Yeni ku mithzimbu

Yeni ku mitwe ya viñanda

Vapatukile ku Vulombelo vwa Makuli

Vapatukile ku Vulombelo vwa Makuli

“Eni vanu vange, tundeni kuli ikeye.”—KUJO. 18:4.

MYATHO: 72, 82

1. Likulahelo muka livakele nalyo vanu va Njambi ha kupatuka ku Mbambilone Yakama, cho tuthimutwiya ha vihula muka?

MU CHILONGETHA chinahu, tunalilongethele vyuma vyanenethele ngwavo Vaka-kilisitu va kulongwa vakovele mu vundthzinda vwa Mbambilone. Oloni vuthunga vumwetha ngwavo kuvatumbamenemo myaka yaingi manene. Njambi wendekele ngwendi: “Eni vanu vange, tundeni kuli ikeye.” Awa majwi alishulithilile kuli vakevo omwo vapatukile ku vulombelo vwa makuli vwa mu kaye koshe. (Tandeni Kujombolola 18:4.) Tushaka kuthzivuka thimbu ivapatukile vanu va Njambi mu vundthzinda vwa Mbambilone. Oloni tunapande tayi kukumbulula evi vihula vinakavangeyaho: Vyuma muka vivalingile Vaka-kulilongetha Mbimbiliya mu myaka ya kukokela ku 1914 mangana valyangunune ku Mbambilone Yakama? Vandolome vetu vapangele vati na ntwima chipangi cha kwambulula mu thimbu ya Ndthzita ya Kaye ya Kulivanga? Kulithethza muka kwakele mukati ka kuvanangula ha thimbu ya Ndthzita ya Kaye ya Kulivanga na thimbu ivakele mu vundthzinda vwa Mbambilone?

“KUWA KWA MBAMBILONE”

2. Vyuma muka vivalingile Vaka-kulilongetha Mbimbiliya va kulivanga kutaletha kuli Mbambilone Yakama?

2 Mu myaka yaingi ya kukokela ku Ndthzita ya Kaye ya Kulivanga, Charles Taze Russell na vavuthamba vendi vanangukile ngwavo vichachi vyavingi kuvyakele na kulongetha vuthunga vwa mu Mbimbiliya. Mukemwo valyangwilile kujeneka kulikwatathana na vulombelo vwa makuli. Mangazini ya Zion’s Watch Tower ya November 1879, yendekele ha vyuma vivakulahelele ngwavo: “Kutwapandele kulikwatathana na chachi ije ilishasha kupwa ya kujela na kupangela Kilisitu, okuni vaka-kaye (chikashama) vakevo vali na kuikundwiya”. Vithoneka vimwetha ngwavo inapu chachi ya kujwala ngechi lika mwa Mbambilone Yakama.—Tandeni Kujombolola 17:1, 2.

3. Chuma muka chivalingile Vaka-kulilongetha Mbimbiliya chije chasholwele ngwavo vathzivukile ngwavo kuvapandele kulikwatathana na vulombelo vwa makuli? (Kengeni chikupulo ha liputa 27.)

3 Vanalume na vanakathzi vaje vathingimikile Njambi vathzivukile vivapandele kulinga. Vathzivukile ngwavo Njambi katha kuvavethzikitha nga vatwalelelaho kulikwatathana na vimbunga vya vulombelo vwa makuli. Ngechi, Vaka-kulilongetha Mbimbiliya vavangi vathonekele mikanda ya kutunda mu vichachi. Vithimbu vimo, eyi mikanda vaitandelele ku mbunga na ku viwano vya chachi. Ku mitambela kuje vavindikile kutandela mikanda ku mbunga, vamo vakele na kuyana ku vamembala voshe va mu chachi. Vashakele kulyangununa ku vulombelo vwa makuli. Mu ngila ikwavo, kulinga ngocho kunethi kuvakokela vukalu vwakama. Oloni mu mafuti amangi, Vaka-kuyula vechelele kulikwatathana manene na vichachi ku mamanethelelo a myaka ya ma 1800. Vanu vathzitukile kwendeka ha viñanda vya vulombelo na kuvyana vilongetha vya kuhenga vya mu vichachi.

4. Chuma muka chalingiwile mukati ka vanu va Njambi na Mbambilone Yakama, mu thimbu ya Ndthzita ya Kaye ya Kulivanga?

4 Vaka-kulilongetha Mbimbiliya vathzivukile lalo ngwavo kuvapandele lika kuleka vavushoko vwavo na vavuthamba vavo na vanu va mu chachi ngwavo vanatundu mu vulombelo vwa makuli. Oloni kaye koshe kanapandele kuthzivuka chifwa cheyi Mbambilone Yakama nambe ngwetu chikwithzi wa mu vulombelo. Ngechi, mu December 1917 na ku maputukilo a 1918, Vaka-kulilongetha Mbimbiliya vavangi vapangele na ntwima mu kwana vanu matilakiti a kupwa 10,000,000 aje akele na mutwe wa “Kuwa kwa Mbambilone.” Valumbunwinemo vya vichachi vya makuli. Echi chaluvalethele manene vantwama va mu vulombelo vwa makuli. Oloni Vaka-kulilongetha Mbimbiliya vatwaleleleleho kupanga echi chipangi cha theho. Valyangwilile “kwononoka Njambi kethi vanu” embwe. (Vili. 5:29) Vika vitulilongethaho? Twamono ngwetu ava Vaka-kilisitu va vanalume na vanakathzi kuvakovelele mu vundthzinda vwa Mbambilone Yakama mu thimbu ya Ndthzita, oloni vakele na kupatuka, cho vakwathele vakwavo lalo mangana navo vapatukemo.

KUPANGA NA NTWIMA MU THIMBU YA NDTHZITA YA KAYE YA KULIVANGA

5. Vukaleho muka vumwetha ngwavo vandolome vetu vapangele na ndthzili mu thimbu ya Ndthzita ya Kaye ya kulivanga?

5 Mu myaka ya kunima, twakulahelele ngwetu Yehova waluvalelele vanu vendi mwafwa kuvapangele na ndthzili chipangi cha kwambulula mu thimbu ya Ndthzita ya Kaye ya Kulivanga. Twamwene ngwetu echi chikecho chanenethele ngwavo Yehova avechelele kupwa vindthzinda va Mbambilone Yakama ha kathimbu kakandondo lika. Oloni vandolome na vandokathzi va kulongwa vaje vapangelele Njambi mukati ka 1914 na 1918, vendekele ngwavo vanu voshe va Mwene, vethekele muvathelele mwoshe mangana vatwaleleleho mu chipangi cha kwambulula. Kuli vukaleho vwa kushula vumwetha vuthunga vweyi ñanda. Kuthzivithitha mwamuvwa vya mithzimbu yetu ya kunima, kunatukwatha lalo tuthzivithithe mu kushula vyuma vimo vyalingiwile vije vivanathoneka mu Mbimbiliya.

6, 7. (a) Vukalu muka vuvaliwanene navwo Vaka-kulilongetha Mbimbiliya mu thimbu ya Ndthzita ya Kaye ya Kulivanga? (b) Endekeni vyakumwenako vije vimwetha ngwavo Vaka-kulilongetha Mbimbiliya vapangele na ndthzili.

6 Kwendeka lika vuthunga, Vaka-kulilongetha Mbimbiliya vaje vakeleko mu thimbu ya Ndthzita ya Kaye ya Kulivanga (1914-1918), vapangele na ndthzili mu kwambulula. Oloni kuli vyuma vyavingi vyavonowethele kupanga mwamuvwa echi chipangi. Tuthimutwiyako lika vivali. Cha kulivanga, chipangi chakama chivapangele mu thimbu oyo, chapwile cha kupangethzela mavulu aje anemana ha Mbimbiliya, ku vanu. Oloni omwo vaka-fulumende vavyanethele kupangetha livulu lya The Finished Mystery ku maputukilo a 1918, vandolome vavangi vawanene vukalu mu kwambulula. Vakulahelele lika livulu lya The Finished Mystery mangana “livendekeleko,” mwafwa ha thimbu oyo, te kanda vathzivuke kupangetha lika Mbimbiliya mu kwambulula. Chamuchivali, mu 1918 kwethzile mushongo wa Spanish flue. Owo mushongo wonowethele vaka-kwambulula kuya na kwendela vanu. Nameme kwasholokele ovu vukalu na vukwavo vwavwingi, oloni Vaka-kulilongetha Mbimbiliya voshe vapangele na ndthzili mangana vatwaleleleho mu chipangi cha kwambulula.

Vaka-kulilongetha Mbimbiliya vapangele na ndthzili (Kengeni palangilafu 6, 7)

7 Vaka-kulilongetha Mbimbiliya vakengethele vanu va kupwa 9,000,000 vweho vwa “Photo-Drama of Creation” mu mwaka wa 1914 lika. Ovu vweho vwapwile vwa vikupulo vije vyendelela na chilumo cha vyuma vyakelemo, cho yamwethele mithzimbu ya kutunda ku kutanga kwa vanu na kweta ku mamanethelelo a myaka 1000. Echi chapwile chikwata chachivwa mu thimbu ije. Mithzimbu imwetha ngwavo vanu vaje vayongwele ovu vweho mu 1914 lika, vapwile vavangi kutuvakana vaka-kwambulula vya Vumwene vaje vali mu kaye koshe matangwa ano. Mithzimbu ikwavo imwetha lalo ngwavo mu 1916, vanu va kupwa 809,393 vaile ku viwano vya mbunga mu United States, cho mu 1918, eyi nambala yalivwethzelelele kweta ku 949,444. Vaje Vaka-kulilongetha Mbimbiliya vapangele na ndthzili.

8. Vandolome vetu vawanene vati vyakulya vya ku sipilitu mu thimbu ya ndthzita ya kaye ya kulivanga?

8 Kwakele kufwitangana kwakama mu thimbu ya ndthzita ya kaye ya kulivanga mangana Vaka-kulilongetha Mbimbiliya vaje vakele mu mitambela yaingi vawane vya kulya vya ku sipilitu na kuvatakametha. Echi chavanene ndthzili ya kutwalelelaho mu chipangi cha kwambulula. Richard H. Barber, uje wakeleko ha thimbu oyo wendekele ngwendi: “Twavwahethele ngwetu tunyungi va kuthzenguluka va kupwamo vatwaleleleho na chipangi chavo na kwana vanu mangazini ya Kaposhi ka Kukengela na kuitwala ku Canada kuje kuvavindikile vanu kuitambula. . . . Yange njakele na chipangi cha kutumina vavuthamba vetu tumavulu twatundondo twa The Finished Mystery mwafwa vavatambwile aje avakele nawo. Ndolome Rutherford wayongwele ngwendi tuvwahethe viwano vya mutambela mu vinganda vimo vya mu United States na kutuma vaka-kwendeka viñanda mangana vakatakamethe vavuthamba vetu.”

KUJELETHA VANU VA NJAMBI

9. (a) Mwafwa vika vanu va Njambi vanapandele kuvanangula hakati ka mwaka wa 1914 na 1919? (b) Vyuma muka kutwapandele kuthinganyeka ha kuvanangula kwavo?

9 Kuli vyuma vimo vivalingile Vaka-kulilongetha Mbimbiliya mukati ka myaka ya 1914 na 1919 vije vyalithevukile na vinangulo vya mu Vithoneka. Nameme valongethele vuthunga, oloni kuvathzivithithile mwamuvwa vikwalumbunwine kwononoka kuli vaka-kushwana. (Loma 13:1) Ngechi ha kupwa chivunga, valikovelethele mu vilinga vya vindthzita. Chakumwenako, pulezidenti wa ku United States mwashikile ngwendi lya May 30, 1918 lipwe litangwa lya kulombelela kwoloka, Kaposhi ka Kukengela kashongangeyeye Vaka-kulilongetha Mbimbiliya ngwavo navo vakalombele. Vandolome vamo vanene vimbongo mangana vikwathe mu vipangi vya ndthzita, vakwavo cho vakovelele mu mingelo oku vanakwata mata na mikwale. Oloni kutwapandele kuthinganyeka ngwetu Vaka-kulilongetha Mbimbiliya vakele mu vundthzinda vwa Mbambilone Yakama mangana Njambi avanangule. Vathzivithithile ngwavo kuvapandele kulikwatathana na vulombelo vwa makuli, ngechi mu thimbu ya Ndthzita ya kaye ya Kulivanga kuvalikwatathanene lalo na vulombelo vwa makuli.—Tandeni Luka 12:47, 48.

10. Vika vivalingile Vaka-kulilongetha Mbimbiliya vije vyamwethele ngwavo vathingimikile mwonyo?

10 Nameme Vaka-kulilongetha Mbimbiliya kuvathzivithithile vyoshe vikwalumbunwine kulyangununa ku kaye ngwe mututhzivithithila yetu ano matangwa, kuli chuma chimo chivathzivukile. Vathzivukile ngwavo Mbimbiliya yavindika kuthsiya vanu. Ngechi vaje vandolome vakwatele mata na kukovela mu mingelo mu thimbu ya Ndthzita ya Kaye ya Kulivanga, navo vavyanene kuthsiya vakwavo. Vanu vamo vaje vavyanene kuthsiya, vakele na kuvatwala kuje kuvakele na kulwila ndthzita mangana vakavathsiye.

11. Vaka-mashiko vayongwele kulinga vika kuli Vaka-kulilongetha Mbimbiliya vaje vakavangeyeye lishiko lya mu Vithoneka kutaletha ku kulwa ndthzita?

11 Liyavolo waluvalele manene ha vyuma vivalingile ava vandolome va kujeneka kuthungama, kutaletha ku ndthzita. Ngechi wayongwele “vya muka,” kwitila muli ‘vaka-mashiko.’ (Myatho 94:20) Mukulunu wa mashwalale James Franklin Bell wa ku America, walekele Ndolome J. F. Rutherford na W. E. Van Amburgh ngwendi Ndipatimende ya Vaka-vinkuta ya ku America inatungu lishiko lije litavetha kuthsiya munu uje avyana kukwata vuta na kulwa mu ndthzita. Walumbunwine vene Vaka-kulilongetha Mbimbiliya. Ou mukulunu Bell wendekele na matoto kuli Ndolome Rutherford ngwendi: “Pulezidenti wa ku America, Wilson navyana eli lishiko, oloni tuwana ngila yeka yakuminyanyamethelamo. Chili vene tuiwana.”

12, 13. (a) Mwafwa vika vandolome 8 vaje vakele na moko vavakele mu kamenga ha myaka yaingi? (b) Kukala mu kamenga kwanenethele ngwavo vandolome vetu vajeneke kwononoka kuli Yehova ndi? Lumbununeni.

12 Ava vaka-mashiko vawanene ngila ya kuyandethelamo vandolome vetu. Ndolome Rutherford na Van Amburgh na vakwavo 6 vaje vemanenene Watch Tower Society, vavakele mu kamenga. Ha thimbu ya kuthompa ñanda yavo, lyako wendekele ngwendi: “Vulombelo vwa ava vanalume vunapu vwavuvi manene, cho ndthzili yavo inatuvakana mbunga ya mashwalale va ku German . . . Kuvashawile lika vakulunu va fulumende, oloni vanashaula vakulunu voshe va mu vichachi vyoshe. Ngechi, tunapande kuvana kashitiko kakama manene.” (Faith on the March, by A. H. Macmillan, p. 99) Chili vene chalingiwile. Ava Vaka-kulilongetha Mbimbiliya vakupwa 8, vavakele mu kamenga ka ku Atlanta ku Georgia ha myaka yaingi. Oloni ndthzita muyahwile, vavapatwile, cho mulonga wavo wahwile.

13 Nameme vakele mu kamenga, ava vandolome 8 vatwaleleleho kunyunga vyuma vivalilongethele mu Vithoneka. Mu mukanda wa kulomba ngwavo vavathzivile ngothzi uvathonekelele pulezidenti wa ku United States, vathonekelemo ngwavo: “Chithzango cha Mwene chili mu Vithoneka chimwetha ngwavo ‘kethi mukathsiye,’ ngechi Muka-kulilongetha Mbimbiliya woshe uje apokola eli lishiko, alivindametha ikeye vavenya kuli Njambi. Anyongetha mwonyo wendi. Mukemwo ava vanu valyangwilile kujeneka kuthsiya vanu.” Awa majwi apwile a kukanyama. Vandolome vetu vatwaleleleho kukanyametha likulahelo lyavo.

KUPATUKILILA

14. Lumbununeni vyuma vyalingiwile kutunda mu 1914 kutwala mu 1919, kupangetha Vithoneka.

14 Mukanda wa Malakiya 3:1-3 unalumbununa vya thimbu ya kutunda mu mwaka wa 1914 kweta ku maputukilo a 1919, omwo va kuvwavetha nambe ngwetu “Valevi” vavajelethele. (Tandeni.) Ha thimbu oyo, Yehova Njambi wa vuthunga, “Shukulu Kalunga,” hamo lika na Yesu Kilisitu, “muluwa,” vethzile ku tembele ya ku sipilitu na kwilula vaje vakele na kupangako. Munima ya kuvanangula, vangamba va Yehova va kujela valyanene kupanga na ndthzili chipangi chikwavo. Mu 1919, vangwile “ndungo wa kulongwa na mana” mangana avwahethele vakwavo vaka-kukulahela vyakulya vya ku sipilitu. (Mateo 24:45, NWT) Vanu va Njambi vapatukile ku vilongetha vya Mbambilone Yakama. Kutunda lika mu thimbu oyo, Yehova nakwatha vanu vendi vatwaleleleho kuthzivithitha chithzango chendi na kukanyametha chithzemo chavo kuli Ishavo wa Mwilu. Vakakandelela manene ha kuvethzika chi vali nacho. [1]

15. Kupatuka kwetu ku Mbambilone Yakama kunapande kutushongangeya kulinga vika?

15 Tunavwahelela manene omwo twapatuka ku vundthzinda vwa Mbambilone Yakama. Matumbe a Satana a kwonowetha Vulombelo vwa vuthunga hano hathi anonwa. Oloni tunapande kupangetha mwamuvwa oku kupatuka kwetu kwanatwana Yehova. (2 Koli. 6:1) Vwingi vwa vanu va vimbunge vyavivwa vachili mu vundthzinda vwa vulombelo vwa makuli. Tunapande kuvakwatha na kuvatwamenena mangana vatundemo. Tutembwinineni vandolome vetu va kunima, ha kupanga mutwathela mwoshe mangana tukwathe vanu vapatuke ku vulombelo vwa makuli.

^ [1] (palangilafu 14) Kuli vyuma vyavingi vije vimwetha ngwavo kwakele kulifwa mukati ka vundthzinda vwa Vayunda ha myaka 70 ku Mbambilone na vyuma vyalingiwile kuli Vaka-kilisitu omwo kwasholokele vaka-kutengulukila. Oloni vundthzinda vwa Vayunda kuvwapwile vupolofweto vwa vyuma vije vyalingiwile kuli Vaka-kilisitu. Ovu vundthzinda vunalithethze kwetheketha na vithimbu. Ngechi kutwapandele kwetheketha vyuma vije vyalingiwile ku vundthzinda vwa Vayunda ngwetu hamo vikevyo lalo vyalingiwile kuli Vaka-kilisitu va kuvwavetha vaje vakeleko mu mwaka wa 1919.