenhumwafo dokulitendifa mo. Peemhito dimwe, ova li va lesha eenhumwafo odo moipafi yongeleka. Opo okulesha moipafi kwa li kwa indikwa, vamwe ova li va tumina omukwaneongalo keshe okopi yonhumwafo ya tya ngaho. Kava li va hala nande okukala nekwatafano lasha nomalongelokalunga oipupulu. Nalenale, oshinima sha tya ngaho okwa li tashi dulu oku va dipaifa filufilu. Ndele pexulilo lomido 1800, moilongo ihapu eengeleka kada li naanaa tadi yambididwa vali komapangelo ngaashi nale. Ovanhu moilongo ya tya ngaho ova li va manguluka okukundafana oinima yopamalongelokalunga nokutwifa omhata eengeleka odo da dja nale nopehe na oumbada wokukatukilwa onghatu.

4. Pefimbo lOita yOtete yOunyuni, onghalo pokati koshiwana shaKalunga naBabilon Shinene oya li ya tya ngahelipi?

⁴ Ovakonakoni vOmbiibeli ova li ve udite ko kutya inashi wana ashike okushiivifila ovapambele vavo, ookaume kavo nosho yo oilyo yeengeleka oko va li kombinga yomufika wavo u na sha nomalongelokalunga oipupulu. Ounyuni aushe owa li wa pumbwa okushiiva kutya Babilon Shinene oshi li ombwada yopalongelokalunga. Nomolwaasho, muDesemba 1917 fiyo opehovelo lo 1918, Ovakonakoni vOmbiibeli omayovi ova li va tandaveleka nouladi eekopi omamiliyona 10 dokafo kOshiingilisha ke na oshipalanyole “Okuteka po kwaBabilon,” oko ka li ka nyaneka pomutenya Oukwakriste. Ovawiliki vomalongelokalunga ova li va fula onya, ndele nande ongaho, Ovakonakoni vOmbiibeli ova li va twikila noilonga oyo ya fimana nopehe na okusholola. Ova li va tokola okudulika ‘kuKalunga ponhele yokudulika kovanhu.’ (Oil. 5:29) Oshike twe lihonga fiyo opapa? Otwa mona kutya ponhele yokuya moukwatwa waBabilon Shinene pefimbo loita yotete younyuni, Ovakriste ovo ova li tava manguluka ko keemango dasho nokukwafela vamwe va ninge sha faafana.

5. Oshike tashi koleke oushili oo kutya ovamwatate ovo va li ko pefimbo lOita yOtete yOunyuni ova li tava longo nouladi?

⁵ Meedula da ka lupuka, otwa li twa itavela kutya Jehova ka li a hokwa oshiwana shaye molwaashi okwa li hatu diladila kutya kasha li tashi udifa nouladi pefimbo lOita yOtete yOunyuni. Otwa li twa fika pexulifodiladilo kutya omolwetomheno olo, Jehova okwa li e shi efa shi ye moukwatwa waBabilon Shinene oule wokafimbo kanini. Ndelenee shi na sha novamwatate novamwameme ovadiinini ovo va longela Kalunga pokati ko 1914-1918, osha ka yela mo lwanima kutya oshiwana shaKalunga koonono osha li tashi kendabala ngaashi tashi dulu opo shi xumife komesho oilonga yokuudifa. Nope na oumbangi muhapu oo tau yambidida oushili oo. Eshi twa konakona moule nokuuda ko  nawa ondjokonona yehangano letu, oshe tu kwafela tu ude ko oiningwanima yonhumba oyo ya hokololwa mOmbiibeli.

6, 7. (a) Omashongo elipi a li a palamena Ovakonakoni vOmbiibeli pefimbo lOita yOtete yOunyuni? (b) Yandja oihopaenenwa oyo tai ulike kutya Ovakonakoni vOmbiibeli ova li shili ovaladi.

⁶ Paushili wovene, Ovakonakoni vOmbiibeli ovo va li ko meedula dOita yOtete yOunyuni (1914-1918) ova li va yandja oundombwedi muhapu pefimbo olo. Ashike kasha li shipu kuvo omolwomatomheno onhumba noongadi. Ohatu ka tala kwaavali omuo. Shotete, oilonga yokuudifa pefimbo olo oya li ya kwatela mo unene tuu okuyandja oishangomwa yopaMbiibeli. Eshi embo The Finished Mystery la li la shilikwa komapangelo pehovelo lo 1918, osha li she shi ningifa shidjuu kovamwatate vahapu okuudifa. Pefimbo olo, ovamwatate kava li ve lihonga okuudifa tava longifa Ombiibeli oyo aike; ova li ashike ve likolelela unene kembo The Finished Mystery. Oshitivali, osha kwatela mo okutandavela kweshikisha lo-Spanish Influenza olo la li tali tyakaleke mo 1918. Okutandavela kwoudu oo wolutapo okwa li kwe shi ningifa shidjuu kovamwatate okuudifa va manguluka. Ndele nande opa li omashongo a tya ngaho, Ovakonakoni vOmbiibeli koonono ova li va ninga ngaashi tava dulu opo va xumife komesho oilonga yokuudifa.

