1. Diesorọ ihwo rẹ Ọghẹnẹ vwo vwo iphiẹrophiyọ nẹ ayen cha dia eviẹn bẹdẹ-ẹ, kẹ enọ vọ yen a cha fuẹrẹn asaọkiephana?

VWẸ uyono rọ wanre na, avwanre yono kpahen oborẹ Inenikristi rẹ uyota rhe vwọ dia eviẹn kẹ Babilọn. Ẹkẹvuọvo, oma vwerhen ohwo nẹ ayen cha dia eviẹn bẹdẹ-ẹ. Ọghẹnẹ tare nẹ, “Vrẹn no rhe, ihwo mẹ,” ọ da dianẹ ayen cha dia eviẹn bẹdẹ vwọ kẹ ẹga rẹ efian, kọyen ota yena rhe vwo otọ-ọ. (Se Ẹvwọphia 18:4.) Avwanre guọnọ riẹn ọke rẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ vwo vrẹ nẹ Babilọn kare kare! Ẹsosuọ, e jẹ a kpahenphiyọ enọ nana: Orhiẹn vọ yen Emọ-uyono rẹ Baibol na bruru kpahen Babilọn Rode tavwen a ke mrẹ ukpe rẹ 1914? Mavọ yen iniọvo na ruiruo rẹ aghwoghwo na wan vwẹ ọke rẹ Ofovwin Akpọeje I? Ọkpọvi vẹ ọghwọku rẹ ayen guọnọre vwẹ ọke yena churobọ si ẹdia rẹ eviẹn rẹ ayen hepha kẹ Babilọn?

2. Orhiẹn vọ yen Emọ-uyono rẹ Baibol na bruru kpahen ẹga rẹ efian?

² Ikpe evo tavwen a ke mrẹ Ofovwin Akpọeje I, Charles Taze Russell vẹ Emọ-uyono rẹ Baibol na efa da rhe mrẹvughe nẹ ishọshi na yono uyota rọhẹ Baibol na-a. Ọtiọyena,  ayen de brorhiẹn ayen vwo siomanu ẹga rẹ efian. Vwẹ November 1879, Zion’s Watch Tower de dje orhiẹn-ebro rayen phia phephẹn, rọ vwọ ta: “Kishọshi kishọshi rọ tare nẹ ọyen ọmọtobẹ rẹ Kristi, jẹ o vwo oyerinkugbe yẹrẹ o biẹcha akpọ na (eranvwe rọ djoma na), avwanre cha kẹnoma kẹ, e ji che se nẹ igberadja rẹ ishọshi, kirobo rẹ Baibol se re,” Babilọn Rode yen ayen ta ota kpahan na.—Se Ẹvwọphia 17:1, 2. 

3. Die yen Emọ-uyono na ruru, ro djerephia nẹ ayen riẹnre nẹ ofori ayen vrẹn nẹ ẹga rẹ efian? (Ni uhoho rẹsosuọ na.)

³ Eshare vẹ eya re ga Ọghẹnẹ riẹn obo ro fori nẹ ayen ru. Ayen de biẹcha ẹga rẹ efian, ayen cha sa rhẹro rẹ ebruphiyọ rẹ Ọghẹnẹ-ẹ. Kọyensorọ, Emọ-uyono rẹ Baibol na buebun vwo si ileta nẹ ayen guọnọ vrẹn nẹ ishọshi na. Vwẹ ẹdia evo, ayen se ileta na phia vwevunrẹ ishọshi na. Vwẹ asan efa rẹ isese rẹ azagba tiọyena da dia ẹgha, kẹ ayen vwẹ ileta vwo rhe ihwo rẹ ishọshi na ọvuọvo. Ayen rha guọnọ oyerinkugbe vuọvo vẹ ishọshi na-a! O vwo ọke ọvo rẹ oka rẹ uduefiogbere tiọyen sa vwọ ghwa emu rẹ imuoshọ rhe ayen. Ẹkẹvuọvo, vwẹ omarẹ ukpe rẹ 1870, ukẹcha rẹ Usuon na vwọ kẹ ishọshi na de rhi dogho vwẹ ẹkuotọ buebun. Ọ vwọ dianẹ ẹkuotọ na rhe che ru ayen emu vuọvo na-a, ihwo ke sa ta ota kpahen ẹga odedede, ayen ki ji se djephia gbonozẹ nẹ oborẹ ishọshi na yono chọre.

4. Vwẹ Ofovwin Akpọeje I, mavọ yen oyerinkugbe rẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ vẹ Babilọn Rode hepha?

⁴ Emọ-uyono na je mrẹvughe nẹ ọ diẹ iniọvo vẹ igbeyan rayen, kugbe ihwo rẹ ishọshi na ọvo yen nyo kpahen orhiẹn-ebro rayen na-a. Ofori nẹ akpọneje riẹn nẹ Babilọn Rode, ọyen igberadja rẹ ẹga! Fikirẹ ọnana, uvwre rẹ December 1917 vẹ ọtonphiyọ rẹ 1918, Emọ-uyono na da ghare itrati, ro bun te 10,000,000, ro vwo uyovwinrota na, “The Fall of Babylon,” ọnana kpogho ishọshi na mamọ. Kirobo ra rhẹro rọyen, ivun de miovwo ilori ẹga na; ẹkẹvuọvo, Emọ-uyono rẹ Baibol na dobọ rẹ aghwoghwo ji fikirẹ oshọ-ọ. Ayen muegbe ayen vwo muọghọ kẹ “Ọghẹnẹ nọ ihwo rẹ akpọ.” (Iruo 5:29) Obo ra ta na kẹ ọna: Vwẹ ọke ofovwin na, Inenikristi na vrẹn nẹ Babilọn Rode re, ayen je chọn ihwo efa uko vwo ru ọtiọyen, ọ diẹ ayen rhoma dia eviẹn rọye-en.

5. Die yen nẹrhẹ a riẹn nẹ iniọvo na ruiruo rẹ aghwoghwo na vẹ oruru vwẹ ọke rẹ Ofovwin Akpọeje I?

⁵ Vwẹ ikpe evo re wanre, avwanre roro nẹ ivun miovwo Jihova kpahen ihwo rọyen kidie vwẹ ọke rẹ Ofovwin Akpọeje I, ayen ruiruo rẹ aghwoghwo na vẹ oruru-u. Avwanre ke tare nẹ ọnana yen sorọ Jihova vwọ vwẹ uphẹn kẹ Babilọn Rode nẹ o mu ayen kpo eviẹn vwẹ ọmọke krẹn. Ẹkẹvuọvo, eya vẹ eshare re fuevun ga Ọghẹnẹ uvwre rẹ 1914 fiẹ 1918, nabọ dje phephẹn nẹ ihwo rẹ Ọrovwori na davwẹngba rayen eje vwo ruiruo rẹ aghwoghwo na. O vwo oboresorọ eta rayen na vwo mu avwanre ẹro dẹn. Erianriẹn ọgbagba ra nabọ vwo kpahen oborẹ avwanre tonphiyọ wan nẹrhẹ e vwo ẹruọ rẹ ikuegbe rẹ Baibol evo phephẹn vrẹ obo ri jovwo.

6, 7. (a) Egbabọse vọ yen Emọ-uyono na rhiẹromrẹ vwẹ ọke rẹ Ofovwin Akpọeje I na? (b) Die yen djerephia nẹ Emọ-uyono na ghini vwo oruru dẹn?

 ⁶ Vwọrẹ uyota, Emọ-uyono rẹ Baibol na re herọ ọke rẹ Ofovwin Akpọeje I (1914 fiẹ 1918) nabọ vwobọ vwe iruo aghwoghwo na. Ọ ghwa lọhọ-ọ, fikirẹ erọnvwọn evo. E jẹ e roro kpahen ivẹ. Ẹsosuọ, idjerhe kiriguo rẹ ayen vwo ruiruo aghwoghwo na ọyehẹ ẹgharọ rẹ ẹbe sansan. Ọke rẹ usuon na vwọ dobọ rẹ ẹgharọ rẹ ọbe re se The Finished Mystery ji vwẹ ọtonphiyọ rẹ ukpe rẹ 1918, iruo aghwoghwo na kọ rhe bẹn kẹ iniọvo na mamọ. Ayen ji rhi yono obo ra vwẹ Baibol ọvo vwo ghwoghwo ota-a, ọbe rẹ The Finished Mystery na yen “ta ota na” vwọ kẹ ayen. Ọrivẹ yen ọtiekọ rẹ dagbo dagbo (Spanish Influenza) rọ vwomaphia vwẹ ukpe rẹ 1918. Ọga nana hwe ihwo mamọ, ọ je hẹrabọ mamọ, ọ da nẹrhẹ ọ bẹn vwọ kẹ ighwoghwota na ayen vwo nẹ asan kpo asan. Dede nẹ egbabọse nana vẹ efa herọ, iniọvo na ruiruo na te asan rẹ ẹgba rayen teri.

⁷ Vwẹ ukpe rẹ 1914 ọvo, ẹmẹko rẹ Emọ-uyono rẹ Baibol na de dje “Ifoto rẹ Eha Rudje rẹ Emama” vwọ kẹ ihwo re vrẹ 9,000,000. Eha Rudje na, kirobo re se, vwo ifoto re yan nene ohwohwo vẹ uhworo ro gbikun rẹ akpeyeren rẹ ohworakpọ vwo nẹ ọke rẹ emama re te oba rẹ ẹgbukpe uriorin na. Erere nuro rhe dẹn vwẹ ọke yena. Di roro. Ihwo ri ni eha rudje nana vwẹ 1914 ọvo bun vrẹ ighwoghwota rehẹ akpọneje nonẹna! Iyẹnrẹn ji djephia nẹ vwẹ 1916, ihwo ri te 809,393 yen kpo emẹvwa sansan vwẹ United States, vwẹ ukpe rẹ 1918, ukeri na de bun te 949,444. Emọ-uyono rẹ Baibol na ghini vwo oruru dẹn!

8. Mavọ yen a sa vwọ vwẹrote ẹdia rẹ ẹwẹn rẹ iniọvo na vwẹ ọke rẹ Ofovwin Akpọeje I?

⁸ Vwẹ ọke rẹ ofovwin akpọeje rẹsosuọ na, a nabọ davwẹngba vwọ vwẹ emu rẹ ẹwẹn vẹ ọbọngan vwọ kẹ Emọ-uyono na re hrabọ nene asan eje na. Enana nẹrhẹ iniọvo na mrẹ ẹgba rẹ ayen vwo ruiruo rẹ aghwoghwo na. Richard H. Barber, rọ nabọ gbomavwra iruo na ọke yena  karophiyọ obo re phiare, rọ vwọ ta: “Avwanre vwẹrote iniruo ri kiẹn evo, avwanre je ghare ọbe Uwevwin Orhẹrẹ na nene asan eje, ji te Canada, dede nẹ ihwo ri suẹn dobọ rọyen ji vwẹ oboyin. Me vwẹ ọbe na The Finished Mystery, ọ rẹ otete, vwo rhe iniọvo buebun rẹ ihwo ri suẹn reyọ erayen.” Oniọvo Rutherford tare nẹ e jẹ e ru ọrhuẹrẹphiyotọ rẹ emẹvwa vwẹ irere evo vwẹ United States, ji ji etota yanran rere ayen ra bọn iniọvo na gan.”

9. (a) Diesorọ ihwo rẹ Ọghẹnẹ vwọ guọnọ ọkpọvi vẹ ọghwọku uvwre rẹ 1914 fiẹ 1919? (b) Kẹ die yen ọghwọku rẹ ayen guọnọre na jẹ emudiaphiyọ?

⁹ Ọ diẹ erọnvwọn eje rẹ Emọ-uyono na ruru vwẹ uvwre rẹ ukpe rẹ 1914 fiẹ 1919, yen shephiyọ oborẹ Baibol na tare-e. Dede nẹ ayen guọnọ ru obo ri shephiyọ, iniọvo na ghwa nabọ vwo ẹruọ rẹ obo ro mudiaphiyọ re vwo muọghọ kẹ usuo-on. (Rom 13:1) Ọtiọyena, ayen rhe se jẹ ẹbẹre ọvo rẹ akpọ na ẹka vwẹ ẹdia rẹ ofovwi-in. Kerẹ udje, ọke rẹ osun rẹ United States vwo ji urhi nẹ May 30, 1918, ọyen ẹdẹ ra cha vwọ nẹrhovwo rẹ ufuoma, ọbe Uwevwin Orhẹrẹ na da tanẹ Emọ-uyono na vwobọ vwẹ irueru na. Iniọvo evo tobọ toro igho vwo bicha ofovwin na, efa ji mu ihwunu vẹ ekuakua efa vwo kpo ofovwin na. Dedena, ọyena ororochọ a da tanẹ Emọ-uyono na dia eviẹn rẹ Babilọn Rode kidie ayen guọnọ ọkpọvi vẹ ọghwọku. Ayen riẹnre nẹ ofori ayen broma nu ẹga rẹ efian, vwẹ ọke rẹ Ofovwin Akpọeje I na dede ayen joma bromanu ẹga rẹ efian na nure.—Se Luk 12:47, 48.

10. Orhiẹn vọ yen Emọ-uyono na bruru kokoroko kpahan ọghanrovwẹ rẹ arhọ?

¹⁰ Dede nẹ Emọ-uyono na ghwe vwo ẹruọ rẹ obo ro mudiaphiyọ e vwo jẹ ẹbẹre ọvo rẹ akpọ na ẹka kirobo avwanre vwo ẹruọ rọyen te nonẹna-a, ayen riẹn orọnvwọn ọvo: Baibol na rhọnvwere nẹ e hwe ohwo-o. Eriyin na, iniọvo ri tobọ mu ihwunu vẹ ekuakua efa kpo ofovwin na, brorhiẹn kokoroko nẹ ayen cha vwẹ erọnvwọn na vwo hwe ohwo-o. E de phi evo re senre na phiyọ obaro rẹ ofovwin na, vẹ iroro nẹ ayen che jẹ eghwo-o.

11. Die yen ogangan rẹ usuon na ru kpahen orhiẹn rẹ Emọ-uyono na bruru kpahen ofovwin?

¹¹ Ivun miovwo Idẹbono mamọ fikirẹ orhiẹn-ebro rayen kpahen ofovwin na, dede nẹ ọ tobọ fo nẹ ayen ru vrẹ ọtiọyen. Ọtiọyena, ọ da “vwẹ urhi na ruẹ emu ogbarogba.” (Une 94:20) Onotu Rode ro suẹn Isodje rẹ United States (U.S. Army) re se James Franklin Bell vwo nene iniọvo J. F. Rutherford vẹ W. E. Van Amburgh ta ota, ọ da tanẹ Akon Iruo rẹ Orhiẹn-abavo rẹ United States (United States Department of Justice) davwẹngba ayen vwo ji urhi nẹ kohwo kohwo rọ rhọnvwe mu ekuakua rẹ ofovwi-in, ke che hwe. Emọ-uyono na yen o vwo vwẹ ẹwẹn. Vẹ ophu ọgangan, Onotu re se Bell na da vuẹ Oniọvo Rutherford: “Urhi yena sa yọnre-en kidie Wilson (Osun rẹ United States) dobọ rọyen ji; ẹkẹvuọvo, avwanre riẹn oborẹ avwanre che ru, obọ avwanre che te ovwan!”

12, 13. (a) Diesorọ e vwo brorhiẹn nẹ a kanre iniọvo avwanre krekri? (b) Uwodi rẹ ayen hepha na nẹrhẹ ayen siobọnu ọyọnregan rayen kẹ Jihova? Djekpahọn.

¹² Ogangan usuon na ghini ru oborẹ  ayen tare na. Ayen de mu iniọvo ri mudia kẹ ukoko na; Rutherford, Van Amburgh, vẹ ihwo esan efa. Oguẹdjọ na vwo brorhiẹn na, ọ da ta: “Erharhe eta rẹ ẹga rẹ ihwo nana tobọ muoshọ vrẹ isodje rẹ German . . . Ayen vwọso Usuon na, isodje na, kugbe ilori ẹga rẹ ishọshi eje. Ofori nẹ a nabọ gboja kẹ ayen mamọ.” (Faith on the March, rẹ A. H. Macmillan siri, aruọbe 99) Ọtiọyen ayen ghini ru. E brorhiẹn nẹ a kanre ayen ihwo ẹrenren na krekri, e de mu ayen kpo uwodi rọhẹ Atlanta obẹ Georgia. Ofovwin na vwo vwoba nu, e de siobọnu ayen, a da je kpairoro vrẹ urhi ra vwọ yọnrọn ayen na.

¹³ Ọke rẹ ayen vwọ hẹ uwodi dede, eshare ẹrenren nana tinka mu oborẹ ayen yono nẹ Baibol na rhe. Ayen vwo si ọbe rhe osun rẹ United States nẹ e siobọnu ayen, ayen da ta: “A mrẹ ọhọre rẹ Ọrovwori na vwevunrẹ Ọbe Ọfuanfon na, ‘Wo hwe ohwo-o,’ kọyensorọ kohwo kohwo rọ vwomaba Emọ-uyono rẹ Baibol na, rọ vwomakpahotọ kẹ Ọrovwori na, ọ da vwẹ arogba churhi rẹ Ọrovwori na, o che rhiẹromrẹ aroesiri rẹ Ọghẹnẹ-ẹ, ọ cha tobọ mrẹ oghwọrọ. Ọtiọyena, ohwo na cha sa vwẹ arogba vwo hwe ohwo-o.” Eyena ghene eta rẹ uduefiogbere dẹn! Iniọvo na muegbe ayen vwọ yọnregan kokoroko!

14. Reyọ Baibol na vwo djisẹ rẹ obo re phiare vwo nẹ 1914 fiẹ 1919.

¹⁴ Malakae 3:1-3 djisẹ rẹ ọke rẹ ihwo ra jẹreyọ na re dia “emeshare ri Livae,” che vwo rhiẹromrẹ orufon; ọyehẹ vwo nẹ 1914 re te ọtonphiyọ rẹ 1919. (Se.) Ọke yena, Jihova Ọghẹnẹ rọ dia, “Ọrovwohwo” na vẹ Jesu Kristi “ọyinkọ rẹ ọphọ na,” da rhe uwevwin ẹga rẹ ẹwẹn na re nabọ ni ihwo re wian vwẹ etiyin. A vwọ kẹ ayen ọghwọku rẹ ayen guọnọre nu, ihwo rẹ Jihova re ru fon na de muegbe ayen vwọ reyọ iruo efa. Vwẹ 1919, a da vwẹ “omamọ rẹ odibo esiri na” vwo mu, ọ vwọ vwẹ emu kẹ evwruwevwin rẹ esegbuyota na. (Mat. 24:45) Ihwo rẹ Ọghẹnẹ vrẹn nẹ Babilọn Rode re. Vwo nẹ ọke yena yanran, womarẹ ẹserọphẹ rẹ Jihova, ihwo rọyen ki vwo ẹruọ rẹ ọhọre rẹ Ọghẹnẹ ọkieje, ẹguọnọ ayen vwo kpahen Ọsẹ rayen kọ je ganphiyọ. Mavọ ọnana vwerhen ayen oma te! ^[1]

15. Mavọ yen ẹdia rẹ ọmuvwiẹ vwo nẹ Babilọn Rode na djobọte avwanre wan?

¹⁵ Mavọ yen ọ dia emu rẹ aghọghọ te re vwo nẹ abọ rẹ Babilọn Rode! Ẹgbaẹdavwọn rẹ Eshu o vwo si Inenikristi rẹ uyota nẹ akpọ na riẹriẹriẹ, shefia kare kare. Ẹkẹvuọvo, e jẹ oboresorọ Jihova vwọ kẹ avwanre ọmuvwiẹ na chọrọ avwanre ẹro-o. (2 Kọr. 6:1) Ihwo buebun jehẹ eviẹn vwọ kẹ ẹga rẹ efian. Ofori nẹ e dje idjerhe kẹ ayen. E se sun ayen no rhe. Ọtiọyena, e jẹ a vwẹrokere iniọvo avwanre, a davwẹngba avwanre eje vwọ chọn ayen uko vwo vwo ọmuvwiẹ!