1. Ang’o momiyo jotich Nyasaye ne nyalo bedo gi geno ni ne idhi golgi e tuech mar Babilon Maduong’?

E SULA mokalo, ne waneno kaka Jokristo madier nodonjo e tuech mar Babilon Maduong’. Gima ber en ni ne ok gidhi siko e tuech nyaka chieng’. Ka dine bed ni onge ng’ato ang’ata ma ne dhi wuok e din mar miriambo, kare chik ma Nyasaye ne ochiwo ni “Auru kuome, un joga” dobedo kayiem nono. (Som Fweny 18:4.) Dwaher ng’eyo ni to jotich Nyasaye nowuok e tuech mar Babilon Maduong’ karang’o. Kapok wang’eyo mano, ber mondo wayud dwoko mag penjo ma luwogi: Jopuonjre mag Muma ne ong’ado mar timo ang’o e wi wach Babilon Maduong’ kata ka higa mar 1914 pok nochopo? Owete gi nyimine ne nigi kinda e tij lendo e okang’ ma romo nade e kinde Lweny Mokwongo mar Piny? Be Jokristogo ne odonjo e tuech mar Babilon Maduong’ nikech Jehova ne dwa rieyogi?

2. En paro mane ma Jopuonjre mag Muma ne nigo e wi dinde mag miriambo?

² Higni mang’eny kapok Lweny Mokwongo mar Piny ochakore,  Charles Taze Russell kod jowetene nofwenyo ni kanise ma ne luongore ni Jokristo ne ok puonj adiera manie Muma. Mano nomiyo ging’ado mar wuok e din mar miriambo. Gaset mar Zion’s Watch Tower ma Novemba 1879 nowuoyo e wi paro ma Jopuonjre mag Mumago ne nigo ka nowacho kama: “Kanisa moro amora ma wacho ni omakore gi Kristo to konchiel riwo sirkande mag pinyni lwedo en kanisa ma Muma luongo ni jaterruok.” Wachno nonyiso maler ni ne giwuoyo kuom Babilon Maduong’.​—Som Fweny 17:1, 2.

3. En okang’ mane ma Jopuonjre mag Muma nokawo ma nyiso ni ne ging’eyo ni onego giwuog e din mar miriambo? (Ne picha manie chak sulani.)

³ Jopuonjre mag Mumago nong’eyo okang’ ma nonego gikaw. Ne ging’eyo ni Nyasaye ne ok nyal guedhogi ka ne gidhi nyime riwore gi din mar miriambo. Mano nomiyo gindiko barupe ma ne ginyisogo ni giwuok e dindego. Moko kuomgi nosomo barupego e lela e kanise ma ne gilemee. Kapo ni kanise moko ne ok oyienegi somo barupego e lela, ne gioro kopi mag barupego ne ng’ato ka ng’ato e kanisegigo. Ne ok gidwar gimoro amora ma ne tudogi gi din mar miriambo. Ne nitie kinde moko ma timo kamano ne nyalo miyo oneg ng’ato. Kata kamano, ka ne higni mag 1800 dhi ka rumo, sirkande mag pinje mang’eny koro ne ok riw lwedo ahinya weche mag din. E pinje kaka mago, ji ne ni thuolo wuoyo e weche mag Muma kendo kwedo puonj mag kanisa ma ok giluor ni inyalo sandgi.