⁷ Mo 1914, ongudu inini yOvakonakoni vOmbiibeli oya li ya ulikila ovanhu va konda pomamiliyona omuwoi ofilima yo-“Photo-Drama of Creation.” Ofilima oyo oya li hai ulike omafano tae linyenge, oo a li taa endele pamwe nomawi a kwatwa, noya li tai ulike oiningwanima yomondjokona yovanhu okudja keshito fiyo okOmido Eyovi. Osho kasha li tuu oshinima shididilikwedi pefimbo olo! Diladila kwaasho kutya ovanhu ovo va li va tala ofilima oyo mo 1914 ove dulife pomuvalu wetu wovaudifi vOuhamba kunena. Kakele kaasho, momukokomoko wo 1916, opa li ovanhu 809 393 ovo va li hava kala pokwoongala kwomoipafi koAmerika, nomo 1918 opa li 949 444. Nopehe na omalimbililo, Ovakonakoni vOmbiibeli ova li shili ovaladi!

8. Ovamwatate ova li va palulwa ngahelipi pamhepo pefimbo loita yotete younyuni?

⁸ Pefimbo loita yotete younyuni, ovamwatate ova li tava ningi eenghendabala da mana mo opo va yandje eendja dopamhepo nokutwa omukumo Ovakonakoni vOmbiibeli ovo va li ve lihanena moitukulwa i lili  noku lili. Osho osha li sha kwafela ovamwatate opo va twikile noilonga yokuudifa nouladi. Richard H. Barber, oo a li ko pefimbo olo, okwa tile: “Otwa li twa unganeka opo ovapashukili ovaendi vanini va twikile noilonga yavo notwa dula okukala hatu nyanyangida Oshungonangelo noku i tumina koCanada, oko ya li ya shilikwa. . . . Onda li ndi noufembanghenda wokukala handi tumine ovamwatate eekopi dembo The Finished Mystery, ovo va kanifa eekopi davo. Omumwatate Rutherford okwa li a pula ku unganekwe oyoongalele moilando imwe yokouninginino waAmerika noku tuminwe ovapopi va ka twe ovamwatate omukumo.”

9. (a) Omolwashike Ovakonakoni vOmbiibeli va li va pumbwa epukululo noutekuduliko pefimbo lomido 1914-1919? (b) Nonande ova li va pumbwa outekuduliko, inashi hala okutya shike?

⁹ Hainima aishe oyo Ovakonakoni vOmbiibeli va li va ninga momukokomoko womido 1914 fiyo 1919 ya li metwokumwe nomafinamhango Ombiibeli. Nonande ova li tava kendabala okulonga osho sha yuka, kava li ve na etaleko li li pandjele li na sha nokudulika komapangelo. (Rom. 13:1) Nomolwaasho, ve li ongudu, haalushe va li hava diinine efinamhango li na sha nokuhakufa ombinga moita. Pashihopaenenwa, eshi omupresidende waAmerika a li a shiivifa kutya omafiku 30 Mei 1918 otaa ka kala efiku lokwiilikanena ombili, Oshungonangelo oya li ya ladipika Ovakonakoni vOmbiibeli va waimine momailikano oo. Ovamwatate vamwe ova li va yambidida oita pashimaliwa, navamwe ova li nokuli va ya konhele yolwoodi va homata oilwifo. Nonande Ovakonakoni vOmbiibeli ova li va pumbwa epukululo noutekuduliko, inashi hala okutya ova li tete ve na okuya moukwatwa waBabilon Shinene. Ponhele yaasho, ova li ve udite ko filufilu kutya kave na okulimanga kumwe nomalongelokalunga oipupulu, nopefimbo olo lOita yOtete yOunyuni, konyala ova li ve litongola ko filufilu komalongelokalunga a tya ngaho. — Lesha Lukas 12:47, 48.

10. Ovakonakoni vOmbiibeli ova li ve shi ulika ngahelipi kutya ova fimaneka omwenyo?

¹⁰ Nonande kava li ve udite ko filufilu oinima aishe oyo ya kwatelwa mokuhenombinga moita ngaashi fye, ova li ve shii kutya Ombiibeli oya ti ino dipaa. Nokuli novamwatate vanini ovo va ile kolwoodi pefimbo lOita yOtete yOunyuni ova li va anya filufilu okulongifa oilwifo nelalakano lokudipaa. Ovamwatate vamwe ovo va li a anya okudipaa ova li va tulwa komesho molwoodi opo ngeno va dipaelwe mo.

11. Ovakwanepangelo ova li ve linyenga ngahelipi eshi Ovakonakoni vOmbiibeli va li va anya okukufa ombinga momadipao pefimbo loita?

