Konttenttiyaa bessa

Kesuwaa bessa

Worddo Haymaanootiyaappe Laˈa Kiyidosona

Worddo Haymaanootiyaappe Laˈa Kiyidosona

“Ta asau, ippe kiyite!”—AJJ. 18:4.

MAZAMURE: 10, 45

1. Xoossaa asay Gita Baabiloone omooduwaappe laˈa kiyanawu naaganaadan oottiyaabay aybee, qassi nuuni pilggana oyshati awugeetee?

HAGAAPPE kasetiya huuphe yohuwan, ammanettida Kiristtaaneti Baabiloonen waani omoodettidaakko xannaˈida. SHin eti omoodetti attennaagee ufayssiyaaba. Alamiyaa worddo haymaanootiyaa xaaxa waaxiyaarippe ooninne baqatana danddayennaba gidikko, “Ta asau, ippe kiyite!” yaagidi Xoossay azaziyoogee hada. (Ajjuutaa 18:4 nabbaba.) Xoossaa asay Baabilooni omooduwaappe muleera laˈa kiyido wodiyaa eranawu nuuni keehi koyoos! SHin nuuni koyro kaallidi deˈiya oyshata zaarana koshshees: Geeshsha Maxaafaa Tamaareti Gita Baabilooniira gayttidaagan 1914⁠ppe kase ay oottanawu murttidonaa? Sabbakiyo oosuwaa Koyro Alamiyaa Olaa wode nu ishantti ay keena minnidi oottidonaa? Eti he wode qaxxayettananne seerettana koshshidoogee Baabiloonen omoodettiyoogaara gayttidabee?

“BAABILOONE KUNDDETTAA”

2. Geeshsha Maxaafaa Tamaareti Koyro Alamiyaa Olaappe kasekka ay oottanawu kuuyidonaa?

2 CHarles Tez Raasilinne a laggeti Koyro Alamiyaa Olaappe daro layttaa kasetidi, Kiristtaane giyo dirijjiteti Geeshsha Maxaafaa tumaa tamaarissennaagaa akeekidosona. Hegaa gishshawu, eti bantta akeekidoogaa keenan worddo haymaanootiyaara walahettennaadan murttidosona. Xiyoone Wochiyo Keelay Hidaare 1879n Geeshsha Maxaafaara maayettiya qofaa hagaadan giidi qoncciyan yootiis: “Banttana Kiristtoosawu exatiya geeshsha geelaˈo giyaaba gidikkonne, alamiyaara (doˈaara) exatiyaanne a maaddiya woosa keetta ubbaa nuuni geeshsha maxaafay yootiyoogaadan shaaramuxa woosa keetta [Gita Baabiloono qonccissiyaaba] giidi borana bessees.”—Ajjuutaa 17:1, 2 nabbaba.

3. Geeshsha Maxaafaa Tamaareti worddo haymaanootiyaa yame gidennaagaa bessanawu ay oottidonaa? (Doomettan deˈiya misiliyaa xeella.)

3 Xoossawu yayyiya attuma asaynne macca asay eti ay oottana bessiyaakko eroosona. Eti worddo haymaanootiyaa dirijjitiyawu exatikko, Xoossaappe anjjuwaa demmana giidi qoppana danddayokkona. Hegaappe denddidaagan, Geeshsha Maxaafaa Tamaareti daroti bantta woosa keettaappe kiyanawu dabddaabbiyaa xaafidosona. Issi issitoo, he dabddaabbiyaa eti woosa keettan asawu nabbabidosona. Asawu nabbabiyoogee digettido heeran, issoti issoti woosa keettaa yaratu ubbawu dabddaabbiyaa kiittidosona. Eti worddo haymaanootiyaara aybiininne walahettanawu koyibookkona! Daro layttappe kase, eti hegaadan oottiyaakko eta woroosona. SHin, kawotettay daro biittan 1870 heeran woosa keettaa kaseegaa keena maaddenna. He biittatun asay qixaatiyaa yayyennan haymaanootiyaabaa denttidi tobbees; qassi eti woosa keettatuura maayettennabaa qoncciyan yootoosona.

