1. Sepo ya batanga ba Mulimu ya kulukululwa kwa Babilona Yomutuna neitingile fañi, mi lukanyakisisa lipuzo lifi?

MWA taba yefelile, luitutile monekutezi kuli Bakreste babasepahala baipumane mwa butanga bwa Babilona. Kono taba yende kikuli nebasika zwelapili kuina mwa muinelo wo. Taelo ya Mulimu ya kuli “Ha mu zwe ku yena, mina sicaba sa ka” neisike yaba ni taluso kambe nekusina mutu yanaakona kulukuluha kwa bulapeli bwa buhata. (Mubale Sinulo 18:4.) Lunyolezwi kuituta za nako luli yenebalukuluzwi ka kutala batu ba Mulimu mwa maata a Babilona! Kono pili luswanela kualaba lipuzo ze: Baituti ba Bibele nebaangile muhato ufi wa kuhanela Babilona Yomutuna pili silimo sa 1914 sisika fita kale? Mizwale baluna nebatukufalezwi cwañi mwa musebezi wa kukutaza ka nako ya Ndwa ya Lifasi Yapili I? Kana kunani swalisano ye mwahalaa taba ya butokwi bwabona bwa kuhakululwa ni kufiwa kalimelo ni taba ya kukenyiwa mwa butanga bwa Babilona?

2. Ki muhato mañi onebaangile Baituti ba Bibele wa kuhanela bulapeli bwa buhata fone bazibezi feela mayemo abona?

² Mwa lilimo zenelibisa kwa Ndwa ya Lifasi Yapili, Charles Taze Russell ni banaaswalisana ni bona balemuha kuli likopano  za bulapeli bobutwi ki bwa Sikreste nelisa luti niti ya mwa Bibele. Ka libaka leo, baanga muhato wa kusaswalisana ni bulapeli bwa buhata hane balemuhile feela cwalo. Mwa November 1879, magazini ya Zion’s Watch Tower neibulezi ka kunonga mubonelo wa Mañolo wa kuli: “Keleke kaufela yeipapata kuba mwalyanjo yasepisizwe kunyalwa ku Kreste kono inze iswalisana ni kuyemela lifasi (sona sibatana) luswanela kuiinga kuli ki kelele ya lihule sina feela mwabulelela mañolo kuama ku Babilona Yomutuna.—Mubale Sinulo 17:1, 2.

3. Ki muhato mañi one baangile Baituti ba Bibele kuli babonise kuli bautwisisize libaka habaswanela kuikambusa kwa bulapeli bwa buhata? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 26.)

³ Baana ni basali bane basaba Mulimu nebaziba zenebatokwa kueza. Nebasike bafuyaulwa ki Mulimu hanebakazwelapili kuba mwa likopano za bulapeli bwa buhata. Ka libaka leo, buñata bwa Baituti ba Bibele bañolela likeleke zenebafumaneha ku zona kuli batuhezi kuswalisana ni zona. Mwa miinelo yemiñwi, nebayo balanga mañolo ao ka nako ya mikopano ya keleke. Mwa likeleke mone basalumelezi kubalela fa nyangela, babañwi nebalumile mañolo abona ku mañi ni mañi yanaafumaneha mwa keleke yabona. Nebasa lati kuzwelapili kuswalisana ni bulapeli bwa buhata! Mwa linako zeñwi, kuunga muhato obundume cwalo nekukona kubatahiseza butata bobutuna. Kono kwa mafelelezo a lilimo za ma 1800, mwa linaha zeñata Muuso neukalile kutuhela hanyinyani-hanyinyani kuyemela keleke. Mwa linaha zecwalo, buñata bwa batu bakala kulukuluha kuambolanga litaba za bulapeli kusina sabo ya kuli bakafiwa koto haiba bahana fa nyangela litumelo za keleke yelumelelizwe ka mulao.

