Skip to content

Skip to table of contents

Bakaanguluka Kuzwa Kubukombi Bwakubeja

Bakaanguluka Kuzwa Kubukombi Bwakubeja

“Amuzwe mulinguwe, nobantu bangu.”—CIY. 18:4.

NYIMBO: 101, 93

1. Ino bulangizi bwakwaangununwa kwabantu ba Leza kuzwa kubuzike bwa Babuloni kwakayeeme aali, alimwi ino mibuzyo nzi njotutiilange-lange?

MUCIBALO cainda, twakaiya Banakristo basyomeka mbobakalijana mubuzike bwa Babuloni. Pesi bubotu mbwakuti, tiibakali kuyooba mubukkale oobo kukabe kutamani. Malailile aa Leza aakuti “Amuzwe mulinguwe, nobantu bangu” naatalijisi bupanduluzi nokwali kuti kunyina uukonzya kwaangununwa kubuzike bwabukombi bwakubeja bwanyika yoonse. (Amubale Ciyubunuzyo 18:4.) Tuliyandide kapati kuzyiba ciindi bantu ba Leza nobakaangununwa cakumaninina kuzwa mubuzike bwa Babuloni! Pesi tweelede kusaanguna kwiingula mibuzyo eeyi iitobela: Ino Basikwiiya Bbaibbele bakali kumulanga buti Babuloni Mupati kautanasika mwaka wa 1914? Ino bakwesu bakali basungu buti mumulimo wakukambauka ciindi ca Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse? Sena kululamikwa akulaigwa nkobakali kuyandika aciindi eeciya kuli mbokuswaangene akujatwa kwabo mubuzike kuli Babuloni?

“KUWA KWA BABULONI”

2. Kweelana ambobakali kukamvwa kasimpe Basikwiiya Bbaibbele bakusaanguna, ino bukombi bwakubeja bakali kububona buti?

2 Myaka iili mbwiibede kaitanatalika Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse, ba Charles Taze Russell abeenzinyina bakajana kuti mbunga zya Bunakristo Bwanyika Bwakubeja tiizyakali kuyiisya kasimpe kamu Bbaibbele. Aboobo, bakasala kutajatikizyigwa mubukombi bwakubeja kweelana ambobakali kukamvwa kasimpe. Kumatalikilo aamwezi wa November, mu 1879, magazini ya Zion’s Watch Tower cakutainda mumbali yakaamba mpobakaimvwi kweelana a Magwalo nobakati: “Kufwumbwa cikombelo cilitaminina kutobela Kristo, pele mubwini icikamantene alimwi akugwasyilizyigwa anyika (munyama) tweelede kucitantamuka akucibona kuti ncikombelo cicita buvwuule,” kweelana amagwalo mbwaamba calo iciitwa kuti Babuloni Mupati.—Amubale Ciyubunuzyo 17:1, 2.

3. Ino nintaamu nzi yabusicamba njobakabweza Basikwiiya Bbaibbele, ikutondezya kuti bakali kumvwisya mbociyandika kutayanzana acikombelo cakubeja? (Amubone cifwanikiso icili kumatalikilo aacibalo.)

3 Bamaalumi alimwi abamakaintu bayoowa Leza bakalizyi ncobakeelede kucita. Bakalizyi kuti tiibakali kunoolongezyegwa a Leza ikuti bazumanana kugwasya mbunga zyabukombi bwakubeja. Aboobo Basikwiiya Bbaibbele banji bakalemba magwalo aakali kutondezya kuti bacileka kuyanzana azikombelo zyabo. Zimwi ziindi, bakali kwaabala magwalo aaya caantangalala kumiswaangano yakuzikombelo zyabo. Kumasena ooko nkobakali kukasya kubala caantangalala, bamwi bakali kupa lugwalo kumuntu umwi-aumwi wamucikombelo. Tiibakacili kuyanda kuzumanana kuyanzana abukombi bwakubeja! Aciindi cimwi, kubweza ntaamu yabusicamba iili boobu kwakali kulibikka muntenda mpati. Pele muzisi zinji kumamanino aamyaka yakuma 1800, Mfwulumende yakatalika kucileka kugwasya cikombelo. Aboobo kabatayoowi kusubulwa muzisi zili boobu, bantu bakalaangulukide kubandika makani aajatikizya bukombi alimwi akukazya caantangalala nzyobakali kuyiisya muzikombelo.