4. Koyro Alamiyaa Olaa wode, Geeshsha Maxaafaa Tamaareti Gita Baabiloono waati xeellidonaa? Qonccissa.

4 Geeshsha Maxaafaa Tamaareti eti worddo haymaanootiyaara gayttidaagan kuuyidobaa dabbotuyyo, mata laggetuyyoonne woosa keettaa yametuyyo yootiyoogaa xallay gidennaagaa akeekidosona. Kumetta alamee Gita Baabiloona haymaanootiyaaban shaaramuxa gidiyoogaa erana koshshees! Hegaa gishshawu, Tisaase 1917⁠ppe 1918 doomettaa heera gakkanaashin, guutta shaˈan qoodettiya Geeshsha Maxaafaa Tamaareti “Baabiloone Kunddettaa” giyo huuphe yohoy deˈiyo 10,000,000 trakttiyaa mishettidi asawu immidosona; he trakttee Kiristtaane giyo haymaanootiyaa xalan mootido mooto mala. Woosa keettay keehi yiillotidoogaa qoppana danddayaasa; gidikkokka, Geeshsha Maxaafaa Tamaareti hidootaa qanxxennan keehi koshshiya ha oosuwaa oottiyoogaa aggibookkona. Eti “asau azazettanaappe Xoossau azazettanau” murttidosona. (Oos. 5:29) Hegee ay bessii? Hegee Koyro Alamiyaa Olaa wode, he Kiristtaane attuma asatinne macca asati omoodettibeennaagaa bessees; shin, eti worddo haymaanootiyaappe laˈa kiyidosona, qassi haratikka hegaadan oottanaadan maaddidosona.

KOYRO ALAMIYAA OLAA WODE MISHETTIDI OOTTIDOBAA

5. Nuuni Koyro Alamiyaa Olaa wode ishantti keehi mishettidi haggaazidosona giyoy aybissee?

5 Yihooway ba asay Koyro Alamiyaa Olaa wode mishettidi sabbakibeenna gishshawu etan azzaniis giidi kase daro layttawu qoppida. Hegaappe denddidaagan, Yihooway Gita Baabiloona guutta wodiyawu eta omooddanaadan oottiis giidi kuuyida. SHin, sabbakiyo oosuwan Xoossaa asay citan banttawu danddayettida ubbaa oottidoogaa 1914⁠ppe 1918 gakkanaassi deˈiya wodiyan Xoossawu haggaazida ammanettida ishanttinne michontti guyyeppe qonccissidosona. He wode Geeshsha Maxaafaa Tamaareta gakkidabaa nuuni loytti akeekiyoogee Geeshsha Maxaafay yootiyo amarida hanotaa akeekanawu nuna maaddees.

6, 7. (a) Koyro Alamiyaa Olaa wode Geeshsha Maxaafaa Tamaareti xoonana koshshiyo ayba metoy gakkidee? (b) Geeshsha Maxaafaa Tamaareti mishettidi oottidoogaa qonccissiya leemisota yoota.

6 Koyro Alamiyaa Olaa wode (1914-1918) deˈiya Geeshsha Maxaafaa Tamaareti he wode loytti markkattidosona. Darobaa gaasuwan, eti hegaadan oottanawu metootidosona. Hegeetuppe nuuni naaˈˈaa pilggana. Koyruwan, he wode oosettiya waannabay Geeshsha Maxaafaa qofay deˈiyo xuufeta asawu immiyoogaa. Ze Finishid Mistiri giyo maxaafaa sunttati 1918 doomettaa heeran teqqido wode, sabbakiyoogee ishanttuppe darotuyyo metiyaaba gidiis. Eti Geeshsha Maxaafaa xallaa goˈettidi sabbakiyoogaa tamaaribookkona; qassi eti bantta gishshaa “haasayanaadan” Ze Finishid Mistiri giyo maxaafan ammanettoosona. Naaˈˈanttoogee, Isppaanish Infiluwenzzaa giyo harggee 1918n denddidoogaara gayttidaba. He iita harggee ubbasaa gakkido gishshawu, aassiyaageeti yaa haa beennaadan metootidosona. SHin, he metotinne hara metoti deˈishinkka, Geeshsha Maxaafaa Tamaareti citan banttawu danddayettiya ubbaa oottidosona.