4. Ka nako ya Ndwa ya Lifasi Yapili, batu ba Mulimu ni Babilona Yomutuna nebanani swalisano yecwañi?

⁴ Baituti ba Bibele nebautwisisa kuli nebatokwa kueza zeñata kwanda kubulelela bahabo bona, balikani, ni bane balapelanga ni bona ka za muhato onebangile ka za bulapeli bwa buhata. Lifasi kaufela neliswanela kubona kuli Babilona Yomutuna ki lihule wa bulapeli! Kuli baeze cwalo, mwahalaa kweli ya December 1917 ni makalelo a silimo sa 1918, Baituti ba Bibele basikai baabela ka mafulofulo likopi ze 10,000,000 za trakiti yeli, “The Fall of Babylon” ili trakiti yenenyazize hahulu bulapeli bobutwi ki bwa Sikreste. Sina hamuziba baeteleli ba bulapeli nebanyemile hahulu, kono Baituti ba Bibele nebazwezipili ni musebezi wabona wo wa butokwa. Nebaikatulezi “ku utwa Mulimu sina mubusi ku fita batu.” (Lik. 5:29) Lukaliñi? Mwa sibaka sa kukena mwa butanga bwa Babilona Yomutuna ka nako ya ndwa, baana ni basali Basikreste bao nebasweli kuitukulula kwa kukuezo yahae mi nebasweli kutusa babañwi kueza nto yeswana.

5. Ki bupaki mañi bobubonisa kuli mizwale nebakutalize ka mafulofulo ka nako ya Ndwa ya Lifasi Yapili?

⁵ Mwa lilimo zenelatelezi, lunahana kuli Jehova naanyemezi batu bahae bakeñisa kuli nebasika eza musebezi wa kukutaza ka mafulofulo ka nako ya Ndwa ya Lifasi Yapili. Lunahana kuli kabakaleo, Jehova naatuhelezi Babilona Yomutuna kukenya batu bahae mwa butanga ka nakonyana. Nihakulicwalo, mizwale ni likaizeli babasepahala bane basebelize Mulimu mwahalaa 1914 ni 1918, hamulaho nebabonisize hande kuli ka sikwata batu ba Mulena  nebaezize mone bakonela kaufela kuzwelapili mwa musebezi wa kukutaza. Kunani bupaki bobutuna bobuyemela taba yeo. Kuutwisiso yenepahezi ka za litaba za kwamulaho za kopano yaluna ilutusize kuutwisisa hande litaba zeñwi zeñozwi mwa Bibele.

6, 7. (a) Ki matata mañi ene batokwa kutiyela Baituti ba Bibele ka nako ya Ndwa ya Lifasi Yapili? (b) Mufe mitala yebonisa kuli Baituti ba Bibele nebanani mafulofulo.

⁶ Mane Baituti ba Bibele bane baliteñi ka nako ya Ndwa ya Lifasi Yapili (1914-1918) nebafile bupaki bobutuna ka nako yeo. Nekuli taata ku bona kueza cwalo ka mabaka asikai. Lukanyakisisa mabaka amabeli. Sapili, musebezi omutuna one ueziwa ka nako yeo neli wa kuabela libuka zetomile fa litaba za Bibele. Buka ya The Finished Mystery hane ihanisizwe ki baeteleli ba muuso kwa makalelo a 1918, mizwale babañata nekubabezi taata kukutaza. Nebasika ituta kale kukutaza ka kuitusisa feela Bibele, mi nebaitingile fa taba ya kuli buka ya The Finished Mystery neika baezeza musebezi wa kubulela. Libaka leliñwi neli ama butuku bobumaswe hahulu bwa Spanish Influenza bone buyambile ka silimo sa 1918. Kuyamba hahulu kwa butuku bobumaswe bo nekutahisize kuli bahasanyi kubabele hahulu taata kuzamaya ka kulukuluha. Kusina taba ni miinelo yeo ni matata amañwi, Baituti ba Bibele ka sikwata nebaezize mone bakonela kaufela kuzwisezapili musebezi.

⁷ Mwa silimo feela sa 1914, sikwatanyana sa Baituti ba Bibele nebabuhisize filimu ya “Photo-Drama of Creation” kwa batu babafitelela 9,000,000. Filimu yeo yenebizwa Drama, neinani mapikica anazamaya ili ananani mulumo, mi neibonisa litaba za batu kuzwa ku Adama kuyofita kwa mafelelezo ya puso ya Kreste. Filimu yeo neli nto yenca mwa miteñi yeo. Munahane taba ye, batu bane babuhile papali yeo mwa silimo sa 1914 feela, bafitelela palo kaufela ya bahasanyi ba Mubuso mwa lifasi kacenu! Lipiho lizwelapili kubonisa kuli ka 1916 batu babaeza 809,393 nebafumanehile kwa mikopano ya nyangela mwa United States, mi ka 1918 palo yeo neitofita fa 949,444. Baituti ba Bibele bao nebanani mafulofulo!

