O WELEKAN tun lasera balimaw ma i ko burufiyɛkan (l’Informateur *, saan 1937, desanburukalo, Londres ta). A tun fɔra cɛtigɛ dɔ kɔnɔ ko: “Kabi saan 10, mɔgɔ bɛrɛ ma fara an kan.” Saan tan tɛmɛninw (1928-1937) ka waajuli baara rapɔɔri tun b’o lo yira ɲɛɛ fɔlɔ kan.

Mun na waajuli baara tun sumayara Garande Beretaɲi? Kafow tun be baara min kɛra waajuli la kabi wagatijan, u m’a ɲini ka dɔ fara o kan. Betɛli tun y’a fɔ ko piyɔniye 200 dɔrɔn be bɔri kɛ u ka jamana kɔnɔ. O piyɔniyew tun tɛ baara kɛ ni kafow ye dɛ! Nka, u tun be baara kɛ yɔrɔ minw na waajulikɛlaw tɛ yen. O kama, minw tun b’a fɛ ka kɛ piyɔniyew ye, Betɛli y’a fɔ olu ye k’u tɛ se ka kɛ piyɔniyew ye Garande Beretaɲi jamana na. A y’u jija ko u ka taga Erɔpu jamana wɛrɛw la. Piyɔniye caaman bɔra yen ka taga jamana wɛrɛw la i n’a fɔ Faransi, k’a sɔrɔ u yɛrɛ tun t’o yɔrɔ ka kaanw mɛn ka ɲɛ. U tun ka kan ni tandoli ye yɛrɛ le!

Saan 1937 la, a tun latigɛra l’Informateur kɔnɔ ko balimaw ka lɛri miliyɔn kelen kɛ saan 1938 la! Walisa k’o laɲinita dafa, weleweledala kelen kelen bɛɛ tun ka kan ka lɛri 15 ɲɔgɔn kɛ kalo o kalo. Piyɔniyew tun ka kan ka lɛri 110 ɲɔgɔn kɛ. A tun fɔra fana ko jɛnkulu dɔw ka sigi sen kan. O jɛnkuluw tun bena waajuli kɛ lɛri 5 tile kɔnɔ ani u tun bena u jija ka viziti kuraw kɛ lɔgɔkun kɔnɔ wulafɛ wulafɛ.

U y’a daminɛ ka balimaw jija tugun waajuli baara la minkɛ, o diyara u caaman ye. Hilda Padgett * hakili tora a la ko: “An ka sigiyɔrɔsoba ye welekan dɔ lase balimaw ma ko u k’u jija ka dɔ kɛ dɔ ye.” Balimamuso Wallis y’a fɔ ko: “U ye ladili min di ko an ka lɛri 5 kɛ waajuli la tile kɔnɔ, o tun ye ladili ɲuman ye dɛ! Ka tile kuru bɛɛ kɛ Matigi ka baara la, foyi tun tɛ se k’an ninsɔndiya ka se o ma. . . . An sɛgɛnnin be kɔsegi soo, nka an ninsɔndiyanin lo!” Stephen Miller tun ye kanbele ye. Ale tun y’a ye ko kɔrɔtɔko lo ani a sɔnna o welekan ma. A tun b’a fɛ ka min kɛ waajuli la, sababu dira a ma k’o kɛ! A hakili b’a la ko balimaw jɛnkulu dɔw tun be taga waajuli kɛ tile kuru bɛɛ la nɛgɛso kan. Tilemana na, wulafɛ wulafɛ, u tun be kalan lamɛntaw bila a la mɔgɔw k’u lamɛn. U ni balima wɛrɛw tun be tagama ni pankartiw ye u bolo ka mɔgɔw lalɔnniya. U tun be seereya kɛ fana siradaw la ni zurunaliw ye.