4. E kinde Lweny Mokwongo mar Piny, Jopuonjre mag Muma ne neno nade Babilon Maduong’?

⁴ Jopuonjre mag Muma nong’eyo ni nyiso mana wedegi, osiepegi kod joma ne gilemogo chon ni giwuok e din mar miriambo ne ok oromo. Ne gidwaro ni piny mangima ong’e ni Babilon Maduong’ en jaterruok. Mano nomiyo jopuonjre otiyo gi kinda e pogo trakt 10,000,000 ma wiye ne wacho ni “The Fall of Babylon” e kind Desemba 1917 nyaka ka ne higa mar 1918 chakore. Mano nonyenyo e lela kaka kanise ma luongore ni Jokristo ne puonjo miriambo. Wachno nomiyo jotend din igi owang’ matek, to mano ne ok obwogo Jopuonjre mag Mumago nimar ne gidhi nyime gi tich maduong’no. Ne giramo mar winjo ‘Nyasaye kaka jaloch kar winjo dhano.’ (Tich 5:29) Mano nyisowa ang’o? Mano nyiso ni e kinde Lweny Mokwongo mar Piny, Jopuonjre mag Muma ne chako wuok e tuech mar Babilon Maduong’ mos mos kendo ne gikonyo jomamoko bende mondo otim kamano, to ok ni eka ne gidonjo e tuejno.

5. Ang’o momiyo wanyalo wacho ni owete ne nigi kinda e kinde Lweny Mokwongo mar Piny?

⁵ E higni mokalo, ne wapuonjo ni e kinde Lweny Mokwongo mar Piny, Jehova ne ok mor gi jotichne nikech ne ok giti tij lendo gi kinda. Ne waparo ni nikech mano, Jehova noyie mondo joge odonj e tuech mar Babilon Maduong’ kuom kinde machuok. Kata kamano, owete gi nyimine ma ne omakore gi Nyasaye e kind higni mag 1914 kod 1918, bang’e nowacho ni ne gitimo duto ma ginyalo mondo gilend gi kinda e kindeno. Nitie gik mang’eny ma nyiso ni owetego notimo kamano. Ng’eyo gik  ma notimore ne Jopuonjre mag Muma e kindego konyowa ng’eyo tiend weche moko mondik e Muma.

6, 7. (a) Gin pek mage ma Jopuonjre mag Muma ne nyaka nyagrego e kinde Lweny Mokwongo mar Piny? (b) Chiw ane ranyisi ma konyowa neno ni Jopuonjre mag Muma ne nigi kinda.

⁶ Kiwacho adier, Jopuonjre mag Muma ma ne nitie e kinde lwenyno (1914-1918) notimo duto ma ne ginyalo e tij chiwo neno. Timo kamano ne ok yot nikech nitie pek moko ma ne giromogo. Wanon ane ariyo kuomgi. Mokwongo, tich maduong’ ma ne itiyo e kindego ne en pogo buge ma lero Muma. Ka ne sirkal ogoyo marfuk buk miluongo ni The Finished Mystery e chak higa mar 1918, tij lendo nobedo matek ne owete mang’eny. Ne pok ging’eyo lendo ka gitiyo gi Muma kende, omiyo bugno e ma ne konyogi ahinya e lendo ne ji. Pek mar ariyo en ni tuwo mar Spanish Influenza notugore e higa mar 1918. Nikech tuwono ne landore e yo mayot kendo e okang’ malach, mano nomiyo tij lendo obedo matek ne owete mang’eny. Kata obedo ni Jopuonjre mag Muma noromo gi pekgo kaachiel gi mamoko, ne gitimo duto ma ginyalo mondo tij lendo odhi nyime.

⁷ E higa mar 1914 kende, Jopuonjre mag Muma nonyiso ji mokalo 9,000,000 sinema mar “Photo-Drama of Creation.” Sinemano noting’o pichni ma sudo moriwore gi dwol ma winjore kendo nonyiso sigand dhano chakre chuech nyaka e higni 1000 mar loch Kristo. Mano ne en sinema makende ahinya e kindeno. Kwan mar joma noneno sinemano e higa mar 1914 ne ng’eny moloyo kwan mar jolendo mag Pinyruoth e kindegi! Ripode moko nyiso ni e higa mar 1916 ji ma romo 809,393 nodhi e chokruoge e piny Amerka, to e higa mar 1918 kwanno nomedore mochopo 949,444. Jopuonjre mag Mumago ne nigi kinda miwuoro!

