1. Kumbi tiziŵa wuli kuti ŵanthu aku Chiuta atingi afwatulikengi mu Babiloni Mukulu, nanga tikambisanengi mafumbu nanga?

MUNKHANI yajumpha, tingusambira mo Akhristu akugomezeka angujaliya akapolu a Babiloni. Uthenga wamampha ngwakuti, atingi ajengi akapolu mpaka muyaya cha. Chiuta wangulamula kuti: “Tuwanimu mwaku iyu mwa ŵanthu ŵangu.” Mazu yanga ngatingi ngafiskikengi cha asani anguleka kutuwamu mu visopa vaboza. (Ŵerengani Chivumbuzi 18:4.) Tikhumbisisa kuziŵa nyengu yo ŵanthu aku Chiuta angutuliyamu limu mu ukapolu wa Babiloni! Kweni chakwamba, tiyeni timuki mafumbu yanga: Pa nkhani ya Babiloni Mukulu, kumbi Akusambira Bayibolu anguchitanji chechendafiki chaka cha 1914? Kumbi abali ndi azichi angugwira wuli ntchitu yakupharazga pa nyengu ya Nkhondu Yakwamba ya Pacharu Chosi? Kumbi pe kukoliyana pakati pa kuchenyeka ndi kupasika ulongozgi ko akusambira Bayibolu akhumbikanga ndi kuja akapolu a Babiloni?

2. Kumbi Akusambira Bayibolu anguchitanji pa nkhani ya chisopa chaboza mwakukoliyana ndi vo anguziŵa?

² Mu vyaka vakuvuli, Nkhondu Yakwamba ya Pacharu Chosi yechendachitiki, Charles Taze Russell ndi anyaki anguziŵa kuti magulu nga  matchalitchi ngachikhristu ngasambizanga uneneska cha. Mwaviyo, anguleka mwaliŵi kuchita vinthu limoza ndi visopa vaboza. Mu November 1879, Chigongwi cha Alinda cha Chingelezi, chingukamba mwambula kubisa vo yiwu agomezanga mwakukoliyana ndi vo Bayibolu likamba. Chigongwi ichi chinguti: “Tchalitchi lelosi lo likamba kuti ndi mwali mutuŵa yo wateŵete Khristu kweni likoliyana ndipuso liwovyeka ndi maboma ngacharu (chikoku), titenere kulidana nge mo Bayibolu likambiya kuti huli,” lo limiya Babiloni Mukulu.—Ŵerengani Chivumbuzi 17:1, 2.

3. Kumbi Akusambira Bayibolu anguchitanji mwaliŵi vo vingulongo kuti anguvwisa kuti akhumbikanga kutuwamu mu chisopa chaboza? (Wonani chithuzi cho che papeji 26.)

³ Anthurumi ndi anthukazi akopa Chiuta, anguziŵa vo akhumbikanga kuchita. Chiuta watingi waŵatumbikengi cha asani angulutiriza kuchita vinthu limoza ndi visopa vaboza. Mwaviyo, Akusambira Bayibolu anandi angulemba makalata ngakuti atuwamu mu matchalitchi ngo ŵenga. Nyengu zinyaki, aŵerenganga makalata ngo pakweru asani awungana mu tchalitchi. Kuvigaŵa vo akanizanga kuŵerenga makalata pakweru, Akusambira Bayibolu atumizanga makalata ku munthu weyosi wa mu tchalitchi lo. Yiwu achitanga ivi chifukwa akhumbanga cha kulutiriza kuja mu chisopa chaboza! Asani venga vyaka vakuvuli, kuchita vinthu mwambula mantha viyo kwatingi kuchitisengi kuti akumani ndi masuzgu ngakulu. Mu vyaka va m’ma 1870, muvyaru vinandi Boma lingwamba kuleka kuŵikiya kuvuli matchalitchi. Chifukwa chakuti ŵanthu a muvyaru venivi awopanga cha kuti apasikengi chilangu, ŵenga ndi wanangwa wakukambisana nkhani zakukwaskana ndi visopa kweniso kususka pakweru visopa vo vengaku pa nyengu yo.