8. Mizwale nebafepile cwañi kwa moya ka nako ya ndwa yapili?

⁸ Ka nako ya ndwa ya lifasi yapili, nekuezizwe  buikatazo bobutuna bwa kufa lico za kwa moya ni kususueza Baituti ba Bibele banebali mwa libaka zeshutana-shutana. Litukiso zeo nelitiisize mizwale kuli bazwelepili kueza musebezi wa kukutaza. Bo Richard H. Barber, bane bakutaza ka nako yeo, bahupula kuli: “Nelukonile kutusa baokameli ba maeto basikai kuli bazwelepili mwa musebezi ni kutusa kuli magazini ya The Watch Tower izwelepili kuabelwa kwa batu ni kulumiwa kwa naha ya Canada kone ikwalezwi. Neninani tohonolo yakuluma likopi za bukanyana ya The Finished Mystery kwa balikani basikai bane balatehezwi ki libuka zabona hanelingilwe ki muuso. Muzwale Rutherford naalukupile kuli lulukise mikopano yemituna kwa litolopo lisikai za kwa wiko wa naha ya United States ni kuluma babuleli kuli bayo susueza hahulu mizwale baluna.”

9. (a) Ki kabakalañi batu ba Mulimu hanebatokwa kuhakululwa ni kukalimelwa mwahalaa lilimo za 1914 ni 1919? (b) Taba ya kuli nebatokwa kukalimelwa neisa bonisiñi?

⁹ Haki lika kaufela zene baeza Baituti ba Bibele mwahalaa lilimo za 1914 ni 1919 zene lumelelana ni likuka za mwa Mañolo. Nihaike kuli nebasepahala, mizwale nesi kamita inze banani mubonelo o lukile ka za kuipeya kwatasaa milonga. (Maro. 13:1) Kacwalo, ka sikwata fokuñwi nebasa ikambusangi kwa lindwa. Ka mutala, prezidenti wa naha ya United States hanaafile litaelo kuli la May 30, 1918, ki lizazi la kulapelela kozo, magazini ya The Watch Tower neisusuelize Baituti ba Bibele kuli baabane kwa litapelo zeo. Mizwale babañwi nebafile masheleñi a kutusa mwa ndwa mi basikai nebakeni busole ni kuyo lwana. Kono neikaba mafosisa kubulela kuli Baituti ba Bibele nebatokwa pili kuisiwa mwa butanga bwa Babilona Yomutuna kakuli nebatokwa kuhakululwa ni kukalimelwa. Niteñi, nese baikambusize kwa bulalpeli bwa buhata ka nako ya Ndwa ya Lifasi Yapili.—Mubale Luka 12:47, 48.

10. Ki muhato mañi onebangile Baituti ba Bibele ono bonisa kuli nebakuteka bupilo?

¹⁰ Nihaike kuli nebasa utwisisi ka kutala taba ya kuli Bakreste baswanela kuikambusa sina moluiutwiseza kacenu, Baituti ba Bibele nebaziba taba ye, ya kuli: Bibele ya hanisa kubulaya mutu. Kacwalo, nihaiba mizwale basikai bao bane bakeni busole ni kuya kwa ndwa ka nako ya Ndwa ya Lifasi Yapili, nebahanile ka kutiya kubulaya batu ka litobolo zenebalwezi. Babañwi bane bahanile kubulaya batu, nebaisizwe koneilwanelwa ndwa ka mulelo wa kuli bayo bulaiwa.

11. Muhato otomile fa Bibele wa Baituti ba Bibele wa kuhana kukena busole neutahisize kuli yomuhulu wa masole yomuñwi aikutwe cwañi?

¹¹ Kwaiponahalela hande kuli Diabulosi nasika tabela muhato onebangile mizwale ka nako ya ndwa, nihaike kuli muhato wo neusika luka. Ka libaka leo, atahisa ‘butata mwa libizo la mulao.’ (Samu 94:20) Yomuhulu wa masole, James Franklin Bell wa mwa Mpi ya U.S. hanaaabozi ni Muzwale J. F. Rutherford ni Muzwale W. E. Van Amburgh naapatuluzi kuli ba Likolo la Mulao mwa naha ya U.S. nebalikile kutahisa mulao mwa Ndu ya Milao ili one ukatahisa kuli mutu yahana kulwala litobolo mwa ndwa habulaiwe. Fo naatalusa Baituti ba Bibele. Ka bunyemi, yomuhulu wa masole yo wa libizo la Bell, a bulelela Muzwale Rutherford kuli: “Mulao wo neusika tomiwa kabakala kuli [Prezindenti wa U.S.] Wilson naupalelwisize; kono lwaziba mwa kumiezeza, mi lukaeza cwalo!”