8. Ere kaka ne okony owete gi nyimine mondo odhi nyime tiyo ne Nyasaye e kinde Lweny Mokwongo mar Piny?

⁸ E kinde Lweny Mokwongo mar Piny, owete ma ne tayo ne timo kinda mondo ochiw chiemb chuny ne owete gi nyimine kendo ne gijiwogi. Mago duto ne  omiyo owete teko mar dhi nyime gi tij lendo. Richard H. Barber, ma ne en jalendo ma jakinda ahinya e kindeno, nowacho kama: “Ne watemo matek ma wakonyo jorit-alwora moko mondo kik we migepegi kendo ne wagoyo kopi moko mag The Watch Tower mi waoro Kanada kata obedo ni nogo gasedno marfuk e pinyno. Ne nitie buge matindo mag The Finished Mystery ma ng’ato ne nyalo soyo e ofuko, omiyo ne akowo kopi moko ne owete ma sirkal nosemayo bugego. Owadwa Rutherford nochano mondo watim chokruoge madongo e taonde moko e piny Amerka kendo ne waoro jogol-twak mondo odhi ojiw owete gi nyimine.”

9. (a) Ang’o momiyo ne dwarore ni orie jotich Nyasaye e kind higni mag 1914 gi 1919? (b) Kata obedo ni nonego orie jotich Nyasaye, en paro mane ma ok onego wabedgo?

⁹ Nitie gik moko ma Jopuonjre mag Muma ne timo e kind higni mag 1914 gi 1919 ma ne ok luwre gi puonj mag Muma. Ne ok ging’eyo maler tiend gima Jehova nowacho ni mondo giwinj sirkande mag dhano. (Rumi 13:1) Mano e momiyo giduto ne giriwoga sirkal lwedo. Kuom ranyisi, ka ne ker mar Amerka ogolo chik ni tarik 30 dwe mar Mei, 1918 obed odiechieng lamo mondo kuwe obedie e piny, The Watch Tower nojiwo Jopuonjre mag Muma ni mondo otim kamano. Owete moko nochiwo pesa misirogo lweny kendo moko kuomgi nobedo jolweny. Kata obedo ni ne onego oriegi, ok en gima owinjore wacho ni timbegigo e ma nomiyo gindonjo e tuech mar Babilon Maduong’. Mopogore gi mano, noyudo gisethegore gi din mar miriambo ka ne Lweny Mokwongo mar Piny chakore.​—Som Luka 12:47, 48.

10. Jopuonjre mag Muma nokawo okang’ mane motegno ma nyiso kaka ne gineno ngima?

¹⁰ Kata obedo ni ne ok ging’eyo weche duto e wi riwo lwedo sirkande mag dhano, wach achiel ma ne ging’eyo maler ne en ma: Muma ok oyie gi wach nek. Mano e momiyo kata mana owete manok ma nodonjo e lweny mokwongono, ne otamore nego jomoko. Moko kuomgi ma ne otamore neko ne iketo nyime e lweny mondo jowasigu oneggi.

11. Ere kaka sirkal notimo ka ne Jopuonjre mag Muma otamore neko e lweny?

¹¹ Jachien ne ok mor gi Jokristogo nikech ne gitamore nego jomoko e lweny. Nikech mano, nochako dhago Jokristogo kotiyo gi chike mag sirkal. (Zab. 94:20) Jatend jolweny moro e piny Amerka ma ne iluongo ni James Franklin Bell nonyiso Owadwa J. F. Rutherford kod Owadwa W. E. Van Amburgh ni sirkal ne otemo loso chik ma ne dwaro ni ng’ato ang’ata ma otamore neko e lweny bende inego. Nowuoyo kuom Jopuonjre mag Muma. Jatend jolwenyno nonyiso Owadwa Rutherford kama ka iye owang’: “Chikno ne ok okalo mana nikech Wilson [ker ma Amerka] e ma ne ok oyie kode, kata kamano, wang’eyo yo ma wabiro makougo, kendo mano e gima wadhi timo!”