L’Informateur ye welekan wɛrɛ lase ko: “An mako be piyɔniye 1 000 na.” Labɛn kura dɔ kɛra Garande Beretaɲi ko piyɔniyew tɛna baara kɛ u dan na tugun. Nka, u tun bena baara kɛ ni kafow ye walisa k’u dɛmɛ ani k’u sabati. Balimamuso Joyce Ellis hakili b’a la ko: “Balima caaman tun y’a faamu ko u ka ɲi ka kɛ piyɔniyew ye. Ne tun b’a fɛ ka kɛ piyɔniye ye fana hali k’a sɔrɔ ne sii tun  ye saan 13 dɔrɔn ye o wagati la.” A sera ka kɛ piyɔniye ye saan 1940, zuwekalo la. A sii tun ye saan 15 ye. Peter min kɛra Joyce cɛɛ ye kɔfɛ, ale y’a mɛn k’u mako tun be piyɔniyew la. O y’a lasun “ka miiri piyɔniye baara koo la.” Saan 1940, zuwɛnkalo la, a sii tun ye saan 17 ye. A ye nɛgɛso boli ka kilomɛtɛrɛ 105 kɛ ka taga fɔɔ Scarborough walisa k’a ka piyɔniye baara daminɛ.

O piyɔniye kuraw tun be ni yɛrɛsaraka miiriya ye. Cyril ni Kitty Johnson tun ye ɲɛyirali ɲumanw ye o koo la! U y’a latigɛ k’u ka boon n’u ka minanw feere walisa ka wari sɔrɔ k’u ka kudayi cidenya baara kɛ. Cyril y’a ka baara to yen. Kalo kelen ɲɔgɔn o kɔ, ale n’a muso tun labɛnnin lo k’u ka piyɔniye baara daminɛ. A y’a fɔ ko: “An tun tɛ sigasiga fewu o koo la sabu an tun y’o latigɛ ni ninsɔndiya ani kɔnɔgwɛ ye.”

Piyɔniyew barila ka caya kosɔbɛ. O kama, balima minw tun be waajuliko ɲɛminɛ, olu y’a filɛ u tun be se k’u dɛmɛ cogo min na. Saan 1938 la, Jim Carr tun ye mara kɔrɔsibaga ye (bi, o be weele ko kafokulu kɔrɔsibaga). Ale ye boonw ɲini piyɔniyew ye dugubabaw kɔnɔ i ko a tun fɔra a ye cogo min na. U ye piyɔniye dɔw jija k’u ka to ɲɔgɔn fɛ ani ka waajuli kɛ ɲɔgɔn fɛ walisa dɔ ka bɔ musakaw la. Sheffield dugu kɔnɔ, u ye bonba dɔ luwe ani ka balimacɛ dɔ sugandi k’o boon koo ɲɛnabɔ. Kafo ye wari ni minanw di k’o piyɔniyew dɛmɛ. Jim hakili b’a la ko: “Bɛɛ y’a jija walisa o koo ka ɲɛ an bolo.” Piyɔniye 10 tun b’o boonba kɔnɔ ani u tun be ni delinanko ɲumanw ye Alako ta fan fɛ. U tun kisɛyanin lo kosɔbɛ. Jim y’a fɔ fana ko: “U tun be tilera kalan kɛ loon o loon sɔgɔma, daraka tuma na. O kɔ, u tun be taga u ka kiinw kɔnɔ dugu faan caaman na.”

Welekan min tun lasera ko lɛri miliyɔn kelen ka kɛ waajuli la saan 1938 la, weleweledalaw ni piyɔniyew sɔnna o ma. Tiɲɛn na, rapɔɔriw b’a yira ko baaraba kɛra waajuli baara faanw bɛɛ la. Saan 5 kɔnɔ, weleweledalaw hakɛ cayara fɔɔ a tun be ɲini ka se sigiyɔrɔma saba ma. Komi u ye Jehova sagokɛlaw jija kokura, o ye barika don u la ani u sera ka lɔ kelen kan duniɲa ka kɛlɛba 2nan wagati la min daminɛna dɔɔni o kɔ.

Bi, Arimagedɔn be surunyana ani dɔ bele be farala Garande Beretaɲi ka piyɔniyew hakɛ kan. Saan 10 tɛmɛninw na, dɔ tora ka fara u hakɛ kan. Saan 2015, ɔkutɔburu la, u hakɛ tun ye 13 224 ye. O piyɔniyew y’a faamu kosɔbɛ ko kudayi cidenya baara ye ɲɛnamaya kɛcogo dɔ ye min ɲɔgɔn tɛ yen!