4. Kumbi Akusambira Bayibolu anguchita wuli ndi Babiloni Mukulu pa nyengu ya Nkhondu Yakwamba ya Pacharu Chosi?

⁴ Akusambira Bayibolu anguwona kuti akhumbikanga kuchita vinandi kuluska ŵaka kukambiya abali ŵawu, anyawu ndipuso ŵanthu wo apempheranga nawu kuti atuwamu mu chisopa chaboza. Yiwu anguwona kuti charu chosi chikhumbika kuziŵa kuti Babiloni Mukulu wachita uhuli! Mwaviyo, kwambiya mu December 1917 mpaka kukwambiriya kwa chaka cha 1918, Akusambira Bayibolu masawuzandi ngamanavi angugaŵiya mwaphamphu timapepala takukwana 10,000,000 ta mutu wakuti, “Kuwa kwa Babiloni.” Timapepala yiti tinguvumbuwa kuti matchalitchi ngachikhristu, ngaboza. Ivi vinguchitisa kuti alongozgi a visopa akwiyi ukongwa kweni Akusambira Bayibolu, anguwopa cha ndipu angulutiriza kugwira ntchitu yakukhumbika yeniyi. Yiwu angusimikiza mtima kuti avwiyengi “Chiuta nge wakulamuliya, m’malu mwakuvwiya ŵanthu.” (Mac. 5:29) Kumbi venivi vilongonji? Vilongo kuti pa nyengu ya Nkhondu Yakwamba ya Pacharu Chosi, Akhristu auneneska anguja akapolu a Babiloni Mukulu cha, m’malu mwaki pa nyengu yeniyi angwamba kuleka kuchita vinthu limoza ndi Babiloni ndipu awovyanga so anyawu kuti aleki.

5. Ndi vinthu nivi vo abali ndi azichi angukamba vo vilongo kuti apharazganga mwaphamphu pa nyengu ya Nkhondu Yakwamba ya Pacharu Chosi?

⁵ Mu vyaka vajumpha, tagomezanga kuti Yehova wangukondwa cha ndi Akusambira Bayibolu chifukwa chakuti apharazganga mwaphamphu cha pa nyengu ya Nkhondu Yakwamba ya Pacharu Chosi. Tagomezanga kuti chenichi ndichu chenga chifukwa cho Yehova wanguzomereze kuti aje akapolu a Babiloni Mukulu kwa nyengu yimanavi. Kweni abali ndi azichi akugomezeka wo anguteŵete Chiuta mu 1914 kuzifika mu 1918, angukamba kuti ŵanthu ŵa Ambuya anguchita vosi vo atingi afiskengi kuti ntchitu yakupharazga yilutiriyi. Pe ukaboni wakukwana  wo ulongo kuti vo angukamba venga vauneneska. Kuziŵa umampha mbiri ya gulu lidu kwatiwovya kuti tivwisi vinthu vinyaki vo vikuchitika vo vikulembeka m’Bayibolu.

6, 7. (a) Kumbi ndi vinthu nivi vo vinguchitisa kuti kuje kwakusuzga kuti Akusambira Bayibolu apharazgengi pa nyengu ya Nkhondu Yakwamba ya Pacharu Chosi? (b) Kambani vakuyeruzgiyapu vo vilongo kuti Akusambira Bayibolu apharazganga mwaphamphu.