4. Ciindi ca Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse, mbuti mbozyakabede zintu akati kabantu ba Leza alimwi a Babuloni Mupati?

4 Basikwiiya Bbaibbele bakalizyi kuti tiikwakazulide ikuzyibya buyo banamukwasyi, balongwe, alimwi abasicikombelo bamwi kujatikizya ntaamu njobakabweza yakuzwa mubukombi bwakubeja. Bantu munyika yoonse bakeelede kulibonena ameso kuti Babuloni Mupati wakali muvwuule mumakani aabukombi. Aboobo, akati kati kamwaka wa December 1917 alimwi akumatalikilo aamwaka wa 1918, Basikwiiya Bbaibbele ibali zyuulu zili mbozibede bakamwaya cabusungu matulakiti aali 10,000,000 aakajisi mutwe wakuti “Kuwa kwa Babuloni,” calo icakayubununa Bunakristo Bwanyika Bwakubeja. Mbuli mbomukonzya kuyeeyela, basololi bazikombelo bakanyema kapati; pele Basikwiiya Bbaibbele tiibakayoowa pe, muciindi caboobo bakazumanana amulimo ooyu uuyandika kapati. Bakalikanzide kumvwida “Leza mbwali mweendelezi kutali bantu.” (Mil. 5:29) Ino eeci citondezya nzi? Citondezya kuti, muciindi cakuba bazike kuli Babuloni Mupati ciindi cankondo, baalumi abamakaintu Banakristo aaba bakali kwaanguluka buya mubuzike bwakwe akuti bakali kugwasya bambi kucita boobo.

MULIMO IWAKACITWA CABUSUNGU CIINDI CANKONDO YAKUSAANGUNA YANYIKA YOONSE

5. Ino mbumboni nzi buliko butondezya kuti bakwesu bakali basungu kapati ciindi ca Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse?

5 Mumyaka yamusyule, twakali kusyoma kuti Jehova tanaakabakkomanina bantu bakwe akaambo kakuti tiibakali basungu mumulimo wakukambauka ciindi ca Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse. Akaambo kaceeci, twakali kwaamba kuti Jehova wakazumizya Babuloni Mupati kubajata buzike kwakaindi kasyoonto. Nokuba boobo, bakwesu alimwi abacizyi basyomeka ibakabelekela Leza ciindi cakuma 1914-1918 mukuya kwaciindi cakalibonya caantangalala kuti bantu ba Mwami boonse bakabeleka canguzu kapati kupa kuti mulimo wakukambauka uzumanane kuyaambele. Kuli bumboni busalede businizya kuti makani aaya ngamasimpe. Ikuulanga-langa kabotu mulimo wesu mbowakatalika kwatugwasya ikumvwisya zintu zimwi zilembedwe mu Bbaibbele.

6, 7. (a) Ino Basikwiiya Bbaibbele bakajisi buyumuyumu nzi ciindi ca Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse? (b) Amupe zikozyanyo zitondezya kuti Basikwiiya Bbaibbele bakali basungu.

6 Bwini mbwakuti, Basikwiiya Bbaibbele ibakaliko ciindi ca Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse (1914-1918) bakabeleka canguzu kapati kukambauka kuciindi eeco. Cakali ciyumu kucita boobo akaambo katwaambo tuli mbotubede. Akati katwaambo ooto, tulalanga-langa buyo tobilo. Cakusaanguna, mulimo mupati iwakali kucitwa mazuba aayo wakali kubikkilizya kumwaya mabbuku aamba zyamu Bbaibbele. Ciindi bbuku lyakuti The Finished Mystery nolyakakasyigwa kumwaigwa amfwulumende kumatalikilo aamwaka wa 1918, mulimo wakukambauka wakabayumina kapati bakwesu banji. Aciindi eeci tiibakaninga kuzyiba mbokukambaukwa kubelesya buyo Bbaibbele lilikke, kayi bakali kusyoma bbuku lyakuti The Finished Mystery kubagwasya “kubaambawida.” Ikaambo kabili kakali kujatikizya kubbuka kwabulwazi bujaya bwa Spanish influenza mu 1918. Akaambo kakuti bulwazi oobu buyoosya bwakali kutambukila kapati, basikumwaya tiibakali kukonzya kweendeenda. Nokuba kuti kwakali buyumuyumu oobu abumbi buyo, Basikwiiya Bbaibbele boonse bakasolekesya kupa kuti mulimo ooyu uzumanane kuyaambele.