¹¹ Osha yela kutya Ondiaboli oya li ya fula onya eshi ovamwatate va li inava hala okukufa ombinga momadipao, nonande kava li ve udite ko pauyadi omufika wopaKriste u na sha nokuhenombinga moita. Onghee, oya li ya etifa “oixuna mokupengifa omhango.” (Eps. 94:20) Ondjai yoita yetangakwaita laAmerika, James Franklin Bell, okwa li a lombwela omumwatate J. F. Rutherford na W. E. Van Amburgh kutya Ouministeri wOuyuki okwa li wa hala Omutumba woPashiwana u tote po oveta oyo tai ufa kutya ovo tava anye okuya koita ove na okupewa ehandukilo lefyo. Okwa li ta popile mo unene tuu Ovakonakoni vOmbiibeli. Ondjai oyo oya li fula onya, ndele tai aneke omumwatate Rutherford kutya: “Oveta oyo inai pita molwaashi [omupresidende waAmerika] Wilson ka li e i popila; ashike kaleni mu shi shii kutya hatu mu hange shito!”

12, 13. (a) Omolwashike ovakalelipo vehangano vahetatu va li va pewa ehandukilo lodolongo yefimbo lile? (b) Mbela ovamwatate ovo ova li va sholola eshi va li va tulwa modolongo? Shi yelifa.

¹² Ovakwanepangelo kava li tava ningi omashendjo eshi va aneka ovamwatate. Ova li va manga po ovakalelipo vehangano, omumwatate  Rutherford, Van Amburgh navakwao vamwe vahamano. Omupanguli oo a li e va pa ehandukilo okwa ti: “Eudifo lelongelokalunga lovalumenhu ava ola nyika oshiponga neenghono li dulife ongudu yovakwaita vaGermany . . . Kave li ashike omhinge novatotiveta vepangelo nosho yo noshikondo shetangakwaita shokunongela oinima, ndele otava shekifa yo ovawiliki veengeleka adishe. Onghee, ove na okupewa ehandukilo la kwata moiti.” (Faith on the March, ku A. H. Macmillan, ep. 99) Ovakonakoni vOmbiibeli ovo vahetatu ova li va pewa ehandukilo va kale ngeno modolongo efimbo lile muAtlanta, moshitukulwalongo shaGeorgia. Lao linene, ova li va mangululwa konima yoita eshi oshibofa osho sha li sha ekelwashi.

¹³ Nokuli nofimbo ovalumenhu ovo vahetatu va li modolongo, ova li va kanyatela omufika wavo wopamishangwa she likolelela keudeko olo va li ve na. Ova li va shangela omupresidende waAmerika, tava pula va filwe onghenda, va ti: “Omishangwa otadi ulike kutya ehalo lOmwene ololo kutya, ‘Ino dipaa,’ nomolwaasho, oshilyo keshe shEhangano [lOvakonakoni vOmbiibeli voPaiwana] she liyapulila Omwene, osho tashi nyonene owina oiteelelwa i na sha neliyapulo, itashi ka kala sha hokiwa kuKalunga notashi ka hanaunwa po filufilu. Nomolwaasho, itatu dulu okulipwililikila eliudo letu nokudipaa ovanhu vakwetu owina.” Ova li shili va popila omufika wavo nouladi! Osha yela kutya kava li ve liyandja.

14. Yelifa to longifa Omishangwa kutya oshike sha li sha ningwa po okudja mo 1914 fiyo omo 1919.

¹⁴ Malakia 3:1-3 okwa hokolola efimbo olo la hovela okudja mo 1914 fiyo opehovelo lo 1919 eshi “ovamati vaLevi” ovavaekwa va li tava kosholwa pamhepo. (Lesha omushangwa oo.) Pefimbo olo, “Omwene,” Jehova Kalunga, naJesus Kristus, oo e li “Omweengeli wehangano,” ove uyile kotembeli yopamhepo okukonakona ovapiya vavo. Konima eshi va pewa outekuduliko oo va li va pumbwa, oshiwana shaJehova sha kosholwa osha li she lilongekidila oinakuwanifwa ya wedwa po. Mo 1919, “omupiya omudiinini nomunaendunge” okwa li a nangekwa po a palule ovaitaveli vashili neendja dopamhepo. (Mat. 24:45) Kungaho, oshiwana shaKalunga osha li sha manguluka ko kenwefemo laBabilon Shinene. Okudja opo, omolwefilonghenda laJehova, oshiwana shaye osha kala tashi xumu komesho mokushiiva ehalo laye nokukala shi mu hole. Inatu hafa tuu eshi Jehova a nangeka noupuna oshiwana shaye! ^[1]

15. Okumangululwa kwetu muBabilon Shinene oku na oku tu linyengifa tu ninge shike?

¹⁵ Kashi hafifa tuu okumangululwa mo moukwatwa waBabilon Shinene! Eenghendabala daSatana dokuxulifa po Oukriste washili kombada yedu oda ponya filufilu. Ndele nande ongaho, inatu dimbwa etomheno molwaashi Jehova e tu mangulula. (2 Kor. 6:1) Natango ope na ovanamitimadiwa vahapu ovo ve li moukwatwa womalongelokalunga oipupulu, notwa pumbwa oku va kwafelwa va dje mo. Onghee hano, ngaashi ovamwatate vomefelemudo la tetekela, natu kendabaleni okukwafela ovanhu va tya ngaho va manguluke.