He Geeshsha Maxaafaa Tamaareti mishettidi oottidosona! (Mentto 6, 7 xeella)

7 “Meretaa Pooto Diraamaa” 1914 xallan, qoodan guutta Geeshsha Maxaafaa Tamaareti 9,000,000⁠ppe daro asaa bessidosona. He Diraamay cenggurssay aara issippe siyettiyo misiliyaaninne silaydiyan giigiis, qassi meretay merettido wodiyaappe SHaˈu Layttaa Haaruwaa wurssettaa gakkanaashin asaa taarikiyaa qonccissees. Hegee he wodiyan maalaalissiya ooso. Ane hagaa qoppa. He diraamaa 1914 xallan beˈida asaa qooday, ha wodiyan kumetta saˈan Kawotettaabaa aassiyaageetu qoodaappe darees! Hara iripporttee, 1916n, muleera 809,393 asay Amarkkan shiiquwaa shiiqidoogaanne 1918n he qooday gujjidi 949,444 gididoogaa bessees. He Geeshsha Maxaafaa Tamaareti mishettidi oottidosona!

8. Koyro alamiyaa olaa wode ayyaanaaban koshshiyaabaa ishantti waati demmidonaa?

8 Koyro Alamiyaa Olaa wode, aawatettay deˈiyo ishantti Geeshsha Maxaafaa Tamaaretu ubbaassi Geeshsha Maxaafaa qofay deˈiyo xuufeta giigissanawunne eta minttettanawu minni oottidosona. He giigissidobay ishantti sabbakuwaa oosuwaa oottanaadan minttettiis. He wode minnidi haggaaziya Richard H. Barberi, hagaadan giis: “Yuuyidi xomoosiya amarida ishantti kaseegaadan yuuyanaadan, qassi Wochiyo Keelay kaseegaadan asawu imettanaadaaninne digettido Kanaada biittaa gakkanaadan oottida. Eta maxaafaa ekkiichido nu laggetuppe darotuyyo kiisiyan yeggiyo Ze Finishid Mistiri giyo maxaafaa yeddidoogee tawu gita maata. Ishaa Razerfordi nuuni arggo bagga Amarkkan amarida katamatun gita shiiquwaa giigissanaadaaninne danddayettida ubban laggeta minttettana mala haasayaa haasayiyaageeta kiittanaadan oychiis.”

GUUTTAA GEESHSHIYOOGEE KOSHSHIIS

9. (a) Xoossaa asay 1914⁠ppe 1919 gakkanaassi deˈiya wodiyan qaxxayettananne seerettana koshshidoy aybissee? (b) Seerettana koshshidoogee ay bessiyaaba gidennee?