Basikwiiya Bbaibbele aaba bakali basungu! (Amubone muncali 6 a 7)

7 Mumwaka buyo wa 1914, mweelwe musyoonto wa Basikwiiya Bbaibbele bakatondezya filimu ya “Photo-Drama of Creation” kubantu bainda ku 9,000,000. Filimu eeyi iyakali kwiitwa kuti Drama, yakali kubikkilizya azifwanikiso izyakalekkoodwa izyakajisi amajwi yalo iyakali kwaamba makani aakaindi kuzwa kukulengwa kwazintu kusikila kumamanino aamyaka iili cuulu. Filimu eeyi yakagwasya kapati kuciindi eeco. Amuyeeye buyo. Mweelwe wabantu ibakayeebelela mu 1914 mwalo buyo, wakali mupati kwiinda mweelwe woonse wabasikumwaya ba Bwami ibasungu baliko nyika yoonse mazuba aano! Malipooti atondezya kuti mu 1916 bantu ibakajanika kumiswaangano yaabuleya mu United States bakali 809,393, mpoonya mu 1918 mweelwe wakayungizyika kusikila ku 949,444. Masimpe, Basikwiiya Bbaibbele aabo bakali basungu kapati!

8. Ino bakwesu bakalanganizyigwa buti kumuuya ciindi cankondo yakusaanguna yanyika yoonse?

8 Ciindi cankondo yakusaanguna yanyika yoonse, bakwesu bakabeleka canguzu kuzumanana kwaabila cakulya cakumuuya akukulwaizya Basikwiiya Bbaibbele ibakamwaikide. Bubambe oobu bwakabagwasya bakwesu kuti babe anguzu zyakuzumanana kukambauka. Mukwesu Richard H. Barber, iwakali musungu kuciindi eeco, wakaamba kuti: “Twakazwidilila mukugwasya balangizi bamabazu ibali mbobabede kutegwa bazumanane mumulimo alimwi akupa kuti Ngazi Yamulindizi izumanane kumwaigwa akwiituma ku Canada kwalo ooko nkoyakali kukasyigwa. Ndakajisi coolwe cakutuma bbuku lya The Finished Mystery likkwana munkomo kubalongwe ibatakalijisi akaambo kakuti balo bakanyangwa. Mukwesu Rutherford wakalomba kuti tubikke bubambe bwamiswaangano yacooko mumasena aali mbwabede mu United States nkoili kumbo akutuma baambi kuti bakakulwaizye bakwesu ookuya.”

KUBAMBULULA KWAKALI KUYANDIKA

9. (a) Nkaambo nzi bantu ba Leza ncobakali kuyandika kululamika akati kamwaka wa 1914 alimwi a 1919? (b) Ino kululamikwa ooko tiicakali citondezyo canzi?

9 Tazili zyoonse nzyobakali kucita Basikwiiya Bbaibbele akati kamwaka wa 1914 alimwi a 1919 izyakali kweendelana anjiisyo zyamu Magwalo. Nokuba kuti bakwesu bakali kusoleka kutobela bululami, tiibakalizyi kabotu cini ncocaamba kulibombya kumfwulumende zyabantu. (Rom. 13:1) Aboobo, kabali nkamu, ziindi zimwi bakali kutola lubazu munkondo. Mucikozyanyo, ciindi muleli wacisi ca United States naakaamba kuti buzuba bwa May 30, 1918 mbuzuba bwaalubazu bwakupailila luumuno, Ngazi Yamulindizi yakakulwaizya Basikwiiya Bbaibbele kuti abalo babasangane bantu bacisi mukupailila luumuno. Bakwesu bamwi bakapa mali aakugwasyilizya munkondo, alimwi bamwi akati kabo bakaunka kunkondo kabajisi ntobolo alimwi azipeni. Nokuba boobo, inga kwaba kulubizya kuti twaamba kuti Basikwiiya Bbaibbele bakatolwa mubuzike kuli Babuloni Mupati kutegwa bakalulamikwe. Muciindi caboobo, bakalizyi kuti bakeelede kulyaandaanya kubukombi bwakubeja, alimwi mu Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse ikulyaandanya kubukombi bwanyika bwakubeja bwakalaafwaafwi kumana.—Amubale Luka 12:47, 48.

10. Mbuti Basikwiiya Bbaibbele mbobakatondezya kuti buumi balabulemeka kapati?

10 Nokuba kuti tiibakali kucimvwisya cini cijatikizyidwe mumakani a Banakristo kutatola lubazu mutwaambo twacisi mbuli mbotukamvwisya kasimpe mazuba aano, kaambo nkobakazyi Basikwiiya Bbaibbele nkakuti: Bbaibbele lilakasya kujaya muntu. Nobaba bakwesu bamwi ibakaunka kunkondo kabajisi ntobolo ciindi ca Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse bakaka kubelesya ntobolo eezyo kudubula bantu. Aabo ibakali kukaka kudubula bantu bakali kubabikka kumbele nkoyakali kubbebba nkondo, kabajisi makanze aakuti bakajaigwe ookuya.

11. Ino mfwulumende zyabantu zyakacita buti ciindi Basikwiiya Bbaibbele kweelana a Magwalo nobakaima cakutazungaana mumakani aakutatola lubazu munkondo?

11 Cakutadooneka Diabolosi wakalinyemede akaambo kantaamu njobakabweza bakwesu yakutatola lubazu munkondo. Akaambo kaceeci, wakaleta “mapenzi kwiinda mukubelesya mulawo.” (Int. 94:20) Mupati-pati wabasikalumamba baku United States ba Major-General James Franklin Bell bakabandika amukwesu J. F. Rutherford alimwi a W. E. Van Amburgh akwaamba kuti Dipatimenti Ilanganya Zyalubeta mu United States yakalibikkide Mulawo wakuti kufwumbwa muntu uukaka kutola lubazu munkondo wakeelede kujaigwa. Nobakaamba boobu, bakali kwaamba Basikwiiya Bbaibbele mumasendekela. Kabanyemede kapati, ba Bell bakaambila Mukwesu Rutherford kuti: “Mulawo uulya tiiwakazwidilila akaambo kakuti ba Wilson [Muleli waku U.S.] tiibakauzumizya pe; pele nomukkede, kamuzyi kuti tuyoocita kumusubula buya!”

12, 13. (a) Ino nkaambo nzi bakwesu ibali lusele ncobakaangilwa kwamyaka minji? (b) Sena kubikkwa muntolongo kwakapa kuti bakwesu aaba baleke kumvwida Jehova? Amupandulule.

12 Mfwulumende yakajana nzila zyakubasubula Basikwiiya Bbaibbele. Mbwaanga mbabakali baiminizi bambunga ya Watch Tower Society, Mukwesu Rutherford, Van Amburgh, alimwi abamwi ibali cisambomwe bakaangwa. Naakali kwaamba lubeta, mubetesi iwakali kubeteka makani aaya wakati: “Lweeno ndobajisi baalumi aaba ndubi kapati kwiinda nkamu yabasikalumamba bana German . . . Bantu aaba tabaubyi-ubyi buyo nkumekume zyamfwulumende alimwi azyankondo pele basampaula bapati-pati bazikombelo. Beelede kusubulwa citaambiki.” (Faith on the March, by A. H. Macmillan, peeji 99) Masimpe, bakasubulwa citaambiki. Basikwiiya Bbaibbele ibali lusele bakaangwa akutolwa kuntolongo yamfwulumende yaku Atlanta ku Georgia mucisi ca U.S.A. Nokuba boobo, noyakamana nkondo, bakaangununwa alimwi milandu njobakatamikizyigwa yakamana.

13 Noliba leelyo nobakali muntolongo, bakwesu aaba ibali lusele bakalikanzide kutobela Magwalo kweelana ambobakali kwaamvwa. Mulugwalo lwakulomba kwaangununwa ndobakalembela muleli waku United States, bakalemba kuti: “Mwami mu Magwalo waamba kuti, ‘Utajayi,’ aboobo kufwumbwa muntu uuzulilwa kumbunga ya [International Bible Students] uulyaabide ku Mwami walo uutatobeli malailile aa Leza acaali takonzyi kukkomaninwa a Leza, alimwi muntu ooyo inga wanyonyoonwa. Nkakaambo kaako bantu aaba tiibakali kunga batola lubazu mukujaya bantu.” Masimpe, oobu mbobusicamba ncobeni! Cakutadooneka bakwesu aaba tiibakalilibambilide kuzungaana.

LWAANGULUKO KUMAMANINO!

14. Amupandulule kuzwa mumagwalo icakacitika kuzwa mu 1914 kusikila mu 1919.

14 Lugwalo lwa Malaki 3:1-3 lwaamba zyaciindi—kuzwa mu 1914 kusikila kumatalikilo aa 1919—ciindi “bana ba Levi” ibananikidwe nobakeelede kusalazyigwa. (Amubale.) Aciindi eeco, Jehova Leza, “Mwami mwini-mwini,” kwiinda mukusindikilwa a Jesu, “mutumwa wacizuminano,” wakaboola kutempele lyakwe lyakumuuya kuzoolingula baabo ibabelekela nkuko. Nobakamana kululamikwa, bantu ba Jehova ibasalazyidwe bakalilibambilide kupegwa milimo aimbi. Mu 1919, “muzike uusyomeka alimwi uucenjede” wakasalwa kuti kaabila cakulya cakumuuya kuli baabo ibali muciinga calusyomo. (Mt. 24:45) Aciindi eeci, bantu ba Leza bakalaangulukide kubuzike bwa Babuloni Mupati. Kuzwa ciindi eeco, kwiinda muluzyalo lwa Jehova, bantu bakwe baluujisi kuyungizya luzyibo lwabo kujatikizya makanze aa Leza alimwi luyando lwabo kuli wisi wabo wakujulu lwakomena. Eelo kaka balamulumba akaambo kazilongezyo zyakwe! [1]

15. Ino kwaanguluka kubuzike bwa Babuloni Mupati kweelede kutujatikizya buti?

15 Eelo kaka cilakkomanisya kwaanguluka kubuzike bwa Babuloni Mupati! Makanze aa Saatani aakumana Bunakristo bwakasimpe tanaazwidilila pe. Nokuba boobo, tatweelede kuluba ikaambo Jehova ncaakatupeda lwaanguluko. (2Kor. 6:1) Bantu banji bacijatidwe buzike abukombi bwakubeja. Beelede kutondezyegwa mbobakonzya kwaanguluka kubukombi bwakubeja. Tweelede kubagwasya kucita boobo. Mbubwenya mbobakacita bakwesu mumwaanda wamyaka wainda, atusoleke kusikila mpotugolela kugwasya bantu kuti baanguluke kubukombi bwakubeja.

^ [1] (muncali 14) Kuli kukozyanya kunji ikuliko akati kabuzike bwaba Juda bwamyaka iili 70 mu Babuloni alimwi acakacitika ku Banakristo kuzwa ciindi luleyo nolwakatalika. Nokuba boobo, buzike bwaba Juda tabuboneki kuba mbuli businsimi bwaceeco icakacitikila Banakristo. Bwini mbwakuti, ciindi cabuzike ciliindene. Aboobo tatweelede kutalika kuyandaula kukozyanya kumwi kwabuzike bwaba Juda mbuli kuti icakacitika kuciindi eeco cileendelana munzila imwi aceeco icakacitika ku Banakristo myaka misyoonto kautanasika mwaka wa 1919.