12, 13. (a) Ki kabakalañi mizwale ba 8 bao hanebatomezwi lilimo zeñata mwa tolongo? (b) Kana kuba mwa tolongo nekutahisize kuli mizwale bapalelwe kuutwa Jehova? Mutaluse.

 ¹² Muuso wa fumana nzila ya kufa ka yona koto Baituti ba Bibele. Mizwale Rutherford ni Muzwale Van Amburgh, hamohocwalo ni babañwi ba 6 batamiwa. Katulo haneifiwa, muatuli wa taba naabulezi kuli: “Litumelo za bulapeli bwa baana ba, lilubeta hahulu kufita mpi ya German . . . Bafoselize muuso, masole, ni ba bulapeli kaufela mi kacwalo baswanela kufiwa koto yetuna hahulu.” (Buka ya Faith on the March, yeñozwi ki A. H. Macmillan, like. 99) Koto yeo neli yetuna hahulu luli. Baituti ba Bibele ba 8 bao, batomelwa lilimo zeñata mwa tolongo ya kwa Atlanta mwa Georgia. Nihakulicwalo, hamulaho wa ndwa, balukululwa mwa tolongo mi milatu ya bona yatakulwa.

¹³ Nihanebali mwa tolongo baana ba 8 bao, nebaikatulezi kulatelela mulao wa Mulimu. Mwa liñolo lene bañolezi mueteleli wa naha ya United States kukupa kuli balukululwe mwa tolongo, nebañozi kuli: “Tato ya Mulena sina moiboniselizwe mwa Mañolo ki ya kuli, ‘Musike mwa bulaya,’ kacwalo mañi ni mañi ya inezi ku Mulimu ni ya loba milao yahae ka kuitatela hanaa kushemubiwa ki Mulimu mi ukabulaiwa. Kacwalo, nebasike baitatela kubulaya batu.” Ao neli manzwi a bundume! Kusina kukanya, mizwale nebaka zwelapili kueza ka taata kuutwa Jehova!

14. Mutaluse ka kuitusisa Mañolo zeneezahezi mwahalaa silimo sa 1914 ni silimo sa 1919.

¹⁴ Liñolo la Malachi 3:1-3 litalusa nako kukala ka 1914 kuisa kwa makalelo a silimo sa 1919, ili nako yeo “bana ba Livi” nebaka keniswa. (Mubale.) Ka nako yeo, Jehova Mulimu yena “Mulena wa niti,” ni Jesu Kreste, yena “numwana wa tumelelano” bataha kwa tempele ya kwa moya kuto tatuba babasebeleza kwateñi. Hamulaho wa kuhakululwa, batu ba Jehova bane bakenisizwe nebaitukiselize kuamuhela musebezi omuñwi. Ka 1919, “mutanga ya sepahala ya na ni kutwisiso” naaketilwe kuli afepe batu ba Mulimu ka lico za kwa moya. (Mat. 24:45) Batu ba Mulimu cwale, nebalukuluzwi kwa kukuezo ya Babilona Yomutuna. Kuzwa feela ka nako yeo, bazwezipili kuekeza kwa zibo yabona ya tato ya Mulimu ni lilato labona ku Ndataa bona ya kwa lihalimu. Baitebuha luli kuli uba fuyauzi! ^[1]

15. Kulukulwa kwaluna kuzwa kwa butanga bwa Babilona Yomutuna kuswanela kuluama cwañi?

¹⁵ Kutabisa hahulu kuziba kuli nelulukuluzwi mwa buhapiwa bwa Babilona Yomutuna! Mulelo wa Satani wa kubata kufelisa Bukreste bwa niti fa lifasi upalile. Nihakulicwalo, haluswaneli kulibala mulelo wa lulukululezi Jehova mwa buhapiwa bo. (2 Makor. 6:1) Batu babañata babalata niti basahapilwe ki bulapeli bwa buhata. Batokwa kutusiwa. Lwakona kubatusa. Kacwalo, ka kulikanyisa mizwale baluna ba kwamulaho bane basepahalile, haike lulike molukonela kaufela kutusa batu bao kulukuluha kwa bulapeli bwa buhata!