9 Geeshsha Maxaafaa Tamaareti 1914⁠ppe 1919 gakkanawu deˈiya wodiyan oottidobaappe issi issibay Geeshsha Maxaafaa maaraara maayettenna. Ishantti tumancha gidikkonne, deriyaa heemmiyaageetuyyo haarettiyoogaara gayttidaagan eta xeelay likke gididoy ubba wode gidenna. (Roo. 13:1) Hegaa gishshawu, eti olaara gayttidaagan issi issitoo exatidosona. Leemisuwawu, Amarkkaa pirezddanttee Uddufune 30, 1918y sarotettawu woossiyo gallassa gidanaadan awaajjissido wode, Wochiyo Keelay Geeshsha Maxaafaa Tamaareti he gallassaa bonchanaadan minttettiis. Amarida ishantti olaa maaddanawu bonddiyaa shammidosona; qassi issoti issoti wotaaddara gididi olawu biidosona. SHin, Geeshsha Maxaafaa Tamaareti qaxxayettananne seerettana koshshiyo gishshawu koyro Gita Baabiloonen omoodettidosona giidi qoppiyoogee bala. Eti ubba worddo haymaanootiyaappe shaahettana koshshiyoogaa akeekidosona; qassi Koyro Alamiyaa Olaa wode eti worddo haymaanootiyaappe muleera shaahettidosona.—Luqaasa 12:47, 48 nabbaba.

10. Geeshsha Maxaafaa Tamaareti deˈuwaa bonchiyoogaa waati bessidonaa?

10 Kiristtaaneti polotikaaban exatennaagaa xeelliyaagan Geeshsha Maxaafaa Tamaareti nuuni ha wodiyan akeekidoogaadan geeshshidi erana xayikkonne, asa shemppo worennaadan Geeshsha Maxaafay diggiyoogaa eti eroosona. Yaatiyo gishshawu, Koyro Alamiyaa Olaa wode olettanawu biida amarida ishantti asa worennan agganawu murttidosona. Worennan ixxida amaridaageeti hayqqana mala, olay goobiyo sohuwaa eta yeddidosona.

11. Geeshsha Maxaafaa Tamaareti olettennan ixxido wode kawotettati waatidonaa?

11 Ishantti Xoossaayyo ammanettido gishshawu Dabloosi hanqqettiis. Hegaappe denddidaagan, i ‘higgiyaa shaariya daannata’ goˈettiis. (Maz. 94:20) Amarkkaa biittaa Mejer-Jeneralee Jemis Franklin Beeli Ishaa J. F. Razerfordaaranne W. E. Van Ambergaara haasayido wode, olettennaageeta woranaadan Zoretaa Keettay higgiyaa kessana mala Amarkkaa Higge Kifilee malidoogaa yootiis. I yootidoy Geeshsha Maxaafaa Tamaaretubaa. Jeneralee Beeli hanqquwaa suullidi Ishaa Razerfordawu hagaadan giis: “Wilseni [Amarkkaa Pirezddanttee] diggido gishshawu, ha higgee kiyibeenna; shin inttena waati oyqqanaakko nuuni ereettees; qassi nuuni hegaa polana!”

12, 13. (a) Aawatiya hosppun ishantti daro laytti qashettanaadan pirddettidoy aybissee? (b) Ishantti qashettidoogee eti Yihoowawu azazettanawu murttidoogaa agganaadan oottidee? Qonccissa.

12 Sunttati yashissidoogaadan oottidosona. Wach Tawer Soosaytiyawu aawatiya Ishaa Razerfordi, Van Amberginne hara usuppunati qashettidosona. He yohuwaa pirddiya daannay he ishantti Jarmane wotaaddaratu shaahuwaappe aaruwan qohiyaageeta gidiyoogaa yootiis. . . . Kawotettaa, olanchatanne woosa keetta ubbaa eti hanqetissido gishshawu, keehi qaxxayettana koshshiyoogaa i yootiis. [1] Hegaa gishshawu, he hosppun Geeshsha Maxaafaa Tamaareti daro layttaa qashettanaadan pirddidi Jorjiyan, Atalanta kataman deˈiya federale qasho keettan eta qachidosona. SHin, olaa wurssettan eti qashuwaappe kiyidosona; qassi eta mootido paylee gorddettiis.

13 Qasho keettankka, hosppun ishantti Geeshsha Maxaafaappe eti akeekidobaa mintti oyqqidosona. Amarkkaa pirezddanttee eta qashuwaappe birshshissanaadan oychanawu eti xaafidosona. Asa worennaadan Geeshsha Maxaafay nuuyyo yootiyo gishshawu, ba huuphiyaa Xoossawu geppida uri eriiddi ayyo azazettennan ixxikko, an nashettennaagaanne xayiyoogaa eti he dabddaabbiyan yootidosona. Eti asa worana danddayennaynne bessennay hegaassa gidiyoogaa qonccissidosona. Hegaa eti pirezddanttiyawu xaafidoogee eti xala gidiyoogaa bessees. Ishantti Yihoowayyo azazettanawu murttidoogaa aggennaagee qoncce.

WURSSETTAN LAˈA KIYIDOSONA!

14. Geeshsha Maxaafaappe 1914-1919n aybi hanidaakko qonccissa.

14 Ayyaanan tiyettida ‘Leewa zaretay’ geeyiyo wodiyaabaa, hegeekka 1914 ppe 1919 doomettaa gakkanawu deˈiya wodiyaabaa Milkkiyaasa 3:1-3y yootees. (Nabbaba.) He wode, tumu ‘GODAY,’ Xoossaa Yihooway “maachchaa kiitaa ekkidi yiya” Yesuus Kiristtoosaara issippe ayyaanaa beeta maqidasiyan haggaaziyaageeta xomoosanawu yiis. Yihooway geeshshido a asay koshshiya seeraa ekki simmidi, hara oosuwaa oottanawu giigettiis. Yihooway ba soo asawu ayyaanaabaa qumaa koshshiyo wodiyan immanaadan 1919n ‘ammanettida wozannaama ashkkaraa’ sunttiis. (Maa. 24:45) Xoossaa asay Gita Baabilooni qohuwaappe he wode laˈa kiyiis. He wodeppe doommidi, Yihoowa aaro kehatettan, Xoossaa ashkkarati a sheniyaa kaseegaappe aaruwan eridosonanne saluwan deˈiya bantta Aawaa kaseegaappe aaruwan siiqidosona. I eta anjjido gishshawu eti a keehi galatoosona! [2]

15. Nuuni Gita Baabilooni omooduwaappe laˈa kiyido gishshawu galatiyoogaa waati bessana danddayiyoo?

15 Baabiloone omooduwaappe laˈa kiyidoogee keehi ufayssees! Seexaanay tumu Kiristtaaneta saˈaappe muleera xayssanawu halchido halchoy polettibeenna. SHin Yihooway nuuni laˈa kiyanaadan ayssi oottidaakko hassayana koshshees. I ubba asay attanaadan koyees. (2 Qor. 6:1) Ashkke asay daroy haˈˈikka worddo haymaanootiyan omoodetti uttiis. Kiyiyo ogiyaa eta bessiyoogee koshshiyaaba. Nuuni eta kaalettana danddayoos. Hegaa gishshawu, koyro xeetu layttan deˈida nu ishanttu leemisuwaa kaalliyoogan, eti laˈa kiyanaadan maaddanawu nuuyyo danddayettida ubbabaa oottoos!

^ [1] (mentto 12) A. H. Makmilani xaafido Feyz on ze March giyo maxaafaa sinttaa 99 xeella.

^ [2] (mentto 14) Ayhudati 70 layttaa Baabiloonen omoodettidoogee kaddiyaageeti denddi simmin Kiristtaaneta gakkidabaara daro ogiyan issi mala. SHin, Ayhudati omoodettidoogee Kiristtaanetu bolli gakkanabawu kaseti odettidaba gidenna. Issibay, eti omoodettidi takkido wodee dummatees. Hegaa gishshawu, Ayhudati omoodettido wode eta gakkida ubbabay ayyaanan tiyettidaageeta 1919⁠ppe kasetiya layttatun gakkidabawu haniyaabadan qoppidi, hegaa ubbaa qorana koshshenna.