12, 13. (a) Ang’o momiyo ne ong’adne owete aboro kum mar bedo e jela kuom higni mang’eny? (b) Be bedo e jela nomiyo owetego oweyo makore gi Jehova? Ler ane.

¹² Sirkal noyudo yo mar sando Jopuonjre mag Mumago mana kaka ne gisewacho. Owadwa Rutherford, Owadwa Van Amburgh, kod owete mamoko auchiel ma ne tayo Watch Tower  Society ne oter jela. Jang’ad bura ma ne oyalo kesgi nowacho kama: “Miriambo ma din mar jogi lando rach moloyo kata mana hinyruok ma jolweny manok mag Germany nyalo kelo . . . Jogi ochayo joma ni e sirkal, jolweny kendo gichayo nyaka dinde mamoko duto. Onego omigi kum mager ahinya.” (Faith on the March, ma ondik gi A. H. Macmillan, ite mar 99) To nomigi kum mager adier. Owete aborogo ne omi kum mar tuech kuom higni mang’eny e jela man Atlanta, Georgia. Kata kamano, ka ne lweny orumo, ne ogonygi kendo kesgino ne orumo mana kamano.

¹³ Owete aborogo ne omakore gi puonj mag Ndiko kaluwore gi kaka ne giwinjo tiendgi kata ka ne gin e jela. Ne gindiko ne ker ma Amerka ka gikwayo mondo ogonygi. Ne gindiko niya: “Chik Ruoth onyis maler e Ndiko ni, ‘Kik ineki.’ Mano e momiyo onge ng’ato ang’ata manie riwruokwa [International Bible Students] ma ochiwore ne Ruoth ma oikore ketho chikno nikech mano nyalo miyo oketh winjruokne gi Nyasaye kendo onyalo lalo ngimane nyaka chieng’. Mano e momiyo chunywa ok oyienwa nego dhano wadwa.” Mago weche ma nyiso chir gadier! Owetego ne ok oikore ketho chik Nyasaye kata matin!

14. Ler ane kitiyo gi Ndiko gik ma notimore e higa mar 1914 nyaka higa mar 1919.

¹⁴ Som Malaki 3:1-3. Ndikono lero kaka ne idhi pwodh “yawuot lawi” chakre higa mar 1914 nyaka e chak higa mar 1919. E kindego, Jehova Nyasaye, ma e “Ruoth,” kaachiel gi Yesu Kristo, ma e “jaote mar muma,” nobiro mondo onon joma ne tiyone e hekalu mar roho. Ka ne Jehova oserieyo jotichnego, koro ne giikore ne migepe momedore. E higa mar 1919, Jehova noketo “jatich mogen kendo mariek” ochiw chiemb chuny ne jood yie duto. (Mat. 24:45) Jotich Nyasaye koro ne ogony e tuech mar Babilon Maduong’. Chakre kindego ka dhi nyime, jotich Jehova osemedo puonjore gik mathoth e wi dwache kendo gisemedo here to mano nyalore nikech ng’wono mogundho mar Jehova. To mano kaka gimor gi yo ma Jehova osegwedhogigo! ^[1]

15. Nikech koro osegonywa e tuech mar Babilon Maduong’, onego watim ang’o?

¹⁵ To mano kaka wamor ni Jehova ne ogonyowa e tuech mar Babilon Maduong’! Kinda ma Satan osetimo mondo otiek Jokristo madier e piny ka osebedo ka nono. Kata kamano, onego wapar gimomiyo Jehova ne ogolowa e tuejno. (2 Kor. 6:1) Ji mathoth ahinya pod nie e tuech mar Babilon Maduong’. Onego okonygi mondo giwuogi, to wan e ma wanyalo konyogi. Omiyo, watimuru duto ma wanyalo mondo waresgi ka waluwo ranyisi mar owetewa ma kinde mosekalo!