⁶ Kukamba uneneska, Akusambira Bayibolu angupharazga mwaphamphu pa nyengu yo Nkhondu Yakwamba ya Pacharu Chosi (1914 mpaka 1918) yachitikanga. Penga vifukwa vinandi vo vinguchitisa kuti kuje kwakusuzga kupharazga pa nyengu iyi. Tiyeni tikambisani vifukwa viŵi. Chakwamba, ntchitu yikulu yo agwiranga yenga yakugaŵiya mabuku ngo ngakonkhosanga fundu za m’Bayibolu. Abali ndi azichi anandi asuzgikanga kupharazga chifukwa buku lakuti The Finished Mystery lingukanizika ndi arara aboma kukwamba kwa chaka cha 1918. Yiwu ŵenga ŵechendasambiri kupharazga mwakugwirisiya ntchitu Bayibolu pe ndipu athembanga buku lenili kuti ndilu “liŵalongoloriyengi.” Chifukwa chachiŵi chenga chakuti mu 1918, kungwamba chifuŵa chakofya cha Fuluwenza cha ku Spain. Chifuŵa chenichi chingufika muvyaru vinandi ndipu apharazgi asuzgikanga kwenda mwakufwatuka. Chinanga kuti penga masuzgu ngenanga kweniso nganyaki, Akusambira Bayibolu anguyesesa kuti ntchitu yakupharazga yilutiriyi.

⁷ Mu chaka cha 1914, Akusambira Bayibolu amanavi anguwonesa “Seŵeru la Vithuzi va Chilengedu” ndipu ŵanthu akujumpha 9,000,000 anguwonere seŵeru lenili. Mu Seŵeru ili, angusazga vithuzi ndi mazu kweniso sumu ndipu lalongonga mbiri ya ŵanthu kutuliya po Adamu wangulengeke mpaka kukumaliya kwa Ulamuliru wa Vyaka 1,000. Yiwu ŵenga akwamba kuwonesa seŵeru laviyo. Ŵanaŵaniyani fundu iyi: Chiŵerengeru cha ŵanthu wo anguwonere seŵeru lenili mu chaka cha 1914 pe, chenga chikulu kuluska chiŵerengeru cha apharazgi wosi a Ufumu pacharu chosi mazuŵa nganu! Malipoti ngalongo so kuti mu 1916, ŵanthu akukwana 809,393 anguza pa maunganu nga mpingu mucharu cha America ndipu mu 1918, chiŵerengeru ichi chingukwera kufika pa 949,444. Ivi vilongo kuti Akusambira Bayibolu apharazganga mwaphamphu.

8. Kumbi abali ndi azichi achiskikanga wuli pa nyengu ya Nkhondu Yakwamba ya Pacharu Chosi?

⁸ Pa nyengu ya Nkhondu Yakwamba ya Pacharu Chosi, abali anguleka cha kupereka mabuku  kweniso kuchiska Akusambira Bayibolu wo ŵenga mumalu ngakupambanapambana. Ivi vinguwovya abali kuti alutirizi kugwira ntchitu yakupharazga. Richard H. Barber, yo wenga waphamphu pa nyengu iyi, wangukamba kuti: “Tingufiska kutuma akuwonere madera kuti ayendiyengi mipingu chinanga kuti ŵenga amanavi ndipuso tingulutiriza kutumiza magazini nga Chigongwi cha Alinda mumipingu kweniso ku Canada ko ngenga ngakukanizika. Ini ndingupasika ntchitu yakutumiza mabuku ngamanangamana nga The Finished Mystery kwa abali ndi azichi anandi wo anguŵalonda. Mubali Rutherford wangukamba kuti mumatawuni nganandi kuzambwi kwa America muchitiki maunganu ngakulungakulu ndipu titumizeku abali kuti akakambi nkhani zakuchiska abali ndi azichi.

9. (a) Ntchifukwa wuli Akusambira Bayibolu akhumbikanga kuchenyeka ndi kupasika ulongozgi kutuliya mu 1914 mpaka mu 1919? (b) Chinanga kuti akhumbikanga kuchenyeka, kumbi tikhumbika cha kuŵanaŵananji?

⁹ Vinthu vinyaki vo Akusambira Bayibolu achitanga kutuliya mu 1914 mpaka mu 1919, vakoliyananga cha ndi fundu za m’Malemba. Chinanga kuti achitanga vinthu mwauneneska, ndi nyengu zosi cha po ajanga ndi maŵanaŵanu ngakwenere pa nkhani yakuvwiya arara aboma. (Ŵar. 13:1) Mwaviyo, nyengu zinyaki achitangaku vinthu vinyaki vakukwaskana ndi nkhondu. Mwakuyeruzgiyapu, pulezidenti wa ku America wati walamula kuti pa May 30, 1918, ŵanthu apemphere chimangu, Chigongwi cha Alinda chinguchiska Akusambira Bayibolu kuti nawu apemphereku. Akusambira Bayibolu anyaki angupereka ndalama kuti awovyi pa nkhondu ndipu anyaki angusere usilikali ndipu alutanga ku nkhondu. Chinanga kuti venga viyo, kungaŵa kunangisa kuŵanaŵana kuti Akusambira Bayibolu anguja akapolu a Babiloni Mukulu chifukwa chakuti akhumbikanga kuchenyeka ndi kupasika ulongozgi. Mwakupambana ndi venivi, yiwu anguziŵa kuti akhumbikanga kutuwamu mu chisopa chaboza ndipu pa nyengu ya Nkhondu Yakwamba ya Pacharu Chosi, ŵenga pafupi kutuliyamu limu.—Ŵerengani Luka 12:47, 48.

10. Kumbi Akusambira Bayibolu anguchitanji vo vingulongo kuti awonanga umoyu kuja wakupaturika?

¹⁰ Mwakupambana ndi isi, Akusambira Bayibolu aziŵanga vinandi cha pa nkhani yakuleka kusere usilikali kweni aziŵanga fundu yakuti: Bayibolu likaniza kubaya munthu. Mwaviyo, chinanga kuti abali amanavi angusere usilikali pa nyengu ya Nkhondu Yakwamba ya Pacharu Chosi, yiwu angukana kubaya ŵanthu. Anyaki wo akananga, aŵaŵikanga panthazi ku nkhondu kuti abayiki.

11. Kumbi arara aboma anguchita wuli Akusambira Bayibolu ŵati akana kuchitaku nkhondu chifukwa cha vo Malemba ngakamba?

¹¹ Viwoneke limu kuti Dyaboli wangukwiya ukongwa chifukwa chakuti abali ŵenaŵa akananga kuchitaku nkhondu. Mwaviyo, iyu wangwambisa “masuzgu kuziya mu marangu.” (Sumu 94:20) James Franklin Bell, mura wa asilikali a ku America wangulongo venivi po wakambisananga ndi mubali J. F. Rutherford kweniso W. E. Van Amburgh. Iyu wangukamba kuti Dipatimenti yakuwona za urunji mucharu cha America, yingupempha boma kuti lizomerezi dangu lakuti munthu weyosi yo wakana kuchitaku nkhondu wabayikengi. Iyu wachikamba ivi, wang’anamuwanga Akusambira Bayibolu. Mura wa asilikali mwenuyu, wangukambiya Mubali Rutherford mwakukwiya kuti: “Boma likuzomereza cha vo tingupempha chifukwa Wilson [Pulezidenti wa ku America] ndiyu wangukana kweni tiziŵa vo tichitengi, timalanengi namwi!”

12, 13. (a) Ntchifukwa wuli abali 8 anguŵakambiya kuti aje mujeri kwa nyengu yitali? (b) Kumbi kuŵikika mujeri kunguchitisa kuti abali yaŵa aleki kuvwiya Yehova? Konkhosani.

¹² Arara aboma angufiska vo angukamba.  Mubali Rutherford, Van Amburgh ndi abali anyaki 6 wo amiyanga Watch Tower Society, angumangika. Pakuyeruzga mulandu wawu, wakweruzga wanguti: “Vo ŵanthu yaŵa apharazga, vakofya ukongwa kuluska vo gulu limoza la asilikali a ku Germany lingachita . . . Yiwu asuskana ndi marangu nga arara aboma, arara a asilikali ndipu anyoza alongozgi a matchalitchi ngosi. Atenere kupasika chilangu chikulu.” (Buku la mutu wakuti Faith on the March, lo lingulembeka ndi A. H. Macmillan, papeji 99) Anguŵapasa nadi chilangu. Akusambira Bayibolu akukwana 8 ŵenaŵa anguŵakambiya kuti ajengi mujeri kwa vyaka vinandi. Yiwu anguŵaŵika mujeri lo lenga mutawuni ya Atlanta, ku Georgia. Kweni nkhondu yati yamala, anguŵatuza ndipu angujala milandu yawu.

¹³ Abali 8 ŵenaŵa agwirisiyanga ntchitu Malemba mwakukoliyana ndi mo angavwiyanga chinanga mpha nyengu yo ŵenga mujeri. Mukalata yo angulembe pulezidenti wa ku America yakupempha kuti aŵatuzi mujeri, angulemba kuti: “Malemba ngakamba vo Ambuya akhumba, kuti: ‘Ungabayanga cha.’ Mwaviyo, weyosi yo wakujipereka kwa Ambuya ndipu we mugulu la Akusambira Bayibolu, asani waswiyengi dala phanganu la kujipereka kwaki, Chiuta wamuyanjengi cha ndipu vazamuchitisa kuti wazibayiki. Ndichu chifukwa chaki yiwu akana kubaya ŵanthu ndipu njuŵi yawu yitiŵazomereza cha.” Abali yaŵa angukamba mwambula mantha! Venivi vilongole limu kuti yiwu ŵengavi maŵanaŵanu ngakuleka kuja akugomezeka!

14. Mwakukoliyana ndi vo Malemba ngakamba, konkhosani vo vinguchitika kutuliya mu 1914 mpaka 1919.

¹⁴ Lemba la Malaki 3:1-3 likonkhosa za nyengu yo “ŵana aku Levi” akusankhika atingi aziyengetulikengi. Ivi vinguchitika kutuliya mu chaka cha 1914 mpaka kukwamba kwa chaka cha 1919. (Ŵerengani.) Pa nyengu iyi, Yehova Chiuta, “Ambuya auneneska” limoza ndi Yesu Khristu, yo ndi “thenga la phanganu,” anguza kuziyendere ŵanthu wo amusopanga mu nthowa yakwenere. Ŵanthu aku Yehova ŵati alonde ulongozgi wo akhumbikanga, angutoweseka ndipu ŵenga akunozgeka kulutiriza kuteŵete Yehova mwaphamphu. Mu 1919, “muŵanda wakugomezeka ndi wakuwamu” wangusankhika kuti waperekengi chakurya kwa ateŵeti wosi akugomezeka aku Chiuta. (Mat. 24:45) Mu chaka chenichi, ŵanthu aku Chiuta ŵenga so akapolu a Babiloni Mukulu cha. Kutuliya nyengu yeniyi, chifukwa cha lisungu laki likulu, Yehova wawovya ŵanthu ŵaki kuti aziŵi vinandi vakukwaskana ndi khumbu laki kweniso kuti amuyanjengi ukongwa. Yiwu awonga Yehova chifukwa chakuti waŵatumbika! ^[1]

15. Kumbi tikhumbika kuchitanji chifukwa chakuti tikutuwamu mu Babiloni Mukulu?

¹⁵ Ntchinthu chakukondwesa ukongwa kutuwamu mu Babiloni Mukulu! Chilatu chaku Satana chakukhumba kumalisa Chikhristu chauneneska pacharu chapasi chikutondeka. Chinanga kuti ve viyo, tingaluwanga cha chifukwa cho Yehova watipasiya wanangwa wenuwu. (2 Ŵakor. 6:1) Ŵanthu anandi a mtima wamampha ŵeche akapolu a chisopa chaboza. Yiwu akhumbika kuwovyeka kuti atuwemu ndipu isi ndisi tingaŵalongozga. Mwaviyo, nge mo abali ŵidu anguchitiya mu vyaka vakuvuli, tiyeni tiyesesi kuchita vosi vo tingafiska kuti tiwovyi ŵanthu kutuwamu mu ukapolu